Kitaen ti taudan para iti Pagsasao nga Arabiko

{{Infobox pagsasao
|name          = Arabiko
|nativename    = {{lang|ar|العربية/عربي/عربى}} ''{{transl|ar|al-ʿarabiyyah/ʿarabī}}''
|pronunciation ={{ref|A|see variations}}
|image         = Arabic albayancalligraphy.svg
|imagesize     = 150px
|imagecaption  = '''{{transl|ar|al-ʿArabiyyah}}''' a naisurat iti Arabiko ([[Naskh (naisuratan)|Naskh]] a naisuratan)
|region        = Kangrunaan kadagiti [[Dagiti Arabo nga estado|Arabo nga estado]] iti Tengnga a Daya ken ti Amianan nga Aprika
|speakers      = Sumurok a 310 a riwriw
|date          = 2006
|ref           =<ref name=Proch>Procházka, 2006.</ref>
|familycolor=apro-asiatiko
|fam2          = [[Dagiti pagsasao a Semetika|Semitika]]
|fam3          = [[Dagiti pagsasao a Tengnga a Semitika|Tengnga a Semitika]]
|stand1        = [[Moderno Pagalagadan nga Arabiko]]
|dia1          = [[Maghrebi nga Arabiko|Lumaud (Maghrebi)]]
|dia2          = [[Sabsabali a kita iti Arabiko#Tengnga a sabsabali a kita|Central]] (mairaman ti [[Ehipsio nga Arabiko|Ehipsio]])
|dia3          = [[Sabsabali a kita iti Arabiko#Akin-amianan a sabsabali a kita|Akin-amianan]] (mairaman ti [[Lebantino nga Arabiko|Lebantino]], [[Iraki nga Arabiko|Iraki]])
|dia4          = [[Sabsabali a kita iti Arabiko#Akin-abagatan a sabsabali a kita|Akin-abagatan]] (mairaman ti [[Golpo nga Arabiko|Golpo]], [[Hejazi nga Arabiko|Hejazi]], [[Najdi nga Arabiko|Najdi]], [[Yemeni nga Arábiko|Yemeni]])
|script        = [[Alpabeto nga Arabiko]], [[Alpabeto a Siriako]] ([[Garshuni]])
|nation        = Ti laeng [[Moderno a Pagalagadan nga Arabiko]] — ''saan nga ania a [[sabsabali a kita iti Arabiko|dagiti maisasao a pagsasao nga Arabiko]]'' — a naibatay iti [[Klasiko nga Arabiko|pagsasao iti Qur'an]] ket isu ti maibigbigan a [[literario a pagsasao|literario a porma]] a kas ti opisial a pagsasao iti [[Listaan dagiti pagilian nga ti Arabiko ket isu ti opisial a pagsasao|dagti 26 nga estado]], ti maikatlo a kaaduan kalpasan ti Ingles ken Pranses<ref name=Wright>Wright, 2001, [http://books.google.ca/books?id=G81HonU81pAC&pg=RA4-PA492&dq=almanac+arabic&lr=&as_brr=3&sig=Oi3cBiQqn4ckF2QVKPnXMEffPio p. 492].</ref>{{Marebba a listaan
|{{wagayway|Arhelia}}<br /> {{wagayway|Bahrain}}<br /> {{wagayway|Komoros}}<br /> {{wagayway|Chad}}<br /> {{wagayway|Djibouti}}<br /> {{wagayway|Ehípto}}<br /> {{wagayway|Eritrea}} <br /> {{wagayway|Irak}}<br /> {{wagayway|Israel}}<br /> {{wagayway|Hordania}}<br /> {{wagayway|Kuwait}}<br /> {{wagayway|Lebanon}}<br /> {{wagayway|Libya}}<br /> {{wagayway|Mauritania}}<br /> {{wagayway|Morocco}}<br /> {{wagayway|Oman}}<br /> {{wagayway|Palestina}}<br /> {{wagayway|Katar}} <br /> {{wagayway|Saudi Arabia}}<br /> {{wagayway|Somalia}}<br />{{wagayway|Sudan}}<br /> {{wagayway|Siria}}<br /> {{wagayway|Tunisia}}<br /> {{wagayway|Dagiti Nagkaykaysa nga Emirato nga Arabo}}<br /> {{wagayway|Lumaud a Sahara}}<br /> {{wagayway|Yemen}}<br /> {{noflag|[[African Union]]}}<br /> {{wagayway|Liga ti Arabo}}<br /> {{wagayway|OIC}}<br /> {{wagayway|Nagkaykaysa a Pagpagilian}}}}
|agency        = {{wagayway|Arhelia}}: [[Kangatuan a Konsilo iti Pagsasao nga Arabiko iti Arhelia]]<br />
{{wagayway|Ehípto}}: [[Akademia iti Pagsasao nga Arabiko iti Cairo]]<br />
{{wagayway|Irak}}: [[Akademia dagiti Siensia iti Iraki]]<br />
{{wagayway|Hordania}}: [[Akademia iti Arabiko iti Hordania]]<br />
{{wagayway|Libya}}: Akademia iti Pagsasao nga Arabiko iti Jamahiriya<br />
{{wagayway|Morocco}}: [[Akademia iti Pagsasao nga Arabiko iti Rabat]]<br />
{{wagayway|Saudi Arabia}}: [[Akademia iti Pagsasao nga Arabiko iti Riyadh]]<br />
{{wagayway|Somalia}}: [[Akademia iti Pagsasao nga Arabiko iti Mogadishu]]<br />
{{wagayway|Sudan}}: [[Akademia iti Pagsasao nga Arabiko iti Khartoum]]<br />
{{wagayway|Siria}}: [[Arabo nga Akademia iti Damascus]] (ti kadaanan)<br />
{{wagayway|Tunisia}}: [[Pundasion ti Beit Al-Hikma]]<br />
{{wagayway|Israel}}: [[Akademia iti Pagsasao nga Arabiko iti Israel]]
|iso1 = ar
|iso2 = ara
|iso3 = ara
|glotto = arab1395
|glottorefname= Arabiko
|lingua = 12-AAC
|map = Arabic speaking world.svg
|mapcaption=Panakaiwarwars iti Arabiko a kas isu laeng ti opisial a pagsasao (berde) ken maysa kadagiti adua nga opisial a pagsasao (asul)
|notice=IPA}}

Ti '''Arabiko'''<ref>{{cite-Rubino|Arabiko|page=52}}</ref>  ({{lang|ar|العَرَبِيةُ}} ''{{transl|ar|ALA|al-ʻarabiyyah}}'' {{IPA-ar|alʕaraˈbijja||Al arabic.ogg}} wenno {{lang|ar|عربي ,عربى}} ''{{transl|ar|ALA|ʻarabī}}'' {{IPA-ar|ˈʕarabiː||Arabi.ogg}}) ket ti pagsasao a [[Klasiko nga Arabiko]] iti maika-6 a siglo ken dagiti [[dagiti karuay ti Arabiko|moderno a simmaruno]] malaksid ti [[Pagsasao a Maltes|Maltes]].  Ti Arabiko ket naisasao kadagiti nalawa nga arko a gumay-at iti [[tengnga a Daya]], [[Amianan nga Aprika]], ken ti [[Sara ti Aprika]]. Ti Arabiko ket tagikua ti pamilia ti [[Sasao nga Apro-Asiatiko|Apro-Asiatiko]].

Ti literario a pagsasao a tinawtawagan ti [[Moderno a Pagalagadan nga Arabiko]] wenno Literario nga Arabiko, ket ti laeng opisial a porma ti Arabiko.  Daytoy ket naus-usar kadagiti kaaduan a naisurat a dokumento ken kas pay dagiti pagsasao dagiti pormal nga okasion, kas dagiti lektura ken dagiti panangiwaragawag iti damdamag.  Ti [[Morokano nga Arabiko]] ket opisial idi iti Morocco iti napaut a panawen, sakbay idi ti pagilian ket timmipon iti [[Liga ti Arabo]].

Ti Arabiko ket ti [[pagsasao a Sentral a Semitiko]], ken asideg a kabagian iti [[Pagsasao nga Arameo|Arameo]], [[Pagsasao a Hebreo|Hebreo]], [[Pagsasao nga Ugaritiko|Ugaritiko]] ken [[Pagsasao a Penisio|Penisio]]. Ti naiyalagad a naisurat nga Arabiko ket naisalumina iti ken ad-adu a konserbatibo ngem dagiti amin a karuay ti naisasao, ken dagitoy dua ket adda iti estado a makunkuna iti [[diglosia]], ken naus-usar nga agbay para kadagiti nadumaduma nga annong iti kagimongan.

Adda met dagiti naisasao a karuay ket [[agsinnaranay a maawatan|agsinnaranay a saan a maawatan]],<ref>"Arabic language." ''Encyclopædia Britannica''. 2009. Encyclopædia Britannica Online. Naala idi 29 Hulio 2009.</ref> iti naisurat ken naisasao, ken kas iti nabukel dagiti karuay daytoy ket buklen ti [[sosiolingnguistiko a pagsasao]]. Ti kaibuksilanna daytoy iti puro a batayan iti lingguistiko ket mabalin a dagitoy ket maikeddeng a buklen ti ad-adu ngem maysa a pagsasao, ngem dagitoy ket kadawyan a naigrupoda amin a kas maymaysa a pagsasao para iti politikal/wenno relihioso a rasrason ([[#Arabiko ken Islam|kitaen dita baba]]). No maikeddeng a dagiti adu a pagsasao, daytoy ket saan a nalawag no manonto dagiti pagsasao, gapu ta dagiti naisasao a karuay ket mangporma ti [[dialekto a kawar]] nga awan dagiti nalawag a pagbeddengan. No ti Arabiko ket maikeddeng nga agmaymaysa a pagsasao, daytoy ket mabalin a naisasao babaen dagiti ad-adu ngem 420 a riwriw nga agsasao (patneng ken saan a patneng) iti Arabo a lubong,<ref>{{cite web |url= http://www.unesco.org/new/en/unesco/events/prizes-and-celebrations/celebrations/international-days/world-arabic-language-day/ |title= World Arabic Language Day |work= UNESCO |date= 18 Disiembre 2012 |accessdate= 12 Pebrero 2014}}</ref> ken mangaramid daytoy a maysa kadagiti gudua dosena a kaaduan a mangisasao a pagsasao iti lubong. No maikeddeng daytoy nga agsisina a pagsasao, ti kaaduan ti mangisasao a karuay ket mabalin a ti [[Ehipsio nga Arabiko]], nga addaan kadagiti 54 a riwriw a patneng nga agsasao<ref>{{Ethnologue16|arz|Egyptian Arabic}}</ref>—ken ad-adu pay ngem ti ania man a sabali nga Apro-Asiatiko a pagsasao. Ti Arabiko ket [[liturhiko]] a pagsasao dagiti 1.6 a bilion a [[Muslim]].<ref name="pewmuslim4">{{cite web |url=http://www.pewforum.org/2011/01/27/the-future-of-the-global-muslim-population |title=Executive Summary |work=The Future of the Global Muslim Population |publisher=Pew Research Center |accessdate=22 Disiembre 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://features.pewforum.org/muslim-population/?sort=Pop2030 |title=Table: Muslim Population by Country &#124; Pew Research Center's Religion & Public Life Project |publisher=Features.pewforum.org |date=2011-01-27 |accessdate=2014-05-18}}</ref> Daytoy ket maysa kadagiti innem nga opisial a pagsasao ti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian]].<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/en/aboutun/languages.shtml |title=UN official languages |publisher=Un.org |date= |accessdate=20 Abril 2013}}</ref>

Ti moderno a naisurat a pagsasao ([[Moderno a Pagalagadan nga Arabiko]]) ket naala manipud iti pagsasao ti [[Koran]] (ammo a kas ti [[Klasiko nga Arabiko]] wenno Koraniko nga Arabiko). Daytoy ket kaaduan a naisursuro kadagiti eskuela, dagiti unibersidad ken naus-usar kadagiti agdumaduma a grado kadagiti lugara pagtrabahuan, govbierno ken ti midia. Dagiti dua a porma a karuay ket naigrupoda a kas Literario nga Arabiko, a daytoy ket ti opisial a pagsasao dagiti 26 nga estado ti [[liturhiko a pagsasao]] ti [[Islam]]. Ti Moderno a Pagalagadan nga Arabiko ket kaaduan a sumurot kadagiti gramatikal a pagalagadan iti Koraniko nga Arabiko ken agus-usar iti isu met laeng a bokabulario. Nupay kasta, daytoy ket nangikkat kadagiti dadduma a gramatikal a konstruksion ken bokabulario nga awanen iti ania man a kapadana kadagiti naisasao a karuay. Kaaduan ti baro a bokabulario ket naus-usar a mangibaga kadagiti konsepto a rimsua iti kalapasan ti panawen ti Koran, ken naipangpangruna kadagiti moderno a panawen.

Ti Arabiko ket is-isu ti nabati a kameng ti dialekto a grupo ti [[Taga-ugma nga Amianan nga Arabiano]] a naibaga iti [[Pakasaritaan ti Arabiko nga Alpabeto#Sakbay dagiti sinuratan ti Islamiko nga Arabiko|sakbay dagiti sinuratan ti Islamiko nga Arabiko]] a napetsaan idi maika-4 a siglo.<ref>{{Harvcoltxt|Versteegh|1997|p=33}}</ref>Ti Arabiko ket naisurat iti alpabeto nga Arabiko, ken daytoy ket maysa nga [[abjad]] a sinuratan ken naisurat manipud iti [[kanawan nga agpakanigid]] ngem dagiti naisasao a karuay ket sagpaminsan a naisursurat iti [[panangisao nga alpabeto ti Arabiko|ASCII a Latin]] manipud iti [[kanigid nga agpakanawan]] nga awan kadagiti naiyalagad a porma.

Ti Arabiko ket naimpluensiaan dagiti adu a pagsasao iti lawlaw ti lubong iti amin a paset ti pakasaritaan; kaaduan kadagiti naimpluensiaan a pagsasao ket ti [[Urdu]], [[Pagsasao a Persiano|Persiano]], [[Pagsasao a Kurdo|Kurdo]], [[Pagsasao a Turko|Turko]], [[Pagsasao a Somali|Somali]], [[Pagsasao a Swahili|Swahili]], [[Pagsasao a Bosnio|Bosnio]], [[Pagsasao a Kasaho|Kasaho]], [[Pagsasao a Bengali|Bengali]], [[Hindi]], [[Pagsasao a Malayo|Malayo]], [[Pagsasao nga Indones|Indones]], [[Pagsasao a Tigrinya|Tigrinya]], [[Pagsasao a Pashto|Pashto]], [[Pagsasao a Punjabi|Punjabi]], [[Pagsasao a Tagalog|Tagalog]], [[Pagsasao a Sindhi|Sindhi]] ken [[Pagsasaoa Hausa|Hausa]]. Idi las-ud ti [[Tengnga a Panpanawen]], ti Literario nga Arabiko ket isu idi ti kangrunaan a behikulo iti kultura idiay Europa, a naipangpangruna iti siensia, matematika ken pilosopia. Kas resulta, adu kadagiti pagsasao ti Europa ket nangbulodda met kadagiti adu a balikas iti daytoy. Adu kadagiti balikas iti Arabko a taudan ket mabirukan pay kadagiti taga-ugma a pagsasao a kas ti Latin ken Griego. Ti Arabiko nga impluensia, a kangrunaan iti bokabulario, ket makitkita kadagiti [[sasao a Romanse]], a naisangsangayan iti [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]], [[Pagsasao a Katalan|Katalan]], [[Pagsasao a Portuges|Portugues]], ken [[Pagsasao a Sisiliano|Sisiliano]], gapu ti kaasideg dagiti sibilisasion ti Kristiano a Europeano ken Muslim nga Arabo ken ti pagsasao ti [[Peninsula Iberio]] a naibagbaga iti Arabiko a kas [[al-Andalus]].

Ti Arabiko ket nangbulod met kadagiti balikas manipud kadagiti adu a pagsasao, a mairaman ti [[Pagsasao a Hebreo|Hebreo]], [[Pagsasao a Griego|Griego]], [[Pagsasao a Persiano|Persiano]] ken [[Pagsasao a Siriako|Siriako]] kadagiti nasapa a siglo, ti [[Pagsasao a Turko|Turko]] kadagiti mediebal a panawen ken dagiti kontemporaneo nga Europeano a pagsasao kadagiti moderno a panawen, ken kaaduan manipud iti Ingles ken Pranses.

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{InterWiki}}
{{Commonscat-inline|Arabic language}}
{{Kontrol ti autoridad}}

{{DEFAULTSORT:Arabiko}}
[[Kategoria:Pagsasao nga Arabiko|Arabiko]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]