Kitaen ti taudan para iti Nasantuan nga Imperio a Romano

{{Infobox dati a pagilian
|native_name = ''Imperium Romanum Sacrum''<br>''Heiliges Römisches Reich''<br>''Sacro Romano Impero''
|conventional_long_name = Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian<small>{{nobold|<ref>Nagnagan iti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian kadagiti sabsabali a pagsasao:
*{{lang-la|Imperium Romanum Sacrum}}
*{{lang-de|Heiliges Römisches Reich deutscher Nationen}}
*{{lang-it|Sacro Romano Impero}}</ref>}}</small>
|common_name = Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian
|continent = Europa
|region = Tengnga nga Europa
|country = Alemania ken Austria
|era = [[Tengnga a Panawen]]<br />[[Nasapa a moderno a paset ti panawen]]
|status = Imperio
|government_type = [[Nabutosan a monarkia]]
|year_start = 962
|year_end = 1806
|event_start = [[Otto I, Emperador ti Nasantuan a Romano|Otto I]] ket isu ti [[Panakabalangat iti Emperado rti Nasantuan a Romano|nabalangatan nga Emperador dagiti Romano]]
|date_start = 2 Pebrero
|date_event1 = 2 Pebrero 1033
|event1 = [[Conrad II, Emperador ti Nasantuan a Romano|Conrad II]] assumes<br />{{spaces|4}}balangat iti [[Pagarian iti Arles|Burgundy]]
|date_event2 = 25 Septiembre 1555
|event2 = [[Kappia iti Augsburg]]
|date_event3 = 24 Oktubre 1648
|event3 = [[Kappia iti Westphalia]]
|date_end = 6 Agosto
|event_end = [[Francis II, Emperador ti Nasantuan a Romano|Francis II]] nagikkat
|flag_p1 = Karl der Große 800.jpg
|p1      = Tengnga a Pransia
|flag_p2 = Ludwig der Deutsche.jpg
|p2      = Daya a Pransia
|s1 = Old Swiss Confederacy
|flag_s1 = Flag of Switzerland.svg
|s2 = Olandes a Republika
|flag_s2 = Prinsenvlag.svg
|s3 = Konpederasion iti Rhine
|flag_s3 =
|s4 = Austriano nga Imperio
|flag_s4 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
|s5 = Umuna nga Imperio ti Pransia
|flag_s5 = Flag of France.svg
|s6 =Pagarian iti Italia (Napoleoniko){{!}}Pagarian iti Italia
|flag_s6 = Flag of the Napoleonic Kingdom of Italy.svg
|s7 = Pagarian iti Prusia
|flag_s7 = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg
|s8 = Estados Unidos iti Belga
|flag_s8 = Flag of Belgium (1830).svg
|s9 = Liechtenstein{{!}}Prinsipalidad iti Liechtenstein
|flag_s9 = Flag of Liechtenstein (1719-1852).svg
|s10 = Kondado iti Daya a Prisio
|flag_s10 =
|image_flag = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
|flag = Dagiti wagayway iti Nasantuan nga Imperio a Romano
|flag_type = Imperial a wagayway
|image_coat = Quaternion Eagle.svg
|symbol = Kalasagan iti Nasantuan nga Imperio a Romano
|symbol_type = Kuartenio nga Agila
|image_map = Holy Roman Empire ca.1600.svg
|image_map_caption = Ti kadakkel ti Nasantuan nga Imperio a Romano idi 1600, a dakkel a naiparang kadagiti agdama a pagbeddengan dagiti estado
|capital = ''Saan a nainaganan''; [[Imperial a Dieta (Nasantuan nga Imperio a Romano)|Imperial a Dieta]] a nakatugaw idiay [[Regensburg]] manipud idi 1594 aginggana idi 1806
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Pagsasao a Latin|Latin]], [[Pagsasao nga Aleman|Aleman]], [[Pagsasao nga Italiano|Italiano]], nadumaduma a [[Dagiti pagsasao a Lumaud nga Hermaniko|Lumaud a Hermaniko]], [[dagiti pagsasao a Romanse|Romanse]] ken [[Pagsasao nga Eslabo|Eslabo]]
|religion = [[Simbaan a Katoliko|Romano a Katolisismo]]; [[Luteranismo]] (opisial a mabigbigan manipud iti [[Kappia iti Augsburg]] 1555) ken [[Kalbinismo]] (opisial a mabigbigan manipud iti [[Kappia iti Westphalia]] 1648)
|currency =
|title_leader = [[Emperador ti Nasantuan a Romano|Emperador]]
|leader1 = [[Otto I, Emperador ti Nasantuan a Romano|Otto I]] (immuna)
|year_leader1 = 962–973
|leader2 = [[Francis II, Emperador ti Nasantuan a Romano|Francis II]] (naudi)
|year_leader2 = 1792–1806
|legislature = [[Imperial a Dieta (Nasantuan nga Imperio a Romano)|Imperial a Dieta]]
|today = {{wagayway|Alemania}}</br>{{wagayway|Austria}}</br>{{wagayway|Bélga }}</br>{{wagayway|Czech Republic}}<br/>
{{wagayway|Liechtenstein}}</br>{{wagayway|Luxembourg}}</br>{{wagayway|Monaco}}</br>{{wagayway|Olánda}}
</br>{{wagayway|San Marino}}</br>{{wagayway|Eslobenia}}</br>{{wagayway|Suisa}}</br>{{wagayway|Pransia}}</br>{{wagayway|Italia}}</br>{{wagayway|Polonia}}</br>{{wagayway|Slovakia}}
}}
Ti '''Nasantuan nga Imperio a Romano''' ('''HRE'''; {{lang-de|Heiliges Römisches Reich (HRR)}}, {{lang-la|Imperium Romanum Sacrum (IRS)}}, {{lang-it|Sacro Romano Impero (SRI)}}) ket maysa idi a [[transnasional]] nga imperio a rimsua manipud idi 962 aginggana idi 1806 idiay [[Tengnga nga Europa]].
Tinurayan daytoy babaen ti [[Emperador ti Nasantuan a Romano]]. Ti karakterna daytoy ket bimmaliw idi panawen ti [[Tengnga a Panawen]] ken ti [[Nasapa a moderno a Europa|Nasapa a Moderno a paset ti panawen]], idi ti bileg iti emperador ket nagininut a kimmapsut a naiparabor iti prinsesa. Kadagiti kinaudi a siglona, ti karakterna ket nagbalin a immasideg kadagiti kappon ti teritorio.

Dagiti teritorio ti imperio ket naipatengngaan iti [[Pagarian iti Alemania]], ken mairaman dagiti kaarrubana ateritorio, nga idi kapigsana ket mairaman ti [[Pagarian iti Italia (mediebal)|Pagarian iti Italia]] ken ti [[Pagarian iti Arles|Pagarian iti Burgundy]]. Para iti kaaduan a pakasaritaanna, ti Imperio ket kaaduan a binuklan dagiti ginaut a [[Listaan dagiti estado iti Nasantuan nga Imperio a Romano|babbabassit a paset]], dagiti [[prinsipalidad]], dagiti [[dukado]], dagiti [[kondado]], dagiti [[Nawaya nga Imperial a Siudad]] ken dagiti daddum apay a pinagturturayan.

Idi 962 [[Otto I]] ket nabalangatan nga [[Emperador ti Nasantuan a Romano]] ({{lang-de|Römisch-Deutscher Kaiser}}), uray no ti Romano nga  imperial a titulo ket immuna anaipasubli kenni [[Karlomagno]] idi 800. Ni Otto ket isu ti immuna nga emperador iti daytoy a pagturayan a saan a kameng iti nasapsapa a [[Karolingio a dinastinia]].<ref>Martin Arbage, "Otto I", iti ''Mediebal nga Italia: Maysa nga Ensiklopedia'' (Routledge, 2004), p. 810 [http://books.google.com/books?id=spKxJeHJgTAC&pg=PA810&dq=%22Otto+can+be+considered+the+first+ruler%22&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]: "Ni Otto ket mabalin a maikapanunutan nga isu ti immuna a nagturay iti Nasantuan nga Imperio a Romano, uray no dayta a termino ket saan nga inususar aginggana idi maikasangapulo ket dua a siglo."</ref>
Ti kinaudi nga Emperador ti Nasantuan a Romano idi ket ni [[Francis II, Emperador ti Nasantuan a Romano|Francis II]], nga isu ket nagikkat ken rinunawna ti Imperio idi 1806 idi panawen ti [[Napoleoniko a Gubgubat]].<ref>{{cite book|last=Bryce|first=James|title=Ti Nasantuan nga Imperio a Romano |year=1889|publisher=Macmillan ken Co.|location=Londres|page=1|url=http://books.google.ca/books?id=lvgsAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=holy+roman+empire&hl=en&sa=X&ei=ukRbT4CTGsm1gweT2oWiCw&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q=holy%20roman%20empire&f=false}}</ref> Iti bilin iti sumaganad a 1512 a [[Imperiala  Dieta (Nasantuan nga Imperio a Romano)|Dieat]] iti [[Cologne]], ti nagan ket opisial a sinukatan ti  '''Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian''' ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}, {{lang-la|Imperium Romanum Sacrum Nationis Germanicæ}}).<ref name="wilson">Peter Hamish Wilson, ''Ti Nasantuan nga Imperio a Romano, 1495–1806,'' MacMillan a Pagmalditan 1999, Londres, panid 2; [http://www.london.diplo.de/Vertretung/london/en/06/German_20History/Holy__Roman__Empire/Background__seite.html Ti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229173411/http://www.london.diplo.de/Vertretung/london/en/06/German_20History/Holy__Roman__Empire/Background__seite.html |date=2012-02-29 }} idi Embahada iti Pederala Republik a iti Alemania idiay Londres a sapot ti pagsaadan</ref>

Dagiti teritorio ken pagturayan iti Nasantuan nga Imperio a Romano iti termino dagiti agdama nga estado ket buklen ti [[Alemania]] (malaksid ti [[Akin-abagatan a Schleswig]]), [[Austria]] (malaksid ti [[Burgenland]]), ti [[Republika a Tseka]], [[Suisa]] ken [[Listenstain]], ti [[Olánda]], [[Belgium]], [[Luxembourg]] ken [[Eslobenia]] (malaksid ti [[Prekmurje]]), ken dagiti naisangsangayan a paset iti dumaya a [[Pransia]] (a nangnangruna ti [[Artois]], [[Alsace]], [[Franche-Comté]], [[Pranses a Flanders]], [[Savoy]] ken [[Lorraine (rehion)|Lorraine]]), akin-amianan nga [[Italia]] (a nangnangruna ti [[Lombardia]], [[Piedmont]], [[Emilia-Romagna]], [[Tuscany]], [[Trentino]] ken [[Abagatan a Tyrol]]), ken ti lumaud a [[Polonia]] (a nangnangruna ti [[Silesia]], [[Pomerania]] ken [[Neumark]]).

==Nagan==
Ti termino a ''sacrum'' (i.e., "nasantuan" iti panunot a "naikonsagrar") a naikapet iti mediebal a Romano nga Imperio ket naus-usar manipud idi 1157, babaen ni [[Frederick I, Emperador ti Nasantuan a Romano|Frederick I Barbarossa]] ("Nasantuan nga Imperio"; ti porma  a "Nasantuan nga Imperio a Romano" ket napasingkedan manipud idi 1254 ken dagiti sumakbay).<ref>Peter Moraw, ''Heiliges Reich'', iti: [[Lexikon des Mittelalters]], Munich & Zurich: Artemis 1977–1999, tom. 4, col. 2025–2028.</ref>  Ti termino ket nainayon tapno maipakita ti panagayat ni Frederick a mangituray ti Italia ken ti Papa.<ref name="Whaley17">{{cite book|title= Ti Alemania ken ti Nasantuan nga Imperio a Romano: Tomo I: Ti Maximiliano I aginggana ti Kappia iti Westphalia, 1493-1648|editor= Joachim Whaley|year=2011 |publisher=Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan|page=17}}</ref> Sakbay idi 1157, ti pagturayan ket makunkuna laeng a kas ti '''Romano nga Imperio'''.<ref name="wilson"/>

Iti bilin ti sumaganad a [[Imperial a Dieta (Nasantuan nga Imperio a Romano)|Dieta]] idi 1512  iti [[Cologne]], ti nagan ket opisial a sinukatan ti '''Nasantuan nga Imperio a Romano iti [[Tattao nga Aleman|Aleman]] a Pagilian''' ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}, {{lang-la|Imperium Romanum Sacrum Nationis Germanicæ}}).<ref>Peter Hamish Wilson, ''Ti Nasantuan nga Imperio a Romano, 1495-1806'', MacMillan Press 1999, Londres, panid 2; [http://www.london.diplo.de/Vertretung/london/en/06/German_20History/Holy__Roman__Empire/Background__seite.html Ti Nasantuan nga Imperio a Romano iti Aleman a Pagilian] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229173411/http://www.london.diplo.de/Vertretung/london/en/06/German_20History/Holy__Roman__Empire/Background__seite.html |date=2012-02-29 }} idiay embahada iti Pederala Republika iti Alemania idiay Londres a sapot ti pagsaadan</ref> Daytoy a porma ket immuna a nausar iti maysa a dokumento idi 1474.<ref name="Whaley17"/>

Ti Nasantuan nga Imperio a Romano ket naipanaganan manipud iti [[Romano nga Imperio]] ken naikapanunutan idi a daytoy ket katuloyna. Daytoy ket naibatay iti mediebal a konsepto iti ''[[translatio imperii]]''.<ref>Whaley 2011, pp. 17-20</ref>

Ti Pranses a mannurat ti [[Panawen iti Panagpalpalawag|Panagpalpalawag]] a ni [[Voltaire]] ket nasagibar a nangisao a:  "Daytoy nga aglalaok a rimpuok a tinawtawagan idi ken bokudna pay tinawtawagan pay tatta a ti Nasantuan nga Imperio a Romano ket saan a nasantuan, wenno Romana, wenno maysa nga imperio."<ref>Kasisigud a testo:  ''Ce corps qui s'appelait et qui s'appelle encore le saint empire romain n'était en aucune manière ni saint, ni romain, ni empire.'' In ''Essai sur l'histoire générale et sur les mœurs et l'esprit des nations'', Kapitulio 70 (1756)</ref>

==Paammo==
{{Reflist}}

==Dagiti nagibasaran==
*Heinz Angermeier, ''Das Alte Reich in der deutschen Geschichte''. Studien über Kontinuitäten und Zäsuren, München 1991
*Karl Otmar Freiherr von Aretin, ''Das Alte Reich 1648–1806''. 4 vols. Stuttgart, 1993–2000
*Peter Claus Hartmann, ''Kulturgeschichte des Heiligen Römischen Reiches 1648 bis 1806''. Wien, 2001
*Georg Schmidt, ''Geschichte des Alten Reiches''. München, 1999
*[[James Bryce, 1st Viscount Bryce|James Bryce]], ''Ti Nasantuan nga Imperio a Romano''. {{ISBN|0-333-03609-3}}
*Jonathan W. Zophy (ed.), ''Ti Nasantuan nga Imperio a Romano: Maysa Manual a Diksionario''. Greenwood Press, 1980
*[http://www.historischekommission-muenchen.de/seiten/projekte.html Deutsche Reichstagsakten] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130408095029/http://www.historischekommission-muenchen.de/seiten/projekte.html |date=2013-04-08 }}
*George Donaldson, ''Alemania: Maysa a Kompleto a Pakasaritaan''. Liblibro ti Gotham, New York 1985
*[[Jason Phillip Coy, Benjamin Marschke, David Warren Sabean]], ''[http://www.berghahnbooks.com/title.php?rowtag=CoyHoly Ti Nasantuan nga Imperio a Romano, Naipammanunutan manen]'', [http://www.berghahnbooks.com/ Liblibro ti Berghahn] (2010)
*Joachim Whaley, ''TiAlemania ken ti Nasantuan nga Imperio a Romano'', Tomo 1 ken 2, [[OUP]], 2011

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{commons-nailinia}}

[[Kategoria:Nasantuan nga Imperio a Romano]]
[[Kategoria:Pakasaritaan ti Austria]]
[[Kategoria:Pakasaritaan ti Alemania]]
[[Kategoria:Pakasaritaan ti Olanda]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]