Kitaen ti taudan para iti Java

{{Infobox islands
|name = Java<br />{{patubo a nagan|id|Jawa}}<br />{{patubo a nagan|jv|ꦗꦮ}}<br />{{patubo a nagan|su|{{sund|ᮏᮝ}}}}
|image_name = Java Topography.png
|image_caption = Topograpia ti Java
|map_image= Java Locator.svg
|location = [[Abagatan a daya nga Asia]]
|coordinates = {{Coord|7|29|30|S|110|00|16|E|type:isle_region:ID_scale:5000000|display=inline,title}}
|archipelago = [[Is-isla Nalatlatak a Sunda]]
|area_km2 = 138793.6
|rank = Maika-13
|highest_mount = [[Semeru]]
|elevation_m = 3676
|country = [[Indonesia|Republika ti Indonesia]]
|country_admin_divisions_title = Dagiti probinsia
|country_admin_divisions = [[Banten]],<br />[[Jakarta|Espesial&nbsp;a&nbsp;Kapitolio&nbsp;a&nbsp;Rehion&nbsp;ti&nbsp;Jakarta]],<br />[[Laud a Java]],<br />[[Tengnga a Java]],<br />[[Daya a Java]],<br />[[Espesial a Rehion ti Yogyakarta]]
|country_largest_city = [[Jakarta]] (pop. 10,135,030)
|population = 145 a riwriw
|population_as_of = 2015
|density_km2 = 1121
|ethnic_groups = [[Tattao a Habanes|Habanes]] (mairaman ti. [[Tattao a Tenggeres|Tenggeres]], [[Tattao nga Osing|Osing]], [[Tattao a Banyumasan|Banyumasan]], [[Cirebones]]), [[Tattao a Sundanes|Sundanes]] (mairaman ti [[Tattao a Bantenes|Bantenes]], [[Tattao a Baduy|Baduy]]), [[Tattao a Betawi|Betawi]], [[Tattao a Madures|Madures]]
}}

Ti '''Java''' ([[Pagsasao nga Indones|Indones]]: ''Jawa''; [[Pagsasao a Habanes|Habanes]]: ꦗꦮ; [[Pagsasao a Sundanes|Sundanes]]: {{sund|ᮏᮝ}}) ke ti maysa nga [[isla]] ti [[Indonesia]]. Iti agarup a {{pagbaliwen|138,800|km2|mi2}}, ti isla ket maipada iti [[Inglatera]], ti [[Estado ti Estados Unidos]] ti [[North Carolina]], [[Dagiti probinsia ti Tsina|Probinsia ti Tsina]] ti [[Anhui]] wenno [[Omsk Oblast]]. Iti populasion iti sumurok a 141 a riwriw (ti bukod nga isla) wenno 145 ariwriw (ti administratibo a rehion), ti Java ket pagtaengan iti 56.7 a porsiento iti [[Demograpia ti Indonesia|populasion ti Indonesia]] ken daytoy ket [[Listaan dagiti isla babaen ti populasion|kaaduan ti populasion nga isla]].<ref name="citypopulation.de">[http://citypopulation.de/Indonesia-MU.html Indonesia: Urban Population of Cities] Naala idi 22 Disiembre 2015.</ref> Ti kapitolio ti siudad ti [[Indonesia]], iti [[Jakarta]], ket mabirukan idiay [[Laud a Java|akinlaud a Java]]. Kaaduan iti pakasaritaan ti  Indonesia ket napasamak idiay Java. Daytoy idi ti sentro dagiti nabileg nga imperio ti Hindu-Buddista, dagiti Islamiko a sultanato, ken ti bugas ti kolonial dagiti [[Dagiti Daya nga India ti Olanda|Daya nga India]]. Ti Java ket isu pay idi ti sentro ti [[Pakasaritaan ti Indonesia|panagsagaba ti wayawaya ti Indonesia]] idi las-ud dagiti tawen ti 1930 ken 1940. TI Java ket mangituray iti politika , ekonomia ken kultura ti [[Indonesia]]. Uppat kadagiti walo a lugar ti tawid iti lubong ti UNESCO ti [[Indonesia]] ket mabirukan idiay Java: 1) [[Nailian a Parke ti Ujung Kulon]], 2) [[Templo Borobudur]], 3) [[Templo Prambanan]], ken 4) [[Nasapa a Sito ti Tao iti Sangiran]].

Kaaduan a naporma a ka sresulta dagiti panagbettak iti bulkan, ti Java ket ti [[Listaan dagiti isla babaen ti kalawa|maika-13 a kadakelan nga isla]] iti lubong ken ti [[Listaan dagiti isla ti Indonesia|maikalima a kadakkelan]] idiay [[Indonesia]] babaen timasa ti daga. Ti maysa kawar dagiti bulkaniko a banbantay ket mangporma iti maysa a daya–laud a duri iti igid ti isla. Adda dagiti tallo a nangruna a pagsasao a naisasao iti isla: ti [[Pagsasao a Habanes|Habanes]], [[Pagsasao a Sundanes|Sundanes]], ken [[Pagsasao a Madures|Madures]].  Kadagitoy, ti Habanes ket isu ti katurayan; daytoy ti patneng a pagsasao dagiti agarup a a riwriw a tattao idiay Indonesia, a kaaduan kadagitoy ket agtataeng idiay Java. Iti pay maipatinayon, kaaduan kadagiti agtataeng ket [[bilingual]], nga agsasao iti [[Pagsasao nga Indones|Indones]] (ti opisial apagsasao ti Indonesia) a kas ti umuna ken maikadua a pagsasaoda. Bayat a kaaduan dagiti tattao ti Java ket [[Muslim]], ti populasion ti Java ket dagiti dibersio nga aglalaok a pammati iti relihion, etnisidad, ken kultura.

Ti Java ket nabingbingay kadagiti uppat nga administratibo a probinsia, ti [[Laud a Java]], [Tengnga a Java]], [[Daya a Java]], ken [[Banten]], ken dagiti dua nga espesial a rehion, ti [[Jakarta]] ken [[Yogyakarta (espesial a rehion)|Yogyakarta]].

== Etimolohia ==
Saan a nalawag dagiti taudan ti nagan ti "Java". Ti maysa a posibilidad ket ti isla ket nanaganan idi iti mula a [[Foxtail millet|''jáwa-wut'']], a naibagbaga kano idi nga adu iti isla idi las-ud iti dayta a panawen, ken idi kasakbayan iti Indianisasion ti isla ket addaan kadagiti sabali a nagan.<ref>Raffles, Thomas E.: ''History of Java''. Oxford University Press, 1965, p. 2.</ref> Adda pay dagiti sabali a nagtaudan: ti balikas a ''jaú'' ken dagiti sabali a kaibuksilanna ket ti kayatn a sawen ket "iti labes" wenno "adayo".<ref name="Raffles, Thomas E. 1965. Page 3">Raffles, Thomas E.: ''History of Java''. Oxford University Press, 1965, p. 3.</ref> Ken, iti [[Sanskrito]] a ''yava'' ket kayatna a sawen ket sebada, ti maysa a mula nga iti daytoy nga isla ket nadayeg.<ref name="Raffles, Thomas E. 1965. Page 3" /> Naibagbaga ti "Yawadvipa" iti kasapaan nga epiko ti [[India]], ti [[Ramayana]]. Ni [[Sugriva]], ti hepe ti buyot ni [[Rama]] ket inpatulodna dagiti tropana idiay Yawadvipa, ti isla ti Java, tapno birukenda ni [[Sita]].<ref>[https://books.google.com/books?id=9ic4BjWFmNIC&pg=PA465 History of Ancient India Kapur, Kamlesh]</ref> Isu a daytoy ket naibagbaga idi idiay India babaen ti nagan a Sanskrito iti "yāvaka dvīpa" (dvīpa = isla). Ti Java ket naibagbaga idi iti taga-ugma teksto ti Tamil iti ''[[Manimekalai]]'' babaen ni [[Chithalai Chathanar]] a nagkunkuna a ti Java ket addaan idi iti maysa  pagarian nga addaan iti kapitolio a tinawtawagan iti Nagapuram.<ref>Hindu culture in ancient India by Sekharipuram Vaidyanatha Viswanatha, p. 177.</ref><ref>Tamil Literature by M. S. Purnalingam Pillai, p. 46.</ref><ref>The Tamils Eighteen Hundred Years Ago by V. Kanakasabhai, p. 11.</ref> Nangibagbaga pay tisabali a taudan a ti balikas a "Java" ket naala manipud iti ramut a balikas ti [[Pagsasao a Proto-Austronesio|Proto-Austronesio]] iti ''Iawa'' a ti kayatna a sawen ket "balay".<ref>Hatley, R., Schiller, J., Lucas, A., Martin-Schiller, B., (1984). "Mapping cultural regions of Java" in: Other Javas away from the kraton. pp. 1–32.</ref> Ti nalatak nga isla ti Iabadiu wenno Jabadiu ket naibagbaga idi iti ''[[Geography (Ptolomeo)|Geographia]]'' ni [[Ptolomeo]] a naisurat idi agarup a 150 CE iti [[Imperio a Romano]]. Ti ''Iabadiu'' ket nakunkuna a ti kayatna sawen ket "isla ti sebada", ket nabaknag kano iti balitok, ken addaan iti pirak nga ili a tinawtawagan iti Argyra iti laud a patingga. Ti nagan ket mabalin a mangibaga iti Java,<ref name ="AncientGeo">{{cite book|title=History of Ancient Geography|author=J. Oliver Thomson|publisher=Cambridge University Press|year=2013|isbn=978-1-107-68992-3|url =https://books.google.com/books?id=GpP0wKQ1lksC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|pages=316–317}}</ref> ken naala manipud iti Hindu a nagan iti Java-dvipa (Yawadvipa).

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist|30em}}

== Dagiti taudan ==
{{refbegin}}
*{{cite book|last=Taylor|first=Jean Gelman|title=Indonesia: Peoples and Histories|publisher=Yale University Press|year=2003|location=New Haven ken Londres|isbn=0-300-10518-5}}
{{refend}}

== Adu pay a mabasbasa ==
*{{cite book|last=Cribb|first=Robert|title=Historical Atlas of Indonesia|publisher=RoutledgeCurzon Press, University of Hawaii Press|year=2000|location=Londres ken Honolulu|isbn=0-8248-2111-4}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{Wikivoyage-inline|Java}}

{{Dagiti probinsia ti Indonesia}}
{{Kontrol ti autoridad}}

[[Kategoria:Java| ]]
[[Kategoria:Is-isla ti Indonesia]]
[[Kategoria:Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia]]