Kitaen ti taudan para iti Kinshasa

{{Infobox pagtaengan
|name                   = Kinshasa
|official_name          =
|other_name             =
|native_name            = Ville de Kinshasa
|nickname               = Kin la belle<br />({{lang-en|Kin ti napintas}})
|settlement_type        = Ville-probinsia (siudad-probinsia)
|total_type             = Siudad-probinsia
|motto                  =
|image_skyline          = Kinshasa Congo.jpg
|imagesize              =
|image_caption          = Ti Kinshasa ken ti karayan Kongo iti likudan
|image_flag             = Kinshasha Flag.svg
|flag_size              =
|image_seal             = Coat of arms of Kinshasa.svg
|seal_size              = 50px
|image_shield           =
|shield_size            =
|image_map              = DCongoKinshasa.png
|mapsize                = 200
|map_caption            = Ti DRK, a mangipakpakita ti siudad-probinsia ti  Kinshasa
|pushpin_map            = Demokratiko a Republika ti Kongo
|pushpin_label_position = 
|pushpin_map_caption    =
|pushpin_mapsize        =
<!-- Location -->
|coordinates            = {{coord|4|19|30|S|15|19|20|E|region:CD|display=inline,title}}
|subdivision_type       = Pagilian
|subdivision_name       = {{COD}}
|subdivision_type1      = [[Dagitiprobinsia ti Demokratiko a Republika ti Kongo|Probinsia]]
|subdivision_name1      = Kinshasa
|subdivision_type2      =
|subdivision_name2      =
|seat_type              = Administratibo a Kuartel
|seat                   = [[La Gombe (Kinshasa)|La Gombe]]
|parts_type             = [[Dagiti komuna idiay Kinshasa|Dagiti komuna]]
|parts_style            = coll
|parts                  =
|p1=[[Bandalungwa]]
|p2=[[Barumbu]]
|p3=[[Bumbu]]
|p4=[[Gombe, Kinshasa|Gombe]]
|p5=[[Kalamu]]
|p6=[[Kasa-Vubu]]
|p7=[[Kimbanseke]]
|p8=[[Kinshasa (komuna)|Kinshasa]]
|p9=[[Kintambo]]
|p10=[[Kisenso]]
|p11=[[Lemba, Kinshasa|Lemba]]
|p12=[[Limete]]
|p13=[[Lingwala]]
|p14=[[Makala]]
|p15=[[Maluku, Kinshasa|Maluku]]
|p16=[[Masina, Kinshasa|Masina]]
|p17=[[Matete]]
|p18=[[Mont Ngafula]]
|p19=[[Ndjili, Kinshasa|Ndjili]]
|p20=[[Ngaba]]
|p21=[[Ngaliema]]
|p22=[[Ngiri-Ngiri]]
|p23=[[Nsele]]
|p24=[[Selembao]]
|government_footnotes   =
|government_type        =
|leader_title           = [[Listaan dagiti gobernador ti Kinshasa|Gobernador]]
|leader_name            = [[André Kimbuta]]
|leader_title1          = 
|leader_name1           =
|established_title      = 
|established_date       =
|area_footnotes           = <ref name="area">{{cite web|url=http://www.kinshasa.cd/index.php?option=com_content&view=article&id=300|title=Géographie de Kinshasa|publisher=Ville de Kinshasa|accessdate=2012-06-25|archive-date=2012-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120723091147/http://www.kinshasa.cd/index.php?option=com_content&view=article&id=300|url-status=dead}}</ref>
|area_total_km2           = 9965
|area_land_km2            = 
|area_water_km2           =
|area_water_percent       =
|area_urban_footnotes = <ref name="population">{{cite web|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|title=DemographiaWorld Urban Areas – Maika-8 a Tinawen nga Edision|publisher=[[Demographia]] |format=PDF |date=Abril 2012 |accessdate=2012-06-25}}</ref>
|area_urban_km2 = 583
|elevation_footnotes      = 
|elevation_m              = 240
|elevation_max_m          =
|elevation_min_m          =
|population_as_of               =2012
|population_footnotes           =<ref name="population" />
|population_note                =
|population_total               = 9046000
|population_density_km2         = auto
|population_density_sq_mi       =
|population_urban_footnotes = <ref name="population" />
|population_urban = 9046000
|population_density_urban_km2         = auto
|population_blank1_title        = [[Nailian a pagsasao|Pagsasao]]
|population_blank1              = Pranses
|timezone               =
|utc_offset             =
|timezone_DST           =
|utc_offset_DST         =
|postal_code_type       = 
|postal_code            =
|area_code              =
|website                = [http://www.kinshasa.cd/ www.kinshasa.cd]
|footnotes              =
}}
Ti '''Kinshasa''' (dati idi a [[Pagsasao a Pranses|Pranses]] ''{{lang|fr|Léopoldville}}'', ken [[Pagsasao nga Olandes|Olandes]] {{Audio|1=Nl-Leopoldstad.ogg|2=''<span lang="nl" xml:lang="nl">Leopoldstad</span>''}}) ket isu ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ti [[Demokratiko a Republika ti Kongo]]. Ti siudad ket mabirukan idiay [[Karayan Kongo]].

Daytoy ket dati a lugar ti pagkalapan a purok, ti Kinshasa ket maysa tattan nga urbano a lugar nga adda ti populasion iti 9 a riwriw nga agtataeng.<ref name="population" /> Daytoy ket sangsanguenna ti kapitolio ti kaarrubana a [[Republika ti Kongo]], [[Brazzaville]], a daytoy ket mabalin amakita iti adayo a ballasiw ti nalawa a [[Karayan Kongo]].  Ti siudad ti Kinshasa ket maysa pay kadagiti [[Dagiti probinsia ti Demokratiko a Republika ti Kongo|11 a probinsia]] ti DRK. Gaputa dagiti administratibo a pagbeddengan ti siudad-probinsia ket sumakop ti nawatiwat a lugar, agarup a 90% ti daga ti siudad-probinsia ket away, ken ti urbano a lugar ket sumakop laeng ti bassit a paset idiay adayo a lumaud a gibus ti siudad-probinsia.<ref name="area" />

Ti Kinshasa ket isu ti maikadua a kadakkelan a siudad idiay [[sub-Sahara nga Aprika]] ken ti maikatlo a kadakkelan iti sibubukel a kontinente kalpasan ti [[Lagos]] ken [[Cairo]].<ref name="population" /> Daytoy pay ket ti maikadua a kadakkelan a [[prankopona]] nga urbano a lugar iti lubong kalapsan ti [[Paris]], ti Pranses ket isu ti pagsasao ti gobierno, dagiti eskuela, dagiti warnakan, dagiti publiko a serbisio ken nasayaat a komersio iti siudad, bayat a ti [[pagsasao a Lingala|Lingala]] ket inus-usar a kas ti [[lingua franca]] kadagiti kalkalsada.<ref>{{cite web |url=http://books.google.fr/books?id=Le_8WMk1Pr4C&lpg=PA111&dq=french%20lingala%20kinshasa&pg=PA103#v=onepage&q&f=false|title=Globalisasion ken kasiglat ti Pagsasao: Perspektibo manipud idiay Aprika, pp. 103 & 109|author=Cécile B. Vigouroux & Salikoko S. Mufwene|accessdate=2012-06-25}}</ref> No ti agdama turong ket agtultuloy, ti Kinshasa ket mabalin a labsanna ti Paris iti populasion intono 2020.<ref>{{cite web |url=http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/WUP2011-F11a-30_Largest_Cities.xls|title=Oras a serye t ipopulasion kadagiti 30 a kadakkelan nga urbano nga aglomerasion idi 2011 a nairanggo babaen ti kadakkel ti populasion, 1950–2025 |publisher=Nagkaykaysa a Pagpagilian, Dibison ti Populasion |format=XLS|accessdate=2012-06-25}}</ref> Ti Kinshasa ket mangisailinto ti maika-14 a [[Organisation internationale de la Francophonie|Francophonie]] a Konperensia intono Oktubre 2012.<ref>{{cite web|url=http://www.francophonie.org/XIVe-Sommet-de-la-Francophonie,36849.html|title=XIVe Sommet de la Francophonie|publisher=[[Organisation internationale de la Francophonie|OIF]]|accessdate=2012-06-25|archive-date=2012-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20120619065536/http://www.francophonie.org/XIVe-Sommet-de-la-Francophonie,36849.html|url-status=dead}}</ref>

Dagiti agtataeng ti Kinshasa ket ammo a kas dagiti ''Kinois'' (iti Pranses ken sagpaminsan iti Ingles) wenno Kinshasans (Ingles).

== Pakasaritaan ==
{{Nangruna|Pakasaritaan ti Kinshasa}}
[[Papeles:Stanley Founding of Congo Free State 186 View of Leopoldville Station and Port 1884 The Baptist Mission on the summit of Leopold Hill.jpg|thumb|left|Pakaimatangan ti estasion ti Léopoldville ken puerto (1884)]]
[[Papeles:Kinshasa 2003.jpg|left|thumb|Ti distrito ti [[La Gombe (Kinshasa)|La Gombe]], idiay igid ti [[Boulevard du 30 Juin]] idiay Kinshasa.]]
Ti siudad ket nabangon a kas maysa a lugar ti komersio babaen ni [[Henry Morton Stanley]] idi 1881 ken nanaganan ti Léopoldville a kas pammadayaw kenni Ari [[Leopoldo II ti Belga]], nga isu ti nagtengtengngel ti nawatiwat a teritorio ti tattan ket ti Demokratiko a Republika ti Kongo, a saan daytoy a kas maysa a kolonia ngem bukod a tagikua. Ti lugar ket rimmamg-ay idi adda ti maysa nga iimuna  maidaliasatan a puerto idiay Karayan Kongo idiay ngato ti [[DissuorLivingstone]], dagiti serye ti parokpok iti sumurok a {{convert|300|km}} idiay baba ti Leopoldville. Idi kaunaanna, amin a magatgatang a a sumangsangpet babaen ti baybay wenno naipatultulod babaen ti baybaya ket inawawit babaen dagiti portero iti nagbaetan ti Léopoldville ken [[Matadi]], ti puerto idiay baba ti parokpok ken {{convert|150|km|mi|0|abbr=on}} manipud idiay aplaya. Ti panakalpas ti [[Perokaril Matadi-Kinshasa|Matadi-Kinshasa]] a [[pagawitan a perokaril]] idi 1898 ket nangited ti naparpardas ken nasaysayaat a sabali a dalan a manglikaw dagti parokpok ken nangirugi daytoy ti napardas a panagrangrang-ay ti Léopoldville. Babaen ti 1920, ti siudad ket naipangato a kas ti kapitolio ti [[Belga a Kongo]], a nangsukat ti ili ti [[Boma, Kongo|Boma]] idiay [[estuario]] ti Kongo.

Idi 1965, ti [[Mobutu Sese Seko|Joseph-Désiré Mobutu]] ket nangagaw ti bileg idiay Kongo iti maikadua a kudeta ken nangiparugi ti annuroten ti maysa nga "[[Aprikanisasion]]" dagiti nagan ti tattao ken luglugar iti pagilian. Idi 1966, ti Léopoldville nanaganan manen ti '''Kinshasa''' para iti purok a nagnagan ti Kinchassa a naipatakder idi ti asideg ti daytoy a sitio. Ti siudad ket pimmardas a dimmakkel babaen ni Mobutu, a nakaawawis kadagiti adu a tattao manipud iti ballasiw ti pagilian nga imimmay nga agbirbiruk kadagiti gasatda wenno tumaltalawda manipud kadagiti etniko a gulgulo ti dadduma a lugar. Daytoy ket nangiyeg ti panagbalbaliw ti etniko ken linguistiko a pakabuklan ti siudad. Urayno daytoy ket mabirukan iti teritorio a tinawtawid a tagikua dagiti [[Bateke]] ken [[Bahumbu]] a tattao, ti ''[[lingua franca]]'' kadagiti Aprikano a pagsasao idiay Kinshasa tatta nga aldaw ket ti [[Lingala]] bayat a ti administratibo ken kangrunaan a naisursurat a pagsasao ket ti [[Pagsasao a Pranses|Pranses]], kitaen pay dagiti ad-adu a paammo [[dagiti pagsasao ti DRK]].

Idi 1974, ti Kinshasa ket nangsangaili ti '[[The Rumble in the Jungle]]' a salisal ti [[boksing]] a nagbaetan ni [[Muhammad Ali]] ken [[George Foreman]], nga ti daytoy ni Ali ket inabakna ni Foreman tapno maipasubli kaniana ti World Heavyweight a titulo.

Ti Kinshasa ket nagsagsagaba gapu kadagiti sobra nga aramid ni Mobutu, dagiti masa a binalitungeg, nepotismo ken ti [[sibil a gubat]] a nakaiturongan ti panakatnagna. Nupay kasta, daytoy ket maysa pay laeng a kultural ken saririt a sentro ti Tengnga nga Aprika, nga adda dagiti rumangrang-ay a komunidad dagiti musikero ken dagiti artista. Daytoy pay ket ti kangrunaan nga industria a sentro ti pagilian, nga agpatpataud kadagiti adu a masna aprodukto a naiyeg manipud iti kaunegan.

Ti Kinshasa ket adda ti nadokumentuan a panakalis ti [[HIV-1]], a napetsaan daytoy manipud idi 1959 ket naduktalan idi ti napreserba a dara ti maysa a lokal a lalaki (kitaen ti [[taudan ti AIDS]]).<ref>{{cite news| url=http://www.nytimes.com/2011/10/18/health/18aids.html | work=The New York Times | first=Donald G. | last=McNeil Jr | title=Chimp to Human to History Books: The Circuitous Path of AIDS | date=17 Oktubre 2011}}</ref>
{{clearleft}}
== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{Commonscat-inline}}
* [http://www.kinshasa.cd/ Opisial a sapot ti pagsaadan ti siudad ti Kinshasa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20011027044821/http://www.kinshasa.cd/ |date=2001-10-27 }}

[[Kategoria:Kinshasa| ]]
[[Kategoria:Dagiti kapitolio iti Aprika]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]