Baro a Selanda
Nagsasabtan: 42°S 174°E / 42°S 174°E
Baro a Selanda Aotearoa | |
|---|---|
 Wagayway
 Eskudo
| |
| Nailian a kanta: "Apo Dios Ikanawam ti Baro a Selanda" "Apo Dios Isalakanmo ti Reina"[n 1] | |
 Ti hemisperio a naipatengnga idiay Baro a Selanda | |
| Kapitolio | Wellington 41°17′S 174°27′E / 41.283°S 174.450°E |
| Kadakkelan a siudad | Auckland |
| Opisial a sasao | Ingles (95.9%)[n 2] Māori (4.2%) Senial a pagsasao ti Baro a Selanda (0.6%) |
| Nailian a pagsasao | Ingles (98%) |
| Grupgrupo ti etniko | 78% Europeano/Dadduma oay[n 3] 14.6% Māori 9.2% Asiano 6.9% Tattao ti pasipiko |
| Nagan dagiti umili | Taga-Baro a Selanda, Kiwi (panagsarsarita) |
| Gobierno | Unitario a parliamentario a batay-linteg a monarkia |
• Monarkia | Isabel II |
| Cindy Kiro | |
| Jacinda Ardern | |
| Panagwaywayas manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian[n 4] | |
| 17 Enero 1853 | |
| 26 Septiembre 1907 | |
| 11 Disiembre 1931 (naampon idi 25 Nobiembre 1947) | |
| 13 Disiembre 1986 | |
| Kalawa | |
• Dagup | 268,021 km2 (103,483 sq mi) (Maika-75) |
• Danum (%) | 1.6[n 5] |
| Populasion | |
• Karkulo idi October 2021 | 5,132,870 [5] (Maika-121) |
• Senso idi 2018 | 4,699,755[6] |
• Densidad | 19.1/km2 (49.5/sq mi) (Maika-167) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2021 |
• Dagup |  $226.566 billion[7] (64th) |
• Tunggal maysa a tao | $44,226[7] (42nd) |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2021 |
• Dagup | $243.332 billion[7] (50th) |
• Tunggal maysa a tao | $47,499[7] (22nd) |
| Gini (2019) |  33.9[8]kalalainganna |
| HDI (2019) | 0.931[9] nangato unay · Maika-14 |
| Kuarta | Doliar ti Baro a Selanda (NZD) |
| Sona ti oras | UTC+12 (NZST[n 6]) |
• Kalgaw (DST) | UTC+13 (NZDT) |
| (Sep aginggana ti Abr) | |
| Pormat ti petsa | aa/bb/tttt |
| Pagmanehuan | kanigid |
| Kodigo ti panagtawag | +64 |
| Kodigo ti ISO 3166 | NZ |
| TLD ti internet | .nz[n 7] |
Ti Baro a Selanda (Ingles: New Zealand) (Māori: Aotearoa) ket maysa nga isla a pagilian a mabirukan idiay abagatan a laud ti Taaw Pasipiko. Ti heograpiko a pakabuklan daytoy a pagilian ket buklen ti dua a kangrunaaan a bagi ti dagdaga iti Amianan ken Abagatan nga is-isla ‒ ken dagiti adu pay a babassit nga is-isla. Naisanglad ti Baro a Selanda ti 1,500 kilometro (900 mi) a daya iti Australia ti ballasiw ti Baybay Tasman ken ti agarup a 1,000 kilometro (600 mi) nga abagatan dagiti isla a pagilian ti Pasipiko iti Baro a Kaledonia, Fiji, ken Tonga. Gapu ti kaadayona, isu daytoy ti kaudian a tinagtagitao ti tattao.
Dagiti Polinesio ket tinaenganda ti Baro a Selanda idi 1250–1300 CE ken nakaparang-ayda ti naisangsangayan a Māori a kultura, kendagiti Europeano ket immunada a nakadanon idi 1642 CE. Ti panangiyam-ammo ti patatas ken dagiti maskit ket nangirugi kadagiti yaalsa kadagiti Māori idi las-ud ti kasapaan ti maika-19 a siglo, a nangiturongan dagiti suppiat ti tribu a Maskit a Gubgubat. Idi 1840 dagiti Britaniko ken Māori ket nagpirmada ti maysa a tulagan a nangaramid ti Baro a Selanda a kas maysa a kolonia ti Britaniko nga Imperio. Ti bilang dagiti imigrante ket immad-adu unay ken dagiti suppiat ket kimmaro kadagiti Gubgubat ti Baro a Selanda, a nagbanagan iti adu a panagala kadagiti daga ti Māori idiay tengnga ti Amianan nga Isla. Ti ekonomiko a panagsagsagaba ket sinarunuan babaen dagiti paset ti panawen iti politikal a reporma, nga addan ti ti pannakagun-od ti babbai a makabutos idi las-ud ti tawtawen ti 1890, ken ti maysa a nam-ay nga estado a naipatpatakder manipud idi tawtawen ti 1930. Kalpasan ti Sangalubongan a Gubat II, ti Baro a Selanda ket kimmaddua iti Australia ken ti Estados Unidos iti seguridad a tulagan ti ANZUS, urayno ti Estados Unidos iti kalpasan daytoy, aginggana idi 2010, ket pinasardengna ti tulagan idi ti Baro a Selanda ket nangiparit kadagiti armas a nuklear. Ti Baro a Selandad ket paset ti pannakibingbingayan ti intelihensia kadagiti Angloesperio a pagilian, ti UKUSA a Tulagan. Dagiti Tga-Baro a Selanda ket agragrag-oda ti maysa a kangatuan nga alagaden ti panagbiag iti lubong idi tawtawen ti 1950, ngem idi tawtawen ti 1970 daytoy ket nakakitan ti nakaro a a resesions, a pinakaro babaen kadagiti kellat ti petroleo ken ti iseserrek ti Nagkaykaysa a Pagarian iti Ekonomiko a Komunidad ti Europa. Ti pagilian ket napan iti nangruna nga ekonomiko a panabalbaliw idi las-ud ti tawtawen ti 1980, a nnagibaliw daytoy manipud iti maysa a protktionista iti maysa a liberalisado a nawaya a panagtagilako nga ekonomia. Dagiti pagtagilakuan ti Baro a Selanda kadagiti eksport ti agrikultura ket immadu a nagdumaduma manipud idi tawtawen ti 1970, nga adda idi ti kaaduan nga eksport ti dutdut ket sinukatan ti babaen ti paggatasan a produkto, karne, ken bino.
Dagiti paammo
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Ti "Apo Dios Isalakanmo ti Reina" ket opisial a nailian a kanta ngem mapasap a maus-usar laeng kadagiti naarian ken bise a naarian a paspasamak.[1][2]
- ^ Ti porsiento ti pagsasao ket agnayon ti ad-adu ngem 100% gapu ta adu dagiti tattao nga agsasao ti ad-adu ngen maysa a pagsasao. Saanda nga iraman dagiti saan a mausar a sungbat ken dagiti saan nga agsao ti pagsasao (a kas dagiti ubbing unay nga agsao).
- ^ Ti porsiento ti etnisidad ket agnayon ti sumurok a 100% gapu ta adu dagiti tattao a nainaganan nga ad-adu ngen maymaysa nga etniko a grupo.[3]
- ^ Adda dagiti adu a petsa a mangibaga ti panagwayawayas (kitaen ti Pananagwayawayas iti Baro a Selanda).
- ^ Ti pannakaitutop ti lugar iti Baro a Selanda (malaksid dagiti estuario) dagiti nasakupan ti karayan, dagiti danaw ken dagiti alog, manipud kadagiti bilang ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda,[4] ket (357526 + 81936) / (26821559 – 92499–26033 – 19216) = 1.6%. No dagiti nalukatan nga estuario a danum, manglares, ken dagiti naapgadan a mulmula ket mairaman, ti bilang ket 2.2%.
- ^ Ti Is-isla ti Chatham ket addaan iti sabali a sona ti oras, 45 minuto nga umuna ngem ti Baro a Selanda.
- ^ Dagiti teritorio iti Niue, ti Is-isla ti Cook ken Tokelau ket adda bukodda a cctlds, .nu, .ck ken .tk respectively.
Dagiti dakamat
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "Dagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.
- ^ "Pagalagadan para iti panagusar kadagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.
- ^ Didham, Robert; Potter, Deb; Allan, Jo-anne (Abril 2005). "Pannakaawat ken Panagobra iti Datos ti Etnisidad". Estadistika ti Baro a Selanda. ISBN 978-0-478-31505-9. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 2007-11-25. Naala idi 19 Septiembre 2010.
{{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti|journal=(tulong) - ^ "Ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda". Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda 2. Ministro ti Katutubo ti Baro a Selanda. 1 Hulio 2009. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-03-14. Naala idi 26 Abril 2011.
- ^ "Population clock". Statistics New Zealand. Naala idi 22 October 2021.
- ^ "2018 Census population and dwelling counts". Statistics New Zealand. 23 Septiembre 2019. Naala idi 25 Septiembre 2019.
- ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects: October 2020". International Monetary Fund. Naala idi 21 October 2020.
- ^ "Household income and housing-cost statistics: Year ended June 2019". Statistics New Zealand. Table 9. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (XLSX) idi 24 February 2020. Naala idi 24 February 2020.
- ^ "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. December 15, 2020. Naala idi December 15, 2020.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- Alley, Roderic (2008). Ti Baro a Selanda iti Lubong a Pannakibiang iti IV 1990–2005. Unibersidad ti Victoria a Pagmalditan.
- Bain, Carolyn (2006). Baro a Selanda. Lonely Planet. ISBN 1-74104-535-5.
- Garden, Donald (2005). Stoll, Mark (ed.). Australia, Baro a Selanda, ken ti Pasipiko: ti maipapan ti enbiromento a pakasaritaan. Katutubo ken dagiti Kagimongan ti Tao. ABC-CLIO/Greenwood. ISBN 978-1-57607-868-6.
- Kennedy, Jeffrey (2007). "Panangidaulo ken Kultura idiay Baro a Selanda". Iti Chhokar, Jagdeep; Brodbeck, Felix; House, Robert (dagiti ed.). Kultura ken Panangidaulo iti Ballasiw ti Lubong: Ti GLOBO Libro kadagiti Nasayaat a Panagadal kadagiti 25 a Kagimongan. US: Psychology Press. ISBN 978-0-8058-5997-3.
- Hay, Jennifer; Maclagan, Margaret; Gordon, Elizabeth (2008). Dagiti dialekto titi Ingles: Ingles ti baro a Selandah. Unibersidad ti Edinburgh a Pag,malditan. ISBN 978-0-7486-2529-1.
- King, Michael (2003). Ti Penguin a Pakasaritaan ti Baro a Selanda. Baro a Selanda: Penguin Books. ISBN 978-0-14-301867-4.
- Mein Smith, Philippa (2005). Ti Ababa a Pakasaritaan ti Baro a Selanda. Australia: Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. ISBN 0-521-54228-6.
Adu pay a mabasbasa
[urnosen | urnosen ti taudan]- Bateman, David, ed. (2005). Bateman nga Ensiklopedia ti Baro a Selanda (Maika-6 nga ed.). ISBN 1-86953-601-0.
- Sinclair, Keith; Dalziel, Raewyn (2000). Ti Pakasaritaan ti Baro a Selanda. ISBN 978-0-14-029875-8.
- Dagiti Estadistika ti Baro a Selanda. Opisial a Tinawen a Libro ti Baro a Selanda (tinawen). ISBN 1-86953-776-9 (2010).
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Baro a Selanda iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Baro a Selanda manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)- Baro a Selanda iti Curlie (iti Ingles)
Wikimedia Atlas iti Baro a Selanda- Portal ti Gobierno ti Baro a Selanda Naiyarkibo 2007-08-13 iti Wayback Machine
- Ministro para iti Kultura ken Tawidan
- Dagiti Estadistika ti Baro a Selanda Naiyarkibo 2011-02-26 iti Wayback Machine
| Sapasap | |
|---|---|
| Dagiti nailian a biblioteka | |
| Dagiti patakder ti panagsukisok ti arte | |
| Dagiti sientipiko a database | |
| Dadduma | |
- Baro a Selanda
- Dagiti purpuro ti Taaw Pasipiko
- Dagiti batay-linteg a monarkia
- Dagiti pagilian ken teritorio nga agsasao ti Ingles
- Dagiti dati a kolonia ti Britaniko
- Dagiti pagilian nga isla
- Dagiti estado a kameng ti Mankomunidad ti Pagpagilian
- Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian
- Dagiti pagilian idiay Oceania
- Polinesia
- Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1840
- Selandia (kontinente)