Nailian a Parke ti Subteraneo a Karayan ti Puerto Princesa

Nailian a Parke ti Subteraneo a Karayan ti Puerto Princesa
Nailian a Parke ti Subteraneo a Karayan ti Puerto Princesa
Kategoria II ti IUCN (nailian a parke)
	Pangserrekan iti Karayan iti uneg ti daga ti Puerto Princesa
Lokasion	Palawan, Filipinas
Kaasitgan a siudad	Puerto Princesa, Filipinas
Nagsasabtan	10°10′N 118°55′E / 10.167°N 118.917°ENagsasabtan: 10°10′N 118°55′E / 10.167°N 118.917°E
Kalawa	22,202 nga ektaria (54,860 acre)
Nabangon	Nobiembre 12, 1999
Mangituray a bagi	Departamento ti Enbironmento ken dagiti Masna a Rekurso; Siudad ti Puerto Princesa
Lugar a Tawid ti Lubong ti UNESCO
Kita	Masna
Kriteria	vii, x
Naidesignado	1999 (Maika-23 a sesion)
Reperensia blng.	652
Partido ti Estado	Filipinas
Rehion	Asia-Pasipiko

Ti Nailian a Parke ti Subteraneo a Karayan ti Puerto Princesa ket nasalakniban a lugar iti Filipinas a mabirukan iti agarup a 50 kilometro (30 mi) iti amianan ti sentro ti siudad ti Puerto Princesa, Palawan. Ti karayan ket makunkuna pay iti Karayan iti Uneg ti Daga ti Puerto Princesa. Ti nailian a parke ket mabirukan idiay Kabambantayan ti San Pablo iti akin-amianan a pantar ti isla. Daytoy ket nabeddengan babaen ti Luek San Pablo iti amianan ken ti Karayan Babuyan iti daya. Ti Gobierno ti Siudad ti Puerto Princesa ket tinartaripatona ti Nailian a Parke manipud idi 1992. Ti ruangan ti subteraneo a karayan ket nabiit a pagnaen manipud idiay iti ti Sabang.

Idi 2010, ti grupo dagiti enbironmentalista ken dagiti heologo ket naduktalanda a ti uneg iti daga a karayan ket addaan iti maikadua a kadsaaran, isu a daytoy ket mabalin nga addaan kadagiti bassit a dissuor iti uneg ti kueba. Nakabirukda pay ti simborio ti kueba nga agrukod iti 300 m (980 ft) iti ngato ti uneg ti daga a karayan, dagiti pormasion ti bato, dagiti dakkel a kurarapnit, ti adalem nga abut ti danum iti uneg ti karayan, dagiti adu pay a pagayusan ti danum ti karayan, ti sabali pay a nauneg a kueba, ken dagiti dadduma pay nga ayup ti baybay. Dagiti naun-uneg a lugar ti uneg ti daga a karayan ket ganggani nga imposible a masukimat gapu ti kabassit ti oksiheno.

Idi Nobiembre 11, 2011, ti Karayan iti Uneg ti Daga ti Puerto Princesa ket probisional a napili a kas maysa kadagiti 7 a baro a siddaw iti katutubo. Daytoy a panagpili ket opisial a naikeddeng idi Enero 28, 2012.

Heograpia

Ti parke ket addaan iti bantay a langa ti daga iti karst a kalisa. Ti Kueba San Pablo ti Uneg ti Daga a Karayan ket at-atiddog ngem 24 km (15 mi) ken aglaon ti maysa a 8.2 km (5.1 mi) a kaatiddog a paset ti uneg ti daga iti Karayan Cabayugan. Ti karayan ket lasatenna ti kueba sakbay a dagus nga agayus idiay Baybay Abagatan Tsina ken mabalin a madaliasat babaen ti bangka aginggana iti 4 km (2.5 mi) iti uneg manipud iti baybay. Ti kueba ket mangiraman kadagiti nangruna a pormasion dagiti estalaktita ken dagiti estalagmita, ken dagiti nadumaduma a dadakkel a kamara, a mairaman ti 360-metro nga agatiddog a Kamara Italiano nga addaan iti agarup a 2.5-riwriw kuadrado metro a tomo. Daytoy ket maysa kadagiti kadakkelan a kuarto ti kueba iti lubong.^[1] Ti akin-baba a paset ti karayan nga aginggana iti 6 km manipud iti baybay, ket suheto kadagiti impluensia ti ugot. Manipud iti pannakaduktal idi 2007 ti maysa a karayan iti uneg ti daga idiay Peninsula ti Yucatan ti Mehiko,^[2] ti Subteraneo a Karayan ti Puerto Princesa ket isu idi ti kaatiddogan a subteraneo a karayan iti lubong.

Ti lugar ket mangirepresenta pay ti habitat para iti konserbasion ti biodibersidad. Ti lugar ket aglaon ti napno a bantay agingana iti baybay nga ekosistema ken addaan daytoy ti maysa kadagiti kangrunaan a bakir iti Asia. Daytoy ket naibagbaga a kas Lugar a Tawid ti Lubong ti UNESCO idi Disiembre 4, 1999.

Flora

Ti parke ket addaan kadagiti nadumaduma a pormasion ti bakir a mangireresenta ti walo kadagiti sangapulo ket tallo a kita ti bakir iti tropikal nga Asia, kas dagiti kabakiran ti ultramapiko a daga, kabakiran kadagiti kalisa a daga, montane a bakir, bakir ti kalugnakan ti nasadiwa a danum, tropikal a katuduan a bakir ti tanap, bakir ti karkarayan, bakir ti aplaya,ken bakir ti parakad. Dagiti agsuksukimat ket nakailasinda kadagiti ad-adu ngem 800 a sebbangan ti mula manipud kadagiti 300 a henero ken dagiti 100 a pamilia. Dagitoy ket mairaman ti saan a basbassit ngem 295 a kaykayo a kaaduan babaen dagiti sebbangan ti dipterocarpaceae. Iti bakir ti tanap, dagiti dakkel a kayo a kas ti Dao (Dracontomelon dao), Ipil (Intsia bijuga), Dita (Alstonia scholaris), Amugis (Koordersiodendrum pinnatum), ken Apitong (Dipterocarpus gracilis) ket kadawyan dagitoy. Dagiti sebbanagn ti bakir ti aplaya ket mairaman ti Bitaog (Calophyllum inophyllum), Pongamia pinnata, ken Erynthia orientalis. Dagiti dadduma pay a sebbangan ti mula ket mairaman ti Almaciga (Agathis philippinensis), Kamagong (Diospyros pulganensis) Pandan (Pandanus sp.) Anibong, ken Ratan ('Calamus sp.)

Fauna

Dagiti billit ket mangbukel ti kadakkelan a grupo dagiti bertebrado a mabirukan iti parke. Kadagiti 252 a sebbangan ti billit nga ammo nga adda iti Palawan, ti dagup dagiti 165 a sebbangan dagiti billit ket nairehistron iti parke. Daytoy ket mangirepresenta ti 67% iti dagup dagiti billit ken dagiti amin a 15 nga endemiko a sebbangan ti billit ti Palawan. Dagiti nagruna a sebbangan a makitita iti parke ket ti asul teltel a loro (Tanygnathus lucionensis), ti Tabon scrub fowl (Megapodius cumunigii), myna ti turod (Gracula religiosa), kalaw ti Palawan(Anthracoceros marchei), ken ti puraw barokong nga agila ti baybay (Halitutus leucogates).

Adda pay dagiti 30 a sebbangan ti mamalia a nairehistron.^[3] Kaaduan kadagiti mapalpliiw a mangmangan iti bakir ken ti igid ti baybay no ababa ti ugot ket ti atiddog ti ipusna a macaca (Macaca fascicularis), ti laeng sunggo a mabiruka iti daytoy a lugar. Dagiti dadduma pay a sebbangan ti mamalia iti parke ket ti nabarbasan a baboy (Sus barbatus), bearcat (Arctictis binturong), Palawan stink badger (Mydaus marchei) ken ti anaping ti Palawan (Hystrix pumilus)

Adda pay dagiti 19 nailasenen a sebbangan ti reptilia, walo kadagitoy ket endemiko.^[3] Dagiti kadawyan a sebbangan iti lugar ket mairaman dagiti dakkel nga agsidsida a kas ti kadawyan a retikulado a beklat [Python reticulates], ti monitor nga alutiit (Varanus salvator) ken ti berde ti tapingar nga alutiit (Bronchocoela cristatella). Dagiti ampibia ket mairaman dagiti sangapulo a sebbangan. Ti tukay ti kakaykawan ti Filipinas (Rana acanthi) ket isu ti kaaduan ken kankanayon a masarsarakan. Ti maysa a sebbangan, ti Barbourula busuangensis, ken endemiko iti Palawan ket napaliiw pay iti daytoy a lugar.

Dagiti nangruna ket dagiti siam a sebbangan ti kurarapnit, dua a sebbangan dagiti swiftlet ken mabirukan pay iti kueba ti ablat a lawwalawwa (Stygophrynus sp.), ken ti baka ti baybay (Dugong dugon) ken sippit kali a pawikan (Chelonia mydas) a mangmangan iti pantar a lugar ti parke.