Bulan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Xqbot (tungtungan | aramid) m r2.7.3) (Robot: Agsuksukat be-x-old:Месяц (спадарожнік Зямлі) idiay be-x-old:Месяц (спадарожнік) |
Addbot (tungtungan | aramid) |
||
Linia 133: | Linia 133: | ||
{{Link FA|tr}} |
{{Link FA|tr}} |
||
{{Link FA|vi}} |
{{Link FA|vi}} |
||
[[ab:Амза]] |
|||
[[af:Maan]] |
|||
[[als:Mond]] |
|||
[[am:ጨረቃ]] |
|||
[[an:Luna]] |
|||
[[ang:Mōna]] |
|||
[[ar:القمر]] |
|||
[[arc:ܣܗܪܐ]] |
|||
[[arz:قمر]] |
|||
[[ast:Lluna]] |
|||
[[ay:Phaxsi (alaxpacha yänakata)]] |
|||
[[az:Ay]] |
|||
[[ba:Ай (күк есеме)]] |
|||
[[bar:Mond]] |
|||
[[bat-smg:Mienolis]] |
|||
[[be:Месяц, спадарожнік Зямлі]] |
|||
[[be-x-old:Месяц (спадарожнік)]] |
|||
[[bg:Луна]] |
|||
[[bn:চাঁদ]] |
|||
[[bo:ཟླ་བ།]] |
|||
[[br:Loar]] |
|||
[[bs:Mjesec (satelit)]] |
|||
[[ca:Lluna]] |
|||
[[ceb:Bulan (astronomiya)]] |
|||
[[chy:Taa'é-eše'he]] |
|||
[[ckb:مانگ]] |
|||
[[co:Luna]] |
|||
[[crh:Ay (kök cismi)]] |
|||
[[cs:Měsíc]] |
|||
[[csb:Miesądz]] |
|||
[[cu:Мѣсѧць]] |
|||
[[cy:Lleuad]] |
|||
[[da:Månen]] |
|||
[[de:Mond]] |
|||
[[dv:ހަނދު]] |
|||
[[el:Σελήνη]] |
|||
[[eml:Lónna]] |
|||
[[en:Moon]] |
|||
[[eo:Luno]] |
|||
[[es:Luna]] |
|||
[[et:Kuu]] |
|||
[[eu:Ilargia]] |
|||
[[ext:Luna]] |
|||
[[fa:ماه]] |
|||
[[ff:Lewru]] |
|||
[[fi:Kuu]] |
|||
[[fiu-vro:Kuu]] |
|||
[[fo:Mánin]] |
|||
[[fr:Lune]] |
|||
[[frp:Lena]] |
|||
[[frr:Moune]] |
|||
[[fur:Lune]] |
|||
[[fy:Moanne (himellichem)]] |
|||
[[ga:An Ghealach]] |
|||
[[gan:月光]] |
|||
[[gd:Gealach]] |
|||
[[gl:Lúa]] |
|||
[[gn:Jasy]] |
|||
[[gu:ચંદ્ર]] |
|||
[[gv:Yn Eayst]] |
|||
[[hak:Ngiėt-fÂ-kông]] |
|||
[[he:הירח]] |
|||
[[hi:चन्द्रमा]] |
|||
[[hif:Chandarma]] |
|||
[[hr:Mjesec]] |
|||
[[hsb:Měsačk]] |
|||
[[ht:Lalin]] |
|||
[[hu:Hold]] |
|||
[[hy:Լուսին]] |
|||
[[ia:Luna]] |
|||
[[id:Bulan]] |
|||
[[ie:Lune]] |
|||
[[io:Luno]] |
|||
[[is:Tunglið]] |
|||
[[it:Luna]] |
|||
[[iu:ᑕᖅᑭᖅ]] |
|||
[[ja:月]] |
|||
[[jbo:lunra]] |
|||
[[jv:Rembulan]] |
|||
[[ka:მთვარე]] |
|||
[[kbd:Мазэ]] |
|||
[[kk:Ай (серік)]] |
|||
[[kl:Qaammat]] |
|||
[[kn:ಚಂದ್ರ]] |
|||
[[ko:달]] |
|||
[[ksh:Moond (Ääd)]] |
|||
[[ku:Heyv]] |
|||
[[kv:Тӧлысь]] |
|||
[[kw:Loor]] |
|||
[[ky:Ай]] |
|||
[[la:Luna (satelles)]] |
|||
[[lb:Äerdmound]] |
|||
[[lez:Варз]] |
|||
[[li:Maon]] |
|||
[[lij:Lunn-a]] |
|||
[[lmo:Lüna]] |
|||
[[ln:Sánzá (monzɔ́tɔ)]] |
|||
[[lo:ດວງຈັນ]] |
|||
[[lt:Mėnulis]] |
|||
[[lv:Mēness]] |
|||
[[mdf:Ков]] |
|||
[[mg:Volana]] |
|||
[[mk:Месечина]] |
|||
[[ml:ചന്ദ്രൻ]] |
|||
[[mn:Сар]] |
|||
[[mr:चंद्र]] |
|||
[[ms:Bulan (satelit)]] |
|||
[[mt:Qamar]] |
|||
[[mwl:Luna]] |
|||
[[my:လ(ကမ္ဘာရံဂြိုဟ်)]] |
|||
[[myv:Ков (Моданть ки лангонь ялага)]] |
|||
[[na:Maraman]] |
|||
[[nah:Mētztli]] |
|||
[[nap:Luna]] |
|||
[[nds:Maand (Eer)]] |
|||
[[nds-nl:Maone (eerde)]] |
|||
[[ne:चन्द्रमा]] |
|||
[[new:तिमिला]] |
|||
[[nl:Maan]] |
|||
[[nn:Månen]] |
|||
[[no:Månen]] |
|||
[[nov:Lune]] |
|||
[[nrm:Leune]] |
|||
[[nv:Ooljééʼ]] |
|||
[[oc:Luna]] |
|||
[[or:ଜହ୍ନ]] |
|||
[[os:Мæй (Зæххы æмбæлццон)]] |
|||
[[pa:ਚੰਦਰਮਾ]] |
|||
[[pam:Bulan]] |
|||
[[pl:Księżyc]] |
|||
[[pms:Lun-a]] |
|||
[[pnb:چن]] |
|||
[[pnt:Φέγγος]] |
|||
[[ps:سپوږمۍ]] |
|||
[[pt:Lua]] |
|||
[[qu:Killa]] |
|||
[[rm:Glina]] |
|||
[[rmy:Chhon (chereski)]] |
|||
[[ro:Lună]] |
|||
[[ru:Луна]] |
|||
[[rue:Місяць (сателіт)]] |
|||
[[sa:चन्द्रः]] |
|||
[[sah:Ый]] |
|||
[[sc:Luna]] |
|||
[[scn:Luna]] |
|||
[[sco:Muin]] |
|||
[[sh:Mjesec]] |
|||
[[si:චන්ද්රයා]] |
|||
[[simple:Moon]] |
|||
[[sk:Mesiac]] |
|||
[[sl:Luna]] |
|||
[[sn:Mwedzi (mudenga)]] |
|||
[[so:Bil]] |
|||
[[sq:Hëna]] |
|||
[[sr:Месец]] |
|||
[[stq:Moune]] |
|||
[[su:Bulan (satelit)]] |
|||
[[sv:Månen]] |
|||
[[sw:Mwezi (gimba la angani)]] |
|||
[[szl:Mjeśůnczek]] |
|||
[[ta:நிலா]] |
|||
[[te:చంద్రుడు]] |
|||
[[tg:Моҳ]] |
|||
[[th:ดวงจันทร์]] |
|||
[[tl:Buwan (astronomiya)]] |
|||
[[tpi:Mun (i stap long heven)]] |
|||
[[tr:Ay]] |
|||
[[tt:Ай (иярчен)]] |
|||
[[tw:Ɔbosome]] |
|||
[[uk:Місяць (супутник)]] |
|||
[[ur:چاند]] |
|||
[[uz:Oy (tabiiy yoʻldosh)]] |
|||
[[vec:Łuna]] |
|||
[[vep:Kudmaine]] |
|||
[[vi:Mặt Trăng]] |
|||
[[vls:Moane]] |
|||
[[vo:Mun]] |
|||
[[wa:Lune]] |
|||
[[war:Bulan (astronomiya)]] |
|||
[[wuu:月球]] |
|||
[[xmf:თუთა (ალმაშარე)]] |
|||
[[yi:לבנה]] |
|||
[[yo:Òṣùpá]] |
|||
[[za:Ronghndwen]] |
|||
[[zh:月球]] |
|||
[[zh-classical:月]] |
|||
[[zh-min-nan:Go̍eh-niû]] |
|||
[[zh-yue:月光]] |
|||
[[zu:Inyanga]] |
Rebision manipud idi 18:47, 7 Marso 2013
Dagiti panangikeddeng | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Dagiti pangilasin | lunar, seleniko | ||||||||||||
Dagiti pakailasinan ti panaglikmut | |||||||||||||
Perigee | 362,570 km (0.0024 AU) (356,400–370,400 km) | ||||||||||||
Apogee | 405,410 km (0.0027 AU) (404,000–406,700 km) | ||||||||||||
384,399 km (0.00257 AU) | |||||||||||||
Eksentrisidad | 0.0549 | ||||||||||||
27.321582 d (27 d 7 o 43.1 min) | |||||||||||||
29.530589 d (29 d 12 o 44 min 2.9 s) | |||||||||||||
Napipia a kapardas ti panaglikmut | 1.022 km/s | ||||||||||||
Paglikigan | 5.145° to the ekliptiko[1] (nagbaetan ti 18.29° ken 28.58° aginggana ti ekuador ti Daga) | ||||||||||||
agsubsubli babaen ti maysa a panagtayyek iti 18.6 a tawtawen | |||||||||||||
agadaddang babaen ti maysa a panagtayyek iti 8.85 a tawtawen | |||||||||||||
Satelite ti | Daga | ||||||||||||
Dagiti pisikal a pakailasinan | |||||||||||||
Promedio a rayus | 1,737.10 km (0.273 ti Daga)[2] | ||||||||||||
Rayus ti ekuador | 1,738.14 km (0.273 ti Daga)[2] | ||||||||||||
Rayus ti polar | 1,735.97 km (0.273 ti Daga)[2] | ||||||||||||
Panagdalumpinas | 0.00125 | ||||||||||||
Sirkumperensia | 10,921 km (ekuadorial) | ||||||||||||
3.793 × 107 km2 (0.074 ti Daga) | |||||||||||||
Tomo | 2.1958 × 1010 km3 (0.020 ti Daga) | ||||||||||||
Masa | 7.3477 × 1022 kg (0.0123 ti Daga) | ||||||||||||
Promedio a densidad | 3.3464 g/cm3 | ||||||||||||
1.622 m/s2 (0.165 4 g) | |||||||||||||
2.38 km/s | |||||||||||||
Panawen ti panagtayyek ti sidereal | 27.321582 d (sikroniko) | ||||||||||||
Kapardas ti panagtayyek ti ekuador | 4.627 m/s | ||||||||||||
1.5424° (aginggana ti ekliptiko) 6.687° (aginggana ti orbita dalumpinas)[1] | |||||||||||||
Albedo | 0.136[3] | ||||||||||||
| |||||||||||||
−2.5 to −12.9[nb 1] −12.74 (katimbengan ti kabus a bulan)[2] | |||||||||||||
29.3 to 34.1 arcminutes[2][nb 2] | |||||||||||||
Atmospeara[nb 3] | |||||||||||||
Presion ti rabaw | 10−7 Pa (aldaw) 10−10 Pa (rabii) | ||||||||||||
Pakabuklan babaen ti tomo | Ar, He, Na, K, H, Rn | ||||||||||||
Ti Bulan isisu ti masna a satelite iti Daga,[nb 4][5] ken ti maikalima a kadakkelan a satelite iti Sistema a Solar. Isu ti kadakkelan a masna a satelite iti maysa a planeta iti Sistema a Solar relative iti kaddaakel iti bukodna a nangruna, nga adda ti pagkapat ti diametro iti Daga ken 1⁄81 ti bukodna a masa.[nb 5] Ti Bulan ket isu ti maikadua a kapusekan a satelite kalpasan ti maria a maysa kadagiti karanigan a taga-ugma nga nagukisan ti naingatoan adagdaga ken narimbaw impakto ng abot. Isu daytoy ti karaniagan a banag iti langit kalpasan ti Init, uray no ti rabawna ket agpaysao pay a nasipnget, a kapadpada ti karaniag ti uging. Ti kinarimbawna iti langit ket ti kinakadawyanna a siklo dagiti paset , manipud idi taga-ugma a panawen, ket nakaaramid ti Bulan a kas myasa a naipangpangruna a kultural nga impluensia iti pagsasao, dagiti kalendario, arte ken mitolohia. Ti grabidad a panagimpluensia ti Bulan ket agpataud dagiti ugot ti taaw ken ti panagpaatiddog ti minuto iti aldaw. Ti agdama a panagliklikmut kaadayo ti Bulan, nga agarup a mamin sangpulo ket tallo ti diametro iti Daga, ket gapuanan daytoy ti panagparangna a kasla kadakdakkelna idiay langit ti Init, a mangpalubos daytoy nga apag-isu a kallobanna ti Init dagiti dagup a solar a salip.
Ti Bulan ket isu laeng ti nailangtana bagi malaksid ti Daga a ti tao ket simmanglad. Nupay ti Luna programme ti Kappon ti Sobiet ket isu ti immuna a nakaabot ti Bulan iti maysa a saan a namaneho a pagluganan ti limbang idi 1959, ti Apollo a programa ti Estados Unidos ket nakaganab ti isisu a namaneho ti tao a mision iti agdama nga aldaw, a nagrugi ti immuna a namaneho ti tao a lunar a panagliklikmut a mision babaen ti Apollo 8 idi 1968, ken innem a panagsanglad iti Bulan ti nagbaetan ti 1969 ken 1972, a ti immuna ket ti Apollo 11. Dagitoy a mision ket nagisubli kadagioti sumurok a 380 kg kadagiti lunar a bato, a dagitoy ket inusar ti panagrang-ay ti heolohika a panagawat iti nagtaudan ti Bulan, ti pormasion iti uneg ti bulkodna a patakder, ken iti napalabas a pakasaritaanna. Naipagarup a daytoy ket naporma idi 4.5 bilion a tawtawen. Ti maysa a panakaporma a teoria ket ti higante nga impakto a napasamak a nairaman ti Daga. Ti impakto a teoria ket naidudua idi 2012, kalpasan ti panagusig manen dagiti Apollo nga alagad.
Kalpasan ti Apollo 17 a mision idi 1972, ti Bulan ket binisbisita laengen babaen dagiti saan a namaneho ti tao a pagluganan ti limbang, ti nailatakan babaen ti kinaudi a Sobiet a Lunokhod rover. Manipud idi 2004, ti Hapon, Tsina, India, ti Estados Unidos, ken ti Europeano nga Ahensi ati Limbang ket nagpatulod dagitoy dagiti lunar nga agpalpalikmut. Dagitoy a pagluganan ti limbang ket nakaparawad ti panagpasingked ti panakaduktal iti lunar a danum a yelo idiay agnanayon a nalinongan nga abot dagiti ungto ken bedbed iti lunar a regolito. Adda dagiti sumakbay a naplano a mision a mapan iti Bulan, a mairamn ti maysa a gobierno ken binusbusan a pribado. Ti Bulan ket agtultuloy nga adda babaen ti Tulag ti Pangaruar a Limbnag , a nawaya sukisoken para iti amin a pagilian para kadagiti nakappi a pangngep.
Nagan ken etimolohia
Ti maitutop a nagan para iti masna a satelite ti Daga ket "ti Bulan".[6][7] Ti panginagan ti Inggles a moon ket naala manipud ti moone (idi agarup a 1380), a naiparang-ay manipud ti mone (1135), a naala manipud ti Daan nga Inggles mōna (a napetsaan manipud idi sakbayan ti 725), a daytoy ket, a kapada dagiti amin Hermaniko a pagsasao a kognado, a nanipud ti Proto-Hermaniko *mǣnōn.[8]
Ti kangrunaan a moderno nga Inggles a panagilasin a maipanggep ti Bulan ket lunar, a naala manipud ti Latin Luna. Ti maysa pay ngem saan a nalatak a panagilasin ket ti seleniko, a naala manipud ti Taga-ugma a Griego a Selene ([Σελήνη] Biddut: {{lang}}: ti teksto ket agraman iti italiko a pannakaisurat (tulong)), a naggapuan ti pasaruno a "seleno-" (a kas iti nakaalaan ti selenograpia).[9]
Pinagibasaran
- ^ Ti kaaduan a kuenta ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud ti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378 000 km idiay NASA a kipudno a papeles a pinagibasaran aginggana ti kabassitan a kaadayo ti Daga-Bulan a naited idiay, kalpasan ti pinudno ti kinaudi para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km. Ti kabassitana kuenta (para iti kaadayo ti baro a Bulan) ket naibatay iti agpadpada panakagpang nga inususar ti kaadu a distansia ti Daga–Bulan iti 407 000 km (a naited idiay kipnapudno a papeles) ken babaen ti panagkarkulo ti karaniag iti panagsilnag ti daga iti baro a Bulan. Ti karaniag iti panagsilnag ti daga ket albedo ti Daga × (raya ti Daga / Raya iti Panagtayyek iti Bulan)2 ] a minaig ti dagus a solar a panakasilnag a rumsua para iti kabus a Bulan. (Albedo ti Daga = 0.367; raya ti Daga = (polar radius × ekuatorial radius)½ = 6 367 km.)
- ^ Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a pinagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378 000 km, ti angular a kadakkel ket 1896 arkosegundo. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407 000 km ken 357 000 km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km.
- ^ Lucey et al. (2006) agited kadagiti 107 partikulo cm−3 babaen ti aldaw ken 105 particles cm−3 babaen ti rabii. Iti igid ti ekuatorial a temperatura ti rabaw iti 390 K babaen ti ken 100 K babaen ti rabii, ti umno a linteg ti alingasaw ket agitulok kadagiti presion a naited idiay infobox (binukel iti kaasitgan a urnos iti kapigsa; 10−7 Pa babaen ti aldaw ken 10−10 Pa babaen ti rabii.
- ^ Adda dagiti adu ken sabsabali a sideg ti Daga nga asteroid a mairaman ti3753 Cruithne a dagitoy ket kumaduaan nga agpalpalikmut iti Daga: dagiti pagliklikmutanda ket agpakabaelda nga umasideg iti Daga kadagiti paset ti panawen ngem agbalbaliw da met laeng kadagiti napalabas a panawen (Morais et al, 2002). Dagitoy ket quasi a satelite - dagitoy ket saan a bulbulan gapu ta saanda a palpalikmuten ti Daga. Par aiti adu pay a pakaammo, kitaen ti Dagiti sabali a bulan iti Daga.
- ^ Ti Charon ket maibagay a dakdakkel no ipada iti Pluto, ngen ti Pluto ket nabaliwan ti panakaidasigna a kas maysa nga ansisit a planeta
- ^ a b Lang, Kenneth R. (2011); Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar, Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan
- ^ a b c d e Williams, Dr. David R. (2 Pebrero 2006). "Kinapudno a Papeles ti Bulan". NASA (Nailian a Datos a Sentrso ti Siensia ti Law-ang). Naala idi 31 Disiembre 2008.
- ^ Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.
- ^ A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Dagiti Asideg ti Rabaw a Temperatura idiay Merkurio ken ti Bulan ken ti Stabililidad dagiti Polar a Deposito ti Yelo". Icarus. 141 (2): 179. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175.
{{cite journal}}
: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti|yesr=
(tulong)Panagtaripato ti CS1: adu a nagnagan: authors list (silpo) - ^
Morais, M.H.M. (2002). "Ti Populasion dagiti Asideg ti Daga nga Asteroid iti Kumaduan a Panaggunay iti Daga". Icarus. 160 (1): 1–9. Bibcode:2002Icar..160....1M. doi:10.1006/icar.2002.6937.
{{cite journal}}
: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti|coauthors=
(maisingasing ti|author=
) (tulong) - ^ "Panagginagan dagiti Astronomikal a Banbanag: Panangiletra dagiti nagab". Kappon ti Internadional nga Astronomiko. Naala idi 29 Marso 2010.
- ^ "Gazetteer iti Planetario a Nomenklatura: Planetario a Nomenklatura FAQ". USGS Programa ti Astroheolohia a Panagsukisok. Naala idi 29 Marso 2010.
- ^ Barnhart, Robert K. (1995). Ti Barnhart nga Ababa a Diksionario iti Etimolohia. Estado Unidos: Harper Collins. p. 487. ISBN 0-06-270084-7.
- ^ "Oxford nga Inggles a Diksionario: lunar, a. ken n." Oxford nga Inggles a Diksionario: Maikadua nga Eision 1989. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. Naala idi 23 Marso 2010.
Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA