Jump to content

Pagsasao a Swahili

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Swahili
Kiswahili
Patubo itiBurundi, Komoros (a kas Komoras), Demokratiko a Republika ti Kongo, Kenya, Mayotte (kaaduan a kas ti Komoras), Mozambique, Oman, Rwanda, Somalia (a kas Kibajuni ken Chimwini), Tanzania, Uganda[1]
Patubo a mangisasao
800,000 (2006)[2]
40 a riwriw ti L2 a mangisasao[2]
Latin, Arabiko
Opisial a kasasaad
Opisial a mangisasao
 Kappon ti Aprika
 Kenya
 Tanzania
 Uganda
 Comoros (a kas Komoras)
NagalagadBaraza la Kiswahili la Taifa (Tanzania)
Kodkodigo ti pagsasao
ISO 639-1sw
ISO 639-2swa
ISO 639-3swa – inklusibo a kodigo
Agmaymaysa a kodkodigo:
swc – Kongo Swahili
swh – Aplaya Swahili
Linguaesperio99-AUS-m
Ti lugar a mangisasao iti Swahili
Aglaon daytoy nga artikulo kadagiti simbolo ti ponetiko ti IPA. No awan ti maitunos a suporta ti panangipaay, mabalin a makitam dagiti marka-ti-saludsod, kahon, wenno sabali pay a simbolo imbes a dagiti karakter ti Unicode.

Ti pagsasao a Swahili wenno Kiswahili ket maysa a pagsasao a Bantu nga insasao dagiti nadumaduma a grupo ti etniko nga agtataeng kadagiti nadumaduma a lugar iti aplaya ti Kanal Mozambique manipud iti akin-amianan a Kenya aginggana iti akin-amianan a Mozambique, a mairaman ti Is-isla ti Komoros.[3] Isasao pay daytoy dagiti grupo ti minoridad nga etniko iti Somalia. Uray no lima a riwriw a tattao ti agsasao iti Swahili a kas ti nakayanakan a pagsasaoda,[4] daytoy ket naus-usar a kas maysa a lingua franca iti kaaduan ti Daya nga Aprika, a kayatna a sawen ket ti dagup a bilang dagiti mangisasao ket nasurok a 60 a riwriw.[5] Ti Swahili ket agserserbi a kas maysa a nailian, wenno opisial a pagsasao, kadagiti lima a pagilian: ti Tanzania, Kenya, Uganda, ti Komoros ken ti Demokratiko a Republika ti Kongo.

Adda dagiti bolabulario a Swahili a naala manipud iti Arabiko babaen it ad-adu ngem duapulo a siglo a pannakaiyasidegan dagiti agsasao ti Arabiko a nagtataeng idiay aplaya ti abagatan a daya nga Aprika. Daytoy ket naginaynayon pay kadagiti Persiano, Aleman, Portuges, Ingles, ken Pranses a balikas iti bokabulariona babaen ti pannakaiyasasidegna kadagiti napalabas a lima a siglo.

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]
Urayno daytoy ket kasisigud a naisurat ti Arabiko a sinuratan, Ti Swahili ket naisurat tattan ti maysa a Latin nga abesedario nga impaammo babaen dagiti Kristiano a Misionario ken dagiti administrador ti kolonia. Ti teksto a naipakita ditoy ket ti Katoliko a bersion ti Amami.[6]

Taudan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti eskolar ket awananda iti makaanay a pakasaritaan wenno arkeolohiko nga ebidensia tapno mangpalubos kaniada a mangibaga ti pudno a petsa ken lugar a rimsuaan ti pagsasao a Swahili wenno ti Swahili a kultura. Nupay kasta, daytoy ket naipampanunotan a ti tattao nga agsasao ti Swahili ket simmakupda kadagiti agdama a teritorio, a mangkepkep ti Taaw Indiano, a nanipud idi kasakbayan ti 1000 A.D. Dagiti Arabo nga agtagtagilako ket ammoda nga adaanda iti nawatiwat a pannakaiyasideg ti aplaya a tattao manipud iti saan a naladladaw ngem maika-6 a siglo A.D., ken ti Islam ket nangrugrugi a naiwarwaras idiay igid nga Aplaya ti Daya nga Aprika manipud idi saan a naladladaw ngem maika-9 a siglo.

Dagiti tao manipud idiay Oman [7] ken idiay Golpo ti Persia Persian ket nagtaengda idiay Purpuro ti Zanzibar, a nangtulong daytoy ti panakaiwaras tiIslam ken ti pagsasao a Swahili ken kultura nga adda dagiti nangruna paglakuan ken sentro ti kultura nga ad-adayo ngem ti Sofala (Mozambique) ken Kilwa (Tanzania) iti abagatan, ken Mombasa ken Lamu idiay Kenya, Barawa, Merca, Kismayo ken Mogadishu (Somalia) iti amianan, ti Is-isla ti Komoros ken akinamianan a Madagascar idiay Taaw Indiano.

Nagrugi idi agarup a 1800, dagiti agturturay ti Zanzibar ket nagurnosda panaglaklako a panagbanbaniaga idiay kaunegan ti nangruna a daga, aginggana kadagiti nadumaduma a danaw idiay Rengngat ti Daya nga Aprika ti kontinente. Dagitoy idi ket nangipatakderda kadagiti permanente a dalan ti panaglaklako, ken dagiti agsasao ti Swahili nga aglaklako ket nagtaengda kadagiti pagsardengan kadagiti igid ti baro a dalan ti paglaklakuan. Para idi kaaduan, daytoy a pamay-an ket saan a nangiturong ti napudno a kolonisasion. Ngem ti kolonisasion ket rimsua idiay laud ti Danaw Malawi, a tattan ket ti Probinsia ti Katanga ti Demokratiko a Republika ti Kongo, a nangited ti adu a nagbalbaliw a dialekto.

Ti kasapaan nga ammo a dokumento a naisurat iti Swahili ket dagiti surat a naisursurat iti Kilwa idi 1711, iti Arabiko a sinuratan. Dagitoy ket naipatulod idiay Portuges ti Mozambique ken dagiti lokal a kumaduaanda. Dagiti kasisigud a surat ket naipreserba tattan idiay Naipakasaritaan nga Arkibo ti Goa, India.[8] Ti sabali pay a taga-ugma a naisurat a dokumento ket ti maysa nga epiko a daniw iti Arabiko a sinuratan a natituloan ti Utendi wa Tambuka (Ti Pakasaritaan ti Tambuka); daytoy ket napetsado ti 1728. Nupay kasta, ti sinuratan a Latin ket nagbalin nga isu ti pagalagadan babaen ti impluensia dagiti kolonial a bileg ti Europa.

Paammo

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Ethnologue a listaan dagiti pagilian a ti Swahili ket naisasao
    Thomas J. Hinnebusch, 1992, "Swahili", Internasional nga Ensiklopedia dagiti Lingnguistika, Oxford, pp. 99–106
    David Dalby, 1999/2000, Ti Linguaesperio a Rehistro dagiti Pagsasao ken Komunidad a Bitla ti Lubong, Linguasphere Press, Makadua a tomo, pg. 733–735
    Benji Wald, 1994, "Sub-Sahara nga Aprika", Atlas dagiti Pagsasao iti Lubong, Routledge, pp. 289–346, mapmapa 80, 81, 85
  2. ^ a b Swahili iti Ethnologue (Maika-16 nga ed., 2009)
    Kongo Swahili iti Ethnologue (Maika-16 nga ed., 2009)
    Aplaya Swahili iti Ethnologue (Maika-16 nga ed., 2009)
  3. ^ Prins 1961
  4. ^ Peek, Philip M.; Yankah, Kwesi (2004). Aprikano a sarsarita: maysa nga ensiklopedia. Taylor & Francis. p. 699. ISBN 0-415-93933-X.
  5. ^ Irele 2010
  6. ^ http://wikisource.org/wiki/Baba_yetu
  7. ^ Kharusi, N.S. (2012) Ti etniko nga etiketa ti Zinjibari: Dagiti politika ken panagpili ti pagsasao a nagbanagan kadagiti agsasao ti Swahili idiay Oman. Dagiti etnisidad Hunio 2012 tom. 12 bil. 3 335-353, DOI: 10.1177/1468796811432681
  8. ^ E.A. Alpers, Marpil ken dagiti Tagabu idiay Daya a Tengnga ti Aprika, Londres, 1975, pp. 98–99 ; T. Vernet, "Les cités-Etats swahili et la puissance omanaise (1650–1720), Journal des Africanistes, 72(2), 2002, pp. 102–105.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Ashton, E. O. Swahili a Gramatiko: Mairaman ti intonasion. Longman House. Essex 1947. ISBN 0-582-62701-X.
  • Irele, Abiola and Biodun Jeyifo. Ti Oxford ensiklopedia ti Aprikano a kapanunotan, Tomo 1. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan E.U. Siudad ti New York. 2010. ISBN 0-19-533473-6
  • Blommaert, Jan: Panagikeddeng dagiti karbengan ti pagsasao: Ingles ken Swahili iti Tanzania a nabisita manen Naiyarkibo 2007-06-09 iti Wayback Machine (sosiolingnguistiko a panagrangrang-ay ti Tanzania a Swahili) – Dagiti Obra a Papel ti Urbano a Pagsasao & Panakaamo ti Panagbasa ken Panagsurat, papel 23, Univbersidad ti Gent 2003
  • Brock-Utne, Birgit (2001). "Edukasion para iti Amin – ti ania a pagsasao?". Oxford a Repaso iti Edukasion. 27 (1): 115–134. doi:10.1080/03054980125577.
  • Chiraghdin, Shihabuddin ken Mathias Mnyampala. Historia ya Kiswahili. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. Akindaya nga Aprika. 1977. ISBN 0-19-572367-8
  • Contini-Morava, Ellen. Pangnagan a Panakaidasig iti Swahili Naiyarkibo 2020-10-26 iti Wayback Machine. 1994.
  • Lambert, H.E. 1956. Chi-Chifundi: Ti Dialekto iti Akin-abagatan nga Aplaya ti Kenya. (Kampala)
  • Lambert, H.E. 1957. Ki-Vumba: Ti Dialekto iti Akin-abagatan nga Aplaya ti Kenya. (Kampala)
  • Lambert, H.E. 1958. Chi-Jomvu ken ki-Ngare: Dagiti subdialekto ti Mombasa a Lugar. (Kampala)
  • Marshad, Hassan A. Kiswahili au Kiingereza (Nchini Kenya). Pundasion ti Jomo Kenyatta. Nairobi 1993. ISBN 9966-22-098-4.
  • Nurse, Derek, ken Hinnebusch, Thomas J. Swahili ken Sabaki: ti linguistiko a pakasaritaan. 1993. Dagiti serye: Unibersidad ti California a Panangipablaak dagiti Lingguistika, b. 121.
  • Ogechi, Nathan Oyori: "Kadagiti karbengan ti pagsasao idiay Kenya Naiyarkibo 2011-07-16 iti Wayback Machine (iti legado a puesto ti Swahili idiay Kenya)", iti: Nordiko a Warnakan kadagiti Aprikano a Panagadadal 12(3): 277–295 (2003)
  • Prins, A.H.J. 1961. "Dagiti agsasao ti Swahili a Tattao iti Zanzibar ken dagiti Aplaya ti Daya nga Aprika (Dagiti Arabo, Shirazi ken Swahili)". Etnograpiko a Panagsukisok iti Aprika, inurnos babaen ni Daryll Forde. Londres: Internasional nga Instituto ti Aprika.
  • Prins, A.H.J. 1970. Ti Nautiko a Diksionario ti Swahili. Pangyuna a Panagdadal ti Swahili a Leksiko – 1. Dar es Salaam.
  • Whiteley, Wilfred. 1969. Swahili: ti panagungar ti nailian a pagsasao. Londres: Methuen. Dagiti serye: Dagiti Panagadadal ti Aprikano a Pakasaritaan.
Edision ti Wikipedia iti Swahili, ti nawaya nga ensiklopedia
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Pagsasao_a_Swahili&oldid=401189"