Sarguelas
| Sarguelas | |
|---|---|
| |
Taksonomia 
| |
| Pagarian: | Plantae |
| Klado: | Tracheophytes |
| Klado: | Angiospermae |
| Klado: | Eudicotidae |
| Klado: | Rosids |
| Urnos: | Sapindales |
| Pamilia: | Anacardiaceae |
| Henero: | Spondias |
| Sebbangan: | S. purpurea
|
| Dua a nagan | |
| Spondias purpurea | |
Ti sarguelas (Spondias purpurea) ket sebbangan ti mula nga agsabsabong iti pamilia ti kasoy ti Anacardiaceae, daytoy ket patneng dagiti tropikal a ti Kaamerikaan. Daytoy ket ammo idiay iti Jocote, a nagtaud manipud iti Nahuatl a balikas ti xocotl, a kayatna a sawen ket "prutas." [1] Dagiti dadduma pay a nagan ket mairaman ti Red Mombin, Purple Mombin, Hog Plum, Ciruela Huesito (Venezuela), Sineguela, ken Siriguela.
Deskripsion
[urnosen | urnosen ti taudan]Daytoy ket maysa a bassit agingganna ti kalalainganna a kayo aginggana ti 25 pulgada a katayag. Dagiti bulongna ket agtinnag iti nabiit a namaga a tiempo, ngem agtinnag laeng kalpasan ti nabiit a panagtubo ti baro a bulbulong; dagitoy ket pinnado, nga agraman kadagiti 7-23 a bulbulong, iti tunggal maysa a bulong ket 3–5 sentimetro ti kaatiddogna ken 1.5–2 sentimetro ti kaakabana. Dagiti sabong ket babassit, nalabbasit-morado, a napataud kadagiti dakkel a panikula. Ti bunga ket naimas a makan nga immitlog a drupa, iti 3–5 sentimetro a kaatiddog ken 2-3.5 sentimetro a kaakaba, no maluom daytoy ket nalabbasit (mabalin pay a duyaw) ken aglaon iti maysa a dakkel a bukel.
Daytoy ket adu itan a naimuyongan kadagiti tropikal a rehion iti lubong para iti naimas a bungana, ken daytoy pay ket naturalisado kadagiti dadduma pay a lugar, a mairaman iti Filipinas ken Nigeria. Adda metten dagiti nadumaduma a napilpili a kultibar para iti kasayaat ti bungana. Daytoy ket adu a masarakan iti Hamaika ken Tengnga nga Amerika.
Dagiti usar
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti bunga ket kankanayon a makmakan a naluom, mabalin pay a makan nga adda wenno awan ti ukisna. Daytoy ket sagpaminsan pay a makmakan a naata nga isawsaw iti asin ken suka wenno tubbog ti dalayap.
Idiay Haiti, daytoy ket ammo idiay a kas ti 'siwèl' ket naiwarwaras daytoy kadagiti lugar ti kabambantayan iti pagilian, a naipangpangruna iti akin-amianan ken akin-abagatan a kabambantayan.
Ti maysa a kadawyan a luto idiay El Salvador ket mairaman ti harabe nga inaramid iti luto nga aglaon iti syrup ti panela, sarguelas ken mangga.
Ti maymaysa a dakkel a bukelna, a kaaduan a mangpunno iti bungana, ket saan a makan.
-
Bungbunga ti Spondias purpurea. -
Sarguelas manipud idiay Filipinas. -
Ti naganos, darangidang ken naluom a sarguelas.
_-_Mindanao,_Philippines.jpg)
.JPG)
Kinapangruna iti kultura
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti "Pacto del Jocote", a tulagan ti kappia ket napirmaan idi idiay Costa Rica idi Abril 11, 1842 iti sirok ti kayo ti sarguelas idiay Alajuela ni Francisco Morazan ken ni Vicente Villaseñor a nangtuang iti gobierno ni Braulio Carrillo.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Sarguelas iti Wikimedia Commons- Miller, A and Schall, B. 2005. Domestikasion dagiti Mesoamerikano a naimuyongan nga agbungbunga a kayo ti Spondias purpurea. PNAS 102:12801–12806
- Purple Mombin
