Kitaen ti taudan para iti Baro a Selanda

{{coord|42|S|174|E|scale:5000000_source:GNS|display=title}}
{{Infobox pagilian
|native_name = ''Aotearoa''
|conventional_long_name = Baro a Selanda
|common_name = New Zealand
|image_flag = Flag of New Zealand.svg
|image_coat = Coat of arms of New Zealand.svg
|image_map = NZL orthographic NaturalEarth.svg
|map_caption = Ti hemisperio a naipatengnga idiay Baro a Selanda
|national_anthem ={{brk}}"'''[[Apo Dios Ikanawam ti Baro a Selanda]]'''"{{brk}}"[[Apo Dios Isalakanmo ti Reina]]"{{#Tag:ref|Ti "Apo Dios Isalakanmo ti Reina" ket opisial a nailian a kanta ngem mapasap a maus-usar laeng kadagiti naarian ken bise a naarian a paspasamak.<ref>{{cite web| url=http://www.mch.govt.nz/nz-identity-heritage/national-anthems |title=Dagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda |publisher=[[Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid]] |accessdate=17 Pebrero 2008}}</ref><ref name="AnthemProtocol">{{cite web| url=http://www.mch.govt.nz/nz-identity-heritage/national-anthems |title=Pagalagadan para iti panagusar kadagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda  |publisher=Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid |accessdate=17 Pebrero 2008}}</ref>|group =n}}{{brk|2}}[[Papeles:God Defend New Zealand instrumental.ogg|center]]
|capital = [[Wellington]]
|coordinates  = {{Coord|41|17|S|174|27|E|type:city}}
|largest_city = [[Auckland]]
|official_languages = [[Ingles ti Baro a Selanda|Ingles]] (95.9%){{#Tag:ref|Ti porsiento ti pagsasao ket agnayon ti ad-adu ngem 100% gapu ta adu dagiti tattao nga agsasao ti ad-adu ngen maysa a pagsasao. Saanda nga iraman dagiti saan a mausar a sungbat ken dagiti saan nga agsao ti pagsasao (a kas dagiti ubbing unay nga agsao).|group =n}}<br />[[Pagsasao a Māori|Māori]] (4.2%)<br />[[Senial a pagsasao ti Baro a Selanda]] (0.6%)
|languages_type = [[Nailian a pagsasao]]
|languages = [[Ingles ti Baro a Selanda|Ingles]] (98%)
|ethnic_groups = 78%&nbsp;[[Baro a Selanda nga Europeano|Europeano]]/Dadduma oay{{#Tag:ref|Ti porsiento ti etnisidad ket agnayon ti sumurok a 100% gapu ta adu dagiti tattao a nainaganan nga ad-adu ngen maymaysa nga etniko a grupo.<ref name="EthnicityData">{{cite journal |first1=Robert |last1=Didham |last2=Potter |first2=Deb |last3=Allan |first3=Jo-anne |url=http://www.stats.govt.nz/browse_for_stats/population/census_counts/review-measurement-of-ethnicity/~/media/Statistics/Publications/Analytical-reports/review-measurement-ethnicity/understanding-working-ethnicity-data.ashx |title=Pannakaawat ken Panagobra iti Datos ti Etnisidad |date=Abril 2005 |publisher=[[Estadistika ti Baro a Selanda]] |isbn=978-0-478-31505-9 |accessdate=19 Septiembre 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071125133402/http://www.stats.govt.nz/NR/rdonlyres/F9967810-E15B-4D28-A8E3-DBAD6B80954C/0/UnderstandingWorkingEthnicityData.pdf |archivedate=2007-11-25 |url-status=live }}</ref>|group =n}}<br />14.6% [[Tattao a Māori|Māori]]<br />9.2% [[Tattao nga Asiano|Asiano]]<br />6.9% [[Taga-isla ti Pasipiko|Tattao ti pasipiko]]
|demonym = [[Taga-Baro a Selanda]], <br />[[Kiwi (tattao)|Kiwi]] (panagsarsarita)
|sovereignty_type = [[Pananagwayawayas iti Baro a Selanda|Panagwaywayas]]
|sovereignty_note = manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian{{#Tag:ref|Adda dagiti adu a petsa a mangibaga ti panagwayawayas (kitaen ti [[Pananagwayawayas iti Baro a Selanda]]).|group =n}}
|established_event1 = [[Batay-linteg a Tignay ti Baro a Selanda 1852]]
|established_date1 = 17 Enero 1853
|established_event2 = [[Pagturayan iti Baro a Selanda|Pagturayan]]
|established_date2 = 26 Septiembre 1907
|established_event3 = [[Alagaden iti Westminster 1931|Alagaden iti Westminster]]
|established_date3 = 11 Disiembre 1931 (naampon idi 25 Nobiembre 1947)
|established_event4 = [[Batay-linteg a Tignay 1986]]
|established_date4 = 13 Disiembre 1986
|government_type = [[Unitario nga estado|Unitario]] a [[Parlamentario a sistema|parliamentario]] a [[batay-linteg a monarkia]]
|leader_title1 = [[Monarkia iti Baro a Selanda|Monarkia]]
|leader_name1 = [[Elizabeth II|Isabel II]]
|leader_title2 = [[Gobernador-Heneral iti Baro a Selanda|Gobernador-Heneral]]
|leader_name2 = [[Cindy Kiro]]
|leader_title3 = [[Kangrunaan a Ministro iti Baro a Selanda|Kangrunaan a Ministro]]
|leader_name3 = [[Jacinda Ardern]]
|area_rank = Maika-75
|area_km2 = 268,021
|area_sq_mi = 103,483 <!--Saan nga ikkaten [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water = 1.6{{#Tag:ref|Ti pannakaitutop ti lugar iti Baro a Selanda (malaksid dagiti estuario) dagiti nasakupan ti karayan, dagiti danaw ken dagiti alog, manipud kadagiti bilang ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda,<ref>{{cite web |url=http://www.mfe.govt.nz/issues/land/land-cover-dbase/index.html |title=Ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda |work=Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda 2 |publisher=Ministro ti Katutubo ti Baro a Selanda |date=1 Hulio 2009 |accessdate=26 Abril 2011 |archive-date=2011-03-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110314113106/http://www.mfe.govt.nz/issues/land/land-cover-dbase/index.html |url-status=dead }}</ref> ket (357526 + 81936) / (26821559 – 92499–26033 – 19216) = 1.6%. No dagiti nalukatan nga estuario a danum, manglares, ken dagiti naapgadan a mulmula ket mairaman, ti bilang ket 2.2%.|group =n}}
|population_estimate = 5,132,870 <ref name="populationestimate">{{cite web |url=https://www.stats.govt.nz/tools/population-clock|title=Population clock |publisher=[[Statistics New Zealand]] |access-date=22 October 2021}}</ref>
|population_estimate_year = October 2021
|population_estimate_rank = Maika-121
|population_census = 4,699,755<ref>{{cite web|url=https://www.stats.govt.nz/information-releases/2018-census-population-and-dwelling-counts|title=2018 Census population and dwelling counts|publisher=[[Statistics New Zealand]]|date=23 Sep 2019|access-date=25 Sep 2019|df=dmy-all}}</ref>
|population_census_year = [[2018 New Zealand census|2018]]
|population_density_km2 = 19.1
|population_density_sq_mi = 49.5<!--Saan nga ikkaten [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank = Maika-167
| GDP_PPP                = {{increase}} $226.566 billion<ref name=imf2>{{cite web |url= https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=193,122,124,156,423,935,128,939,172,132,134,174,532,176,178,436,136,158,542,941,946,137,546,181,138,196,142,182,359,135,576,936,961,184,144,146,528,112,111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LUR,LE,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=Report for Selected Countries and Subjects: October 2020 |publisher=International Monetary Fund |access-date=21 October 2020}}</ref>
| GDP_PPP_rank           = 64th
| GDP_PPP_year           = 2021
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $44,226<ref name="imf2" />
| GDP_PPP_per_capita_rank = 42nd
| GDP_nominal            = {{increase}} $243.332 billion<ref name="imf2" />
| GDP_nominal_rank       = 50th
| GDP_nominal_year       = 2021
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $47,499<ref name="imf2" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 22nd
| Gini_year              = 2019
| Gini_change            = increase<!--increase/decrease/steady-->
| Gini                   = 33.9<!--number only-->
| Gini_ref               = <ref>{{cite web |title=Household income and housing-cost statistics: Year ended June 2019
 |url= https://www.stats.govt.nz/assets/Uploads/Household-income-and-housing-cost-statistics/Download-data-corrected/household-income-and-housing-cost-statistics-year-ended-june-2019-corrected-21-feb-2020.xlsx |format=[[XLSX]] |at=Table 9 |publisher=[[Statistics New Zealand]] |access-date=24 February 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200224040109/https://www.stats.govt.nz/assets/Uploads/Household-income-and-housing-cost-statistics/Download-data-corrected/household-income-and-housing-cost-statistics-year-ended-june-2019-corrected-21-feb-2020.xlsx |archive-date=24 February 2020}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI_year               = 2019<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change             = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI                    = 0.931<!--number only-->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{cite web |url= http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |title=Human Development Report 2020 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |date=December 15, 2020 |access-date=December 15, 2020}}</ref>
|HDI_rank = Maika-14
|currency = [[Doliar ti Baro a Selanda]]
|currency_code = NZD
|time_zone = [[Oras iti Baro a Selanda|NZST]]{{#Tag:ref|Ti [[Is-isla ti Chatham]] ket addaan iti sabali a sona ti oras, 45 minuto nga umuna ngem ti Baro a Selanda.|group =n}}
|utc_offset = +12
|time_zone_DST = [[Oras iti Baro a Selanda|NZDT]]
|DST_note = (Sep aginggana ti Abr)
|utc_offset_DST = +13
|date_format= aa/bb/tttt
|drives_on = kanigid
|cctld = [[.nz]]{{#Tag:ref|Dagiti teritorio iti [[Niue]], ti [[Is-isla ti Cook]] ken [[Tokelau]] ket adda bukodda a [[Pagilian a kodigo ti kangatuan a pagturayan|cctlds]], [[.nu]], [[.ck]] ken [[.tk]] respectively.|group =n}}
|calling_code = [[+64]]
|footnotes =
}}

Ti '''Baro a Selanda''' ({{lang-en|New Zealand}}) ({{lang-mi|Aotearoa}}) ket maysa nga isla a pagilian a mabirukan idiay abagatan a laud ti [[Taaw Pasipiko]]. Ti heograpiko a pakabuklan daytoy a pagilian ket buklen ti dua a kangrunaaan a bagi ti dagdaga iti [[Amianan nga Isla|Amianan]] ken [[Abagatan nga Isla|Abagatan nga is-isla]] ‒ ken dagiti adu pay a [[Is-isla iti Baro a Selanda|babassit nga is-isla]]. Naisanglad ti Baro a Selanda ti {{convert|1500|km|-2}} a daya iti [[Australia]] ti ballasiw ti [[Baybay Tasman]] ken ti agarup a {{convert|1000|km|-2}} nga abagatan dagiti [[Is-isla ti Pasipiko|isla a pagilian ti Pasipiko]] iti [[New Caledonia|Baro a Kaledonia]], [[Fiji]], ken [[Tonga]]. Gapu ti kaadayona, isu daytoy ti kaudian a tinagtagitao ti tattao.

Dagiti [[Polinesio]] ket tinaenganda ti Baro a Selanda idi 1250–1300 CE ken nakaparang-ayda ti naisangsangayan a [[Māori a kultura]], kendagiti [[Dagiti etniko a grupo idiay Europa|Europeano]] ket immunada a nakadanon idi 1642 CE. Ti panangiyam-ammo ti patatas ken dagiti maskit ket nangirugi kadagiti yaalsa kadagiti [[Tattao a Māori|Māori]] idi las-ud ti kasapaan ti maika-19 a siglo, a nangiturongan dagiti suppiat ti tribu a [[Maskit a Gubgubat]]. Idi 1840 dagiti Britaniko ken Māori ket nagpirmada ti [[Tulag ti Waitangi|maysa a tulagan]] a nangaramid ti Baro a Selanda a kas maysa a kolonia ti [[Britaniko nga Imperio]]. Ti bilang dagiti imigrante ket immad-adu unay ken dagiti suppiat ket kimmaro kadagiti [[Gubgubat ti Baro a Selanda]], a nagbanagan iti adu a [[panagala ti daga iti Baro a Selanda|panagala kadagiti daga ti Māori]] idiay tengnga ti Amianan nga Isla. Ti ekonomiko a panagsagsagaba ket sinarunuan babaen dagiti paset ti panawen iti politikal a reporma, nga addan ti [[Panagbutos ti babbai idiay Baro a Selanda|ti pannakagun-od ti babbai a makabutos]] idi las-ud ti tawtawen ti 1890, ken ti maysa a [[nam-ay nga estado]] a naipatpatakder manipud idi tawtawen ti 1930. Kalpasan ti Sangalubongan a Gubat II, ti Baro a Selanda ket kimmaddua iti Australia ken ti Estados Unidos iti seguridad a tulagan ti [[ANZUS]], urayno ti Estados Unidos iti kalpasan daytoy, aginggana idi 2010, ket pinasardengna ti tulagan idi ti Baro a Selanda ket [[Nawaya a sona ti nuklear ti Baro a Selandad|nangiparit kadagiti armas a nuklear]]. Ti Baro a Selandad ket paset ti pannakibingbingayan ti intelihensia kadagiti Angloesperio a pagilian, ti [[UKUSA a Tulagan]]. Dagiti Tga-Baro a Selanda ket agragrag-oda ti maysa a kangatuan nga [[alagaden ti panagbiag]] iti lubong idi tawtawen ti 1950, ngem idi tawtawen ti 1970 daytoy ket nakakitan ti nakaro a a resesions, a pinakaro babaen kadagiti kellat ti petroleo ken ti iseserrek ti Nagkaykaysa a Pagarian iti [[Ekonomiko a Komunidad ti Europa]]. Ti pagilian ket napan iti [[Rogernomiko|nangruna nga ekonomiko a panabalbaliw]] idi las-ud ti tawtawen ti 1980, a nnagibaliw daytoy manipud iti maysa a [[protektionismo|protktionista]] iti maysa a liberalisado a [[nawaya a panagtagilako]] nga ekonomia. Dagiti pagtagilakuan ti Baro a Selanda kadagiti eksport ti agrikultura ket immadu a nagdumaduma manipud idi tawtawen ti 1970, nga adda idi ti kaaduan nga eksport ti dutdut ket sinukatan ti babaen ti paggatasan a produkto, karne, ken bino.

=== Dagiti paammo ===
{{Reflist|group=n}}

=== Dagiti dakamat ===
{{Reflist}}

== Dagiti nagibasaran ==
* {{cite book|author=Alley, Roderic |title=Ti Baro a Selanda iti Lubong a Pannakibiang iti IV 1990–2005|url=http://books.google.com/books?id=VEa-0PKh__oC|year=2008|publisher=Unibersidad ti Victoria a Pagmalditan}}
* {{Cite book |first=Carolyn |last=Bain |publisher=Lonely Planet |title=Baro a Selanda |year=2006 |isbn=1-74104-535-5 }}
* {{cite book |title=Australia, Baro a Selanda, ken ti Pasipiko: ti maipapan ti enbiromento a pakasaritaan |first=Donald |last=Garden |year=2005 |publisher=ABC-CLIO/Greenwood |series=Katutubo ken dagiti Kagimongan ti Tao |editor-last= Stoll |editor-first=Mark |isbn=978-1-57607-868-6}}
* {{cite book|year=2007|title=Kultura ken Panangidaulo iti Ballasiw ti Lubong: Ti GLOBO Libro kadagiti Nasayaat a Panagadal kadagiti 25 a Kagimongan|editor1-first=Jagdeep |editor1-last=Chhokar|editor2-first=Felix |editor2-last= Brodbeck|editor3-first=Robert|editor3-last=House|isbn=978-0-8058-5997-3|publisher=Psychology Press|location=US|chapter=Panangidaulo ken Kultura idiay Baro a Selanda|first=Jeffrey |last= Kennedy}}
*{{cite book|title=Dagiti dialekto titi Ingles: Ingles ti baro a Selandah|first1=Jennifer |last1=Hay|first2=Margaret|last2= Maclagan|first3=Elizabeth|last3=Gordon|isbn=978-0-7486-2529-1|publisher=Unibersidad ti Edinburgh a Pag,malditan|year=2008}}
* {{Cite book | last = King | first = Michael | authorlink = | title = Ti Penguin a Pakasaritaan ti Baro a Selanda | publisher=Penguin Books | year = 2003 | location = Baro a Selanda| isbn = 978-0-14-301867-4}}
* {{Cite book| last = Mein Smith| first = Philippa| title = Ti Ababa a Pakasaritaan ti Baro a Selanda |publisher=Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan| year = 2005| location = Australia |isbn = 0-521-54228-6}}

== Adu pay a mabasbasa ==
*{{cite book |title=Bateman nga Ensiklopedia ti Baro a Selanda |year=2005 |isbn=1-86953-601-0 |edition=Maika-6 |editor=Bateman, David}}
*{{cite book| last=Sinclair |first=Keith |title=Ti Pakasaritaan ti Baro a Selanda|year=2000 |isbn=978-0-14-029875-8 |authorlink=|author2=Dalziel, Raewyn}}
* Dagiti Estadistika ti Baro a Selanda. ''Opisial a Tinawen a Libro ti Baro a Selanda'' (tinawen). {{ISBN|1-86953-776-9}} (2010).

== Dagiti akinruar a silpo ==
* {{Commons-nailinia}}
* {{Wikivoyage-inline|New Zealand|Baro a Selanda}}
* {{dmoz|Regional/Oceania/New_Zealand}}
* {{wikiatlas|New Zealand|Baro a Selanda}}
* [http://newzealand.govt.nz/ Portal ti Gobierno ti Baro a Selanda] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070813175450/http://newzealand.govt.nz/ |date=2007-08-13 }}
* [http://www.mch.govt.nz/ Ministro para iti Kultura ken Tawidan]
* [http://www.stats.govt.nz/ Dagiti Estadistika ti Baro a Selanda] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110226234248/http://stats.govt.nz/ |date=2011-02-26 }}
{{Kontrol ti autoridad}}

[[Kategoria:Baro a Selanda| ]]
[[Kategoria:Dagiti purpuro ti Taaw Pasipiko]]
[[Kategoria:Dagiti batay-linteg a monarkia]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian ken teritorio nga agsasao ti Ingles]]
[[Kategoria:Dagiti dati a kolonia ti Britaniko]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian nga isla]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Mankomunidad ti Pagpagilian]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian idiay Oceania]]
[[Kategoria:Polinesia]]
[[Kategoria:Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1840]]
[[Kategoria:Selandia (kontinente)]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]