Kitaen ti taudan para iti Aprika

{{Infobox kontinente
|title = Aprika
|image = [[Papeles:Africa (orthographic projection).svg|200px]]
|area = {{pagbaliwen|30,221,532|km2|sqmi|abbr=on}},&nbsp;[[Listaan dagiti kontinente babaen ti kalawa|Maika-2]]
|population = 1.1 bilion<ref name="2013 World Population Data Sheet">{{cite web |url=http://www.prb.org/pdf13/2013-WPDS-infographic_MED.pdf |title=2013 World Population Data Sheet |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131227011232/http://www.prb.org/pdf13/2013-WPDS-infographic_MED.pdf |archive-date=2013-12-27 |type=Infographic |publisher=Population Reference Bureau |language=en |access-date=2015-02-04 }}</ref> (2013, [[Listaan dagiti kontinente babaen ti populasion|Maika-2]])
|density = 30.51/km<sup>2</sup> (agarup a 80/sq mi)
|demonym = [[Aprikano]], Taga-Aprika
|countries = 54 (ken 2 a nasuppiatan)
|list_countries = Listaan dagiti naturay nga estado ken dagiti agkamkammatalek a teritorio idiay Aprika
|dependencies = {{Marebba a listaan
 | list_style = text-align:left;
 |title = Akinruar (3)
 | 1 = [[Mayotte]] | 2 = [[Réunion]] | 3 = [[Santa Elena, Ascension ken Tristan da Cunha]]
 }}
 {{Marebba a listaan
 | list_style = text-align:left;
 |title = Akin-uneg (4)
 | 1 = [[Is-isla Kanarias]] | 2 = [[Ceuta]]
 | 3 = [[Is-isla Madeira]] | 4 = [[Melilla]]
 }}
|languages = [[Dagiti pagsasao ti Aprika|Listaan dagiti pagsasao]]
|time = [[UTC-1]] aginggana ti [[UTC+4]]
|cities = [[Listaan dagiti metropolitano a lugar idiay Aprika]]<br />[[Listaan dagiti siudad idiay Aprika]]<br />{{wagaywayikono|Nigeria}} [[Lagos]]<br />{{wagaywayikono|Ehipto}} [[Cairo]]<br />{{wagaywayikono|Demokratiko a Republika ti Kongo}}{{wagaywayikono|Republika ti Kongo}} [[Kinshasa]]-[[Brazzaville]]<br />{{wagaywayikono|Abagatan nga Aprika}} [[Kalatakan a Johannesburg]]<br />{{wagaywayikono|Somalia}} [[Mogadishu]]<br />{{wagaywayikono|Sudan}} [[Khartoum]]-[[Omdurman]]<br />{{wagaywayikono|Tanzania}} [[Dar es Salaam]]<br />{{wagaywayikono|Ehipto}} [[Alexandria]]<br />{{wagaywayikono|Côte d'Ivoire}} [[Abidjan]]<br />{{wagaywayikono|Morocco}} [[Casablanca]]
}}
[[Papeles:AfricaCIA-HiRes.jpg|thumb|240px|Mapa ti Aprika]]
Ti '''Aprika''' ket ti maikadua a kadakkelan ken ken ti maikadua a kaaduan ti populasion a [[kontinente]] iti lubong. Iti agarup a 30.2 riwriw km<sup>2</sup> (11.7 riwriw sq&nbsp;mi) ken mairaman dagiti asideg nga isla, daytoy ket sakupenna ti innem a porsiento iti dagup a kalawa ti rabaw ti [[Daga (planeta)|Daga]] ken 20.4 porsiento iti dagup a kalawa ti daga.<ref name=Sayre>Sayre, April Pulley (1999), ''Africa'', Twenty-First Century Books. {{ISBN|0-7613-1367-2}}.</ref> Daytoy ket addaan kadagiti 1.1 bilion a tattao manipud idi 2013, daytoy ket kadagupan iti agarup a 15% iti populasion ti tao iti lubong.<ref name="2013 World Population Data Sheet"/> Ti kontinente ket napalikmutan babaen ti [[Baybay Mediteraneo]] iti amianan, ti [[Kanal Suez]] ken ti [[Baybay Nalabbasit]] iti igid ti [[Peninsula Sinai]] iti amianan a daya, ti [[Taaw Indiano]] iti abagatan a daya, ken ti [[Taaw Atlantiko]] iti laud. Ti kontinente ket iramanna ti [[Madagascar]] ken dagiti nadumaduma a [[purpuro]]. Daytoy ket addaan kadagiti 54 napno a nabigbigan a [[naturay nga estado]] ("[[pagilian|pagpagilian]]"), siam a [[Tertorio (subdibision ti pagilian)|terteritorio]] ken dagiti dua a ''de facto'' a nawaya nga [[Listaan dagiti estado nga addaan iti limitado a pannakabigbig|estado nga addaan iti limitado wenno awan pannakabigbig]].<ref>Kitaen ti [[Listaan dagiti naturay nga estado ken agkamkammatalek a terteritorio idiay Aprika]].</ref>

Ti populasion ti Aprika ket isu ti kaubingan kadagiti amin a kontinente; 50% kadagiti Aprikano ket agtawen ti 19 wenno ub-ubing.<ref>{{cite news| url=http://www.huffingtonpost.com/njideka-u-harry/african-youth-innovation-_b_3904408.html | work=Huffington Post | first=Njideka U. | last=Harry | title=African Youth, Innovation and the Changing Society | date=11 Septiembre 2013}}</ref>

Ti [[Arhelia]] ket ti kadakelan a pagilian ti Aprika babaen ti kalawa, ken ti [[Nigeria]] ket ti kadakkelan babaen ti populasion. Ti Aprika, a naisangayan ti sentral nga [[Akindaya nga Aprika]], ket kaaduan a naaw-awat a kas ti lugar a taudan dagiti [[tao (sebbangan)|tatttao]] ken ti [[klado]] ti [[Hominidae]] (dagiti [[nalatak a bakes]]), a kas naebidensiaan babaen dagiti kasapaan a [[hominidae]] ken dagiti taudanda, ken dagiti pay naud-udi a napetsaanen iti agarup a pito a riwriw a tawtawen ti napalabas, a mairaman ti ''[[Sahelanthropus tchadensis]]'', ''[[Australopithecus africanus]]'', ''[[Australopithecus afarensis|A. afarensis]]'', ''[[Homo erectus]]'', ''[[Homo habilis|H. habilis]]'' ken ''[[Homo ergaster|H. ergaster]]'' – a dagiti kasapaan a ''[[Homo sapiens]]'' (moderno a tao) ket nabirukan idiay [[Etiopia]] ken napetsaan idi agarup a 200,000 a tawtawen ti napalabas.<ref>{{cite news |url=http://web.utah.edu/unews/releases/05/feb/homosapiens.html |last=University of Utah Public Relations |title=The Oldest Homo sapiens: Fossils Push Human Emergence Back to 195,000 Years |date=16 Pebrero 2005 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070805053127/http://web.utah.edu/unews/releases/05/feb/homosapiens.html |archive-date=2007-08-05 |language=en |access-date=2015-02-04 }}</ref> Ti Aprika ket sakkawenna ti [[ekuador]] ken sakupenna dagiti nadumaduma a luglugar ti klima; daytoy laeng ti kontinente a gumay-at manipud iti akin-amianan a [[temperado]] aginggana dagiti akin-abagatan a temperado a sona.<ref>{{cite web |url=http://www.visualgeography.com/continents/africa.html |title=Africa |website=Visual Geography |access-date=2007-11-24 |language=en}}</ref>

== Pakasaritaan ==
{{Nangruna|Pakasaritaan ti Aprika}}

=== Kasakbayan a pakasaritaan ===
[[Papeles:Lucy blackbg.jpg|thumb|150px|Ni [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]], ti maysa  a rurog ti ''[[Australopithecus afarensis]]'' a naduktalan idi Nobiembre 24, 1974, idiay [[Ginget Awash]] idiay [[Depresion Afar]] ti [[Etiopia]]]]

Ti Aprika ket naikeddeng babaen dagiti kaaduan a [[paleoantropolohia|paleoantropologo]] nga isu ti [[Duyan ti Nagtagitaoan|kaduogan a natagtagitao a teritorio]] iti [[Daga (planeta)|Daga]], a ti [[Tao (sebbangan)|sebbangan ti tao]] ket nagtaud manipud iti daytoy a kontinente.<ref>{{Cite web |date=2000-12-06 |title=Genetic Study Roots Humans in Africa |last=Whitehouse |first=David |website=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/1058484.stm |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Geological Society of America |date=30 Agosto 2007 |title=Migration of Early Humans From Africa Aided By Wet Weather |language=en |work=ScienceDaily |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2007/08/070828155004.htm}}</ref> Idi las-ud ti tengnga ti maika-20 a siglo, dagiti [[Antropolohia|antropologo]] ket nakaduktalda kadagiti adu a [[posil]] ken ebidensia ti panagtaeng ti tao a mabalin a nasapsapa ngem 7 a riwriw a tawtawen ti napalabas. Dagiti tidda ti posil dagiti nadumaduma a sebbangan iti nasapa a kasla bakes a tattao ket naipagarup a [[Ebolusionn|nagbalin]] iti moderno a tao, kas ti ''[[Australopithecus afarensis]]'' ([[Radiometriko apanangipetsa|radiometriko a napetsaan]] iti agarup a 3.9–3.0&nbsp;riwriw a tawtawen [[Sakbay ni Kristo|SK]]),<ref>{{Cite book |last=Kimbel |first=William H. |last2=Rak |first2=Yoel |last3=Johanson |first3=Donald C. |title=The Skull of Australopithecus afarensis |date=2004 |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-515706-0 |location=Oxford |language=en}}</ref> Ti ''[[Paranthropus boisei]]'' (c. 2.3–1.4&nbsp;riwriw a tawtawen SK)<ref>Tudge, Colin. (2002) ''The Variety of Life.'', Oxford University Press. {{ISBN|0-19-860426-2}}.</ref> ken ti ''[[Homo ergaster]]'' (c. 1.9&nbsp;riwriw–600,000 a tawtawen SK) ket naduktalanen.<ref name=Sayre />

Kalpasan ti ebulosion ti [[homo sapiens sapiens]] idi agarup a 150,000 to 100,000 a tawtawen ti napalabas idiay Aprika, ti kontinente ket kangrunaan a natagtagitao babaen dagiti grupo ti [[agananup-agburburas]].<ref>Ivan Sertima, Ivan. (1995) ''Egypt: Child of Africa/S V12 (Ppr)'', Transaction Publishers. pp. 324–325. {{ISBN|1-56000-792-3}}.</ref><ref>Mokhtar, G. (1990) ''UNESCO General History of Africa, Vol. II, Abridged Edition: Ancient Africa'', University of California Press. {{ISBN|0-85255-092-8}}.</ref><ref>Eyma, A. K. and C. J. Bennett. (2003) ''Delts-Man in Yebu: Occasional Volume of the Egyptologists' Electronic Forum No. 1'', Universal Publishers. p. 210. SBN 1-58112-564-X.</ref> Dagitoy nga immuna a moderno a tattao ket pinanawanda ti Aprika ken tinagtagitaoda ti amin a paset ti lubong idi las-ud ti migrasion ti [[Out of Africa|Iruruar idiay Aprika]] a napetsaan idi agarup a  50,000 a tawtawen ti napalabas, ken rimmuar iti kontinente a mabalin a bimmallasiw iti [[Bab-el-Mandeb]] idiay [[Baybay Nalabbasit]],<ref>Spencer Wells, [http://news.nationalgeographic.com/news/2002/12/1212_021213_journeyofman.html ''The Journey of Man'']</ref><ref>Stephen Oppenheimer. [http://www.bradshawfoundation.com/journey/gates2.html ''The Gates of Grief''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140530001241/http://www.bradshawfoundation.com/journey/gates2.html |date=2014-05-30 }}</ref> ti [[Lingsat ti Gibraltar]] idiay Morocco,<ref>{{Cite journal |last=Winters |first=Clyde |date=2011 |title=The Gibraltar Out of Africa Exit for Anatomically Modern Humans |url=http://www.webmedcentral.com/article_view/2319 |journal=WebmedCentral BIOLOGY |language=en |volume=2 |issue=10 |doi=10.9754/journal.wmc.2011.002319 |access-date=2015-02-04 |archive-date=2015-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150330221025/http://www.webmedcentral.com/article_view/2319 |url-status=dead }}</ref> wennoti [[Ismo ti Suez]] idiay Ehipto.<ref>[http://www.ffzg.unizg.hr/arheo/ska/tekstovi/out_of_africa.pdf Robin Derricourt, "Getting 'Out of Africa': Sea Crossings, Land Crossings and Culture in the Hominin Migrations"], 7 Hulio 2006.</ref>

Dagiti sabali pay a migrasion dagitoy a moderno a tattao iti kaunegan ti kontinente ti Aprika ket napetsaanen iti dayta a panawen, nga adda iti ebidenisa ti nasapa a panagtaeng ti tao a nabirukan idiay [[Akin-abagatan nga Aprika]], [[Abagatan a daya nga Aprika]], [[Amianan nga Aprika]], ken ti [[Sahara]].<ref>Candice Goucher et al., World History: Journeys from Past to Present (2013), pp. 2-20, books.google.com/books?isbn=1134723547</ref>

Ti kadakkel ti [[Sahara]] ket naipakasaritaanen a nakaro nga agdumaduma, nga iti kalawana ket napardas nga agdumaduma ken dagiti dadduma a panawen ket mapukpukaw depende kadagiti klimatiko a kasasaad ti lubong.<ref>The Sahara: Past, Present and Future, pp. 1-41, books.google.com/books?isbn=1317970012</ref> Iti patingga dagiti [[Panawen ti yelo]], a nakarkulo idi agarup a 10,500 SK, ti [[Sahara]] ket nagbalin manen a berde a nalames a ginget, ken dagiti populasion ti Aprika ket nagsubli iti uneg ken dagiti kabambantayan nga aplaya idiay [[Sub-Sahara nga Aprika]], ken adda dagiti pinintaan iti bato a nangpakpakita ti nalames a Sahara ken dagiti adu a populasion a naduktalan idiay [[Tassili n'Ajjer]] a napetsaan iti agarup a 10 milmilenio.<ref>Mercier, Norbert; Le Quellec, Jean-Loïc; Hachid, Mimalika; Agsous, Safia; Grenet, Michel (Hulio 2012). "OSL dating of quaternary deposits associated with the parietal art of the Tassili-n-Ajjer plateau (Central Sahara)". ''Quaternary Geochronology'' 10: 367–373. {{DOI|10.1016/j.quageo.2011.11.010}}. Naala idi 7 Marso 2013.</ref> Nupay kasta, ti panagpudpudot ken ti panagmagmaga ti klima ket kaibuksilanna a babaen idi 5000 BC, ti rehion ti Sahara ket immad-adun a nagbalbalin a namaga ken nabusor. Idi agarup a 3500SK, gapu ti pakbo ti pagtayyekan ti Daga, ti Sahara ket nakasanay ti paset ti panawen iti napardas a panagbalin iti desierto.<ref>[http://www.sciencedaily.com/releases/1999/07/990712080500.ht "Sahara's Abrupt Desertification Started by Changes in Earth's Orbit, Accelerated by Atmospheric and Vegetation Feedbacks"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140307060153/http://www.sciencedaily.com/releases/1999/07/990712080500.ht |date=2014-03-07 }}, ''Science Daily''.</ref> Ti populasion ket immakarda kadagiti rehion ti Sahara ken napanda idiay Ginget ti Nilo iti baba ti [[Dagiti katarata ti Nilo|Maikadua a Katarata]] nga idiay ket nagaramidda kadagiti permanente wenno semi-permanente a pagtaengan. Napasamak ti nakaro a resesion ti klima, ken nagpabassit ti nakaro ken kankanayon a panagtudtudo idiay Sentral ken [[Daya nga Aprika|Akindaya nga Aprika]]. Manipud idin iti daytoy a panawen, dagiti namaga a kondision ti nagtultuloy idiay Akindaya nga Aprika ken immad-adu idi las-ud ti naudi a 200 a tawtawen, idiay [[Etiopia]].

Ti panagpaamo ti [[baka]] idiay Aprika ket immay sakbay ti [[agrikultura]] ken mabalin nga adda a kakuyog dagiti kultura ti agan-anup ken agburburas. Naipagpagarup a babaen idi 6000 SK, ti baka ket napaamon idiay Amianan nga Aprika.<ref>Diamond, Jared. (1999) "Guns, Germs and Steel: The Fates of Human Societies. New York:Norton, pp.167.</ref> Idiay kompleks ti Sahara-Nilo, dagiti tattao ket nagpaamoda kadagiti nadumaduma nga ayuop, a mairaman ti [[burro]] ken ti bassit a nasaraan ti tornilio a kalding a kadawyan idi manipud idiay [[Arhelia]] aginggana idiay [[Nubia]].
Idi tawen ti 4000 SK, ti klima ti Sahara ket nangrugrugi a pimmardas a nagbalin a nagmagmaga.<ref name="O'Brien">O'Brien, Patrick K. (General Editor). ''Oxford Atlas of World History''. New York: Oxford University Press, 2005, pp. 22–23.</ref> Daytoy a panagbaliw ti klima ket taudan ti panagpabassit dagiti danaw ken dagiti karayan ken taudan ti imad-adu a panagbalin ti desierto . Daytoy ket isu ti gapuanan ti panagpaadu ti gatad ti daga a nasayaat para kadagiti pagtaengan ken nangtulong kadagiti migrasion dagiti komunidad ti agtaltalon idiayi ad-adu a tropikal a klima ti [[Laud nga Aprika]].<ref name="O'Brien" />

Babaen ti umuna a milenio SK, naipayammo ti panagobra iti landok idiay Akin-amianan nga Aprika ken napardas a naiwaras iti ballasiw ti Sahara kadagiti akin-amianan a paset ti sub-Sahara nga Aprika,<ref>[http://princetonol.com/groups/iad/lessons/middle/history1.htm#Irontechnology Martin and O'Meara, "Africa, 3rd Ed."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011083356/http://princetonol.com/groups/iad/lessons/middle/history1.htm#Irontechnology |date=2007-10-11 }} Indiana: Indiana University Press, 1995.</ref> ken babaen idi 500 SK, ti panagobra ti metal ket nagbalinen a kadawyan idiay Laud nga Aprika. Ti panagobra ti landok ket napnon a naipundar idi agarup a 500 SK kadagiti adu a lugar iti Daya ken Laud nga Aprika, ngem dagiti dadduma a rehion ket saanda met a nangrugi iti panagobra ti landok aginggana  kadagiti nasapa a siglo ti AD. Dagiti banag ti [[gambang]] manipud idiay [[Ehipto]], Amianan nga Aprika, Nubia, ken Etiopia a napetsaan idi agarup a 500 SK ket nakali idiay Laud nga Aprika, ken mangisingasing a dagiti network ti [[Trans-Sahara a panagtagilako]] ket napundaren babaen ti daytoy a petsa.<ref name="O'Brien" />
{{clear}}
== Dagiti teritorio ken dagiti rehion ==
Dagiti pagilian iti daytoy a tabla ket naikategoria segun ti isbangan dagiti heograpiko a rehion nga inus-usar babaen ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ken ti datos a nairaman ket naala kadagiti taudan manipud kadagiti artikulo ken no agiddiat dagitoy maikkan met dagitoy iti pakaammo.
{|<!-- This table keeps maps to the right, to not overlap the
 -- region-table, but it might overlap for some browsers.
 -- DON'T USE "align=right" but use style="float:right" as
 -- the right-side alignment used by infoboxes.
--> style="width:155px; float:right; margin-right:0.0em;"
|[[Papeles:Africa-regions.png|thumb|150px|[[Listaan dagiti rehion ti Aprika|Dagiti rehion]] ti Aprika:
{{legend|#800080|[[Amianan nga Aprika|Akin-amianan nga Aprika]]}}
{{legend|#ADFF0A|[[Laud nga Aprika|Akinlaud nga Aprika]]}}
{{legend|#A52A2A|[[Tengnga nga Aprika|Sentral nga Aprika]]}}
{{legend|#C0C0C0|[[Daya nga Aprika|kindaya nga Aprika]]}}
{{legend|#FF0A0A|[[Akin-abagatan nga Aprika]]}}]]
|-
|&nbsp;<!--put space to force empty row to appear-->
|-
|&nbsp;
|-
|[[Papeles:topography of africa.png|thumb|150px|Pisikal a mapa ti Aprika]]
|-
|[[Papeles:African continent-en.svg|thumb|150px|Politikal a mapa ti Aprika]]
|}<!--end thumbnails-->

<!--begin country info tables-->
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse; margin: 1em auto;"
|- style="background:#ececec;"
! Nagan ti rehion<ref>Dagiti kontinental a rehion segun ti isbangan ti Nagkaykaysa a Pagpagilian.<br /></ref> ken<br />teritorio, nga addaan iti wagayway
! [[Listaan dagiti pagilian babaen ti kalawa|Kalawa]]<br />(km²)
! [[Listaan dagiti pagilian babaen ti populasion|Populasion]]<ref name="uscen">[http://www.census.gov/cgi-bin/ipc/idbrank.pl USCensusBureau:Countries and Areas Ranked by Population: 2009]</ref>
! Tawen
! [[Listaan dagiti naturay nga estado ken dagiti agkamkammatalek a teritorio babaen ti densidad ti populasion|Densidad]]<br />(per km²)
! [[Kapitolio]]
|- style="background:#eee;"
|colspan="6" style="text-align:center;"|'''[[Akin-amianan nga Aprika]]'''
|-
|{{WP|Algeria}}
|style="text-align:right;"|2,381,740
|style="text-align:right;"|34,178,188
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|14
|[[Arhel]]
|-
|{{WP|Canary Islands}} (Espania)<ref>Ti Espaniol nga [[Is-isla Kanarias]], a ti [[Las Palmas de Gran Canaria]] ken [[Santa Cruz de Tenerife]] ket agkadua kapitolio,  ken masansan a naikeddeng a paset ti Akin-amianan nga Aprika gapu ti relatibo a kaasidegda iti [[Morocco]] ken ti [[Akinlaud a Sahara]]; dagiti pigura ti populasion ken kalawa ket para iti 2001.<br /></ref>
|style="text-align:right;"|7,492
|style="text-align:right;"|2,118,519
|style="text-align:right;"|2010
|style="text-align:right;"|226
|[[Las Palmas de Gran Canaria]],<br />[[Santa Cruz de Tenerife]]
|-
|{{WP|Ceuta}} (Espania)<ref>Ti Espaniol nga eksklabe ti [[Ceuta]] ket napalikmutan iti daga babaen ti Morocco idiay Akin-amianan nga Aprika; dagiti pigura ti populasion ken kalawa ket para iti 2001.<br /></ref>
|style="text-align:right;"|20
|style="text-align:right;"|71,505
|style="text-align:right;"|2001
|style="text-align:right;"|3,575
|—
|-
|{{WP|Egypt}}<ref>Ti [[Ehipto]] ket kadawyan a naikeddeng a [[Listaan dagiti transkontinental a pagilian|transkontinental a pagilian]] idiay Akin-amianan nga Aprika (rehion ti Nagkaykaysa a Pagpagiliann) ken Akinlaud nga Asia; dagiti pigura ti populasion ken kalawa ket para laeng iti paset ti Aprika, iti laud ti [[Kanal Suez]].<br /></ref>
|style="text-align:right;"|1,001,450
|style="text-align:right;"|82,868,000
|style="text-align:right;"|2012
|style="text-align:right;"|83
|[[Cairo]]
|-
|{{WP|Libya}}
|style="text-align:right;"|1,759,540
|style="text-align:right;"|6,310,434
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|4
|[[Tripoli]]
|-
|{{WP|Madeira}} (Portugal)<ref>Ti Portuges nga [[Is-isla Madeira]] ket masansan a naikeddeng a paset ti Akin-amianan nga Aprika gapu ti relatibo a kaasidegda iti Morocco; dagiti pigura ti populasion ken kalawa ket para iti 2001.<br /></ref>
|style="text-align:right;"|797
|style="text-align:right;"|245,000
|style="text-align:right;"|2001
|style="text-align:right;"|307
|[[Funchal]]
|-
|{{WP|Melilla}} (Espania)<ref>Ti Espaniol nga eksklabe ti [[Melilla]] ket napalikmutan iti daga babaen ti Morocco idiay Akin-amianan nga Aprika; dagiti pigura ti populasion ken kalawa ket para iti 2001.<br /></ref>
|style="text-align:right;"|12
|style="text-align:right;"|66,411
|style="text-align:right;"|2001
|style="text-align:right;"|5,534
|—
|-
|{{WP|Morocco}}
|style="text-align:right;"|446,550
|style="text-align:right;"|34,859,364
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|78
|[[Rabat]]
|-
|{{WP|Sudan}}
|style="text-align:right;"|1,861,484
|style="text-align:right;"|30,894,000
|style="text-align:right;"|2008
|style="text-align:right;"|17
|[[Khartoum]]
|-
|{{WP|Tunisia}}
|style="text-align:right;"|163,610
|style="text-align:right;"|10,486,339
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|64
|[[Tunis]]
|-
|{{noflag}} [[Akinlaud a Sahara]]<ref name="Sahrawi Arab Democratic Republic">Ti teritorio ti [[Akinlaud a Sahara]] ket tinunton babaen ti [[Demokratiko a Republika ti Arabo a Sahrawi]] ken [[Morocco]]. Ti Demokratiko a Republika ti Arabo a Sahrawi ket mabigbigan a kas naturay nga estado babaen ti [[Kappon ti Aprika]]. Ti [[Morocco]] ket tuntonenna ti intero a pagilian a kas bukodna nga [[Akin-amianan a Probprobinsia]]. Ti Morocco mangimaton iti 4/5 iti teritorio bayat a ti Demokratiko a Republika ti Arabo a Sahrawi ket agtengel iti 1/5. Ti panangikapet ti Morocco' iti daytoy a teritorio ket saan pay a nabigbigan ti sangalubongan.</ref>
|style="text-align:right;"|266,000
|style="text-align:right;"|405,210
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|2
|[[El Aaiún]]
|-style="background:#eee;"
|colspan="6" style="text-align:center;"|'''[[Sara ti Aprika]]''' wenno '''[[Amianan a daya nga Aprika]]'''
|-
|{{WP|Djibouti}}
|style="text-align:right;"|23,000
|style="text-align:right;"|623,891
|style="text-align:right;"|2012
|style="text-align:right;"|22
|[[Djibouti (city)|Djibouti]]
|-
|{{WP|Eritrea}}
|style="text-align:right;"|121,320
|style="text-align:right;"|5,647,168
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|47
|[[Asmara]]
|-
|{{WP|Ethiopia}}
|style="text-align:right;"|1,127,127
|style="text-align:right;"|84,320,987
|style="text-align:right;"|2012
|style="text-align:right;"|75
|[[Addis Ababa]]
|-
|{{WP|Somalia}}
|style="text-align:right;"|637,657
|style="text-align:right;"|9,832,017
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|15
|[[Mogadishu]]
|- style="background:#eee;"
|colspan="6" style="text-align:center;"|'''[[Akindaya nga Aprika]]'''
|-
|{{WP|Burundi}}
|style="text-align:right;"|27,830
|style="text-align:right;"|8,988,091
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|323
|[[Bujumbura]]
|-
|{{WP|British Indian Ocean Territory}} - [[Purpuro Chagos]]<br />(Nagkaykaysa a Pagarian)
|style="text-align:right;"|56.13
|style="text-align:right;"|3,000
|style="text-align:right;"|2012
|style="text-align:right;"|53.4
|[[Diego Garcia]]
|-
|{{WP|Comoros}}
|style="text-align:right;"|2,170
|style="text-align:right;"|752,438
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|347
|[[Moroni, Comoros|Moroni]]
|-
|{{WP|Kenya}}
|style="text-align:right;"|582,650
|style="text-align:right;"|39,002,772
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|66
|[[Nairobi]]
|-
|{{WP|Madagascar}}
|style="text-align:right;"|587,040
|style="text-align:right;"|20,653,556
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|35
|[[Antananarivo]]
|-
|{{WP|Malawi}}
|style="text-align:right;"|118,480
|style="text-align:right;"|14,268,711
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|120
|[[Lilongwe]]
|-
|{{WP|Mauritius}}
|style="text-align:right;"|2,040
|style="text-align:right;"|1,284,264
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|630
|[[Port Louis]]
|-
|{{WP|Mayotte}} (Pransia)
|style="text-align:right;"|374
|style="text-align:right;"|223,765
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|490
|[[Mamoudzou]]
|-
|{{WP|Mozambique}}
|style="text-align:right;"|801,590
|style="text-align:right;"|21,669,278
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|27
|[[Maputo]]
|-
| {{WP|Réunion}} (Pransia)
|style="text-align:right;"|2,512
|style="text-align:right;"|743,981
|style="text-align:right;"|2002
|style="text-align:right;"|296
|[[Saint-Denis, Réunion|Saint-Denis]]
|-
|{{WP|Rwanda}}
|style="text-align:right;"|26,338
|style="text-align:right;"|10,473,282
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|398
|[[Kigali]]
|-
|{{WP|Seychelles}}
|style="text-align:right;"|455
|style="text-align:right;"|87,476
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|192
|[[Victoria, Seychelles|Victoria]]
|-
|{{WP|South Sudan}}
|style="text-align:right;"|619,745
|style="text-align:right;"|8,260,490
|style="text-align:right;"|2008
|style="text-align:right;"|13
|[[Juba]]
|-
|{{WP|Tanzania}}
|style="text-align:right;"|945,087
|style="text-align:right;"|44,929,002
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|43
|[[Dodoma]]
|-
|{{WP|Uganda}}
|style="text-align:right;"|236,040
|style="text-align:right;"|32,369,558
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|137
|[[Kampala]]
|-
|{{WP|Zambia}}
|style="text-align:right;"|752,614
|style="text-align:right;"|11,862,740
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|16
|[[Lusaka]]
|-
|{{WP|Zimbabwe}}
|style="text-align:right;"|390,580
|style="text-align:right;"|11,392,629
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|29
|[[Harare]]
|-
|colspan="6" style="background:#eee; text-align:center;"|'''[[Sentral nga Aprika]]'''
|-
|{{WP|Angola}}
|style="text-align:right;"|1,246,700
|style="text-align:right;"|12,799,293
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|10
|[[Luanda]]
|-
|{{WP|Cameroon}}
|style="text-align:right;"|475,440
|style="text-align:right;"|18,879,301
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|40
|[[Yaoundé]]
|-
|{{WP|Central African Republic}}
|style="text-align:right;"|622,984
|style="text-align:right;"|4,511,488
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|7
|[[Bangui]]
|-
|{{WP|Chad}}
|style="text-align:right;"|1,284,000
|style="text-align:right;"|10,329,208
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|8
|[[N'Djamena]]
|-
|{{WP|Republic of the Congo}}
|style="text-align:right;"|342,000
|style="text-align:right;"|4,012,809
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|12
|[[Brazzaville]]
|-
|{{WP|Democratic Republic of the Congo}}
|style="text-align:right;"|2,345,410
|style="text-align:right;"|69,575,000
|style="text-align:right;"|2012
|style="text-align:right;"|30
|[[Kinshasa]]
|-
|{{WP|Equatorial Guinea}}
|style="text-align:right;"|28,051
|style="text-align:right;"|633,441
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|23
|[[Malabo]]
|-
|{{WP|Gabon}}
|style="text-align:right;"|267,667
|style="text-align:right;"|1,514,993
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|6
|[[Libreville]]
|-
|{{WP|São Tomé and Príncipe}}
|style="text-align:right;"|1,001
|style="text-align:right;"|212,679
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|212
|[[São Tomé]]
|-style="background:#eee;"
|colspan="6" style="text-align:center;"|'''[[Akin-abagatan nga Aprika]]'''
|-
|{{WP|Botswana}}
|style="text-align:right;"|600,370
|style="text-align:right;"|1,990,876
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|3
|[[Gaborone]]
|-
|{{WP|Lesotho}}
|style="text-align:right;"|30,355
|style="text-align:right;"|2,130,819
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|70
|[[Maseru]]
|-
|{{WP|Namibia}}
|style="text-align:right;"|825,418
|style="text-align:right;"|2,108,665
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|3
|[[Windhoek]]
|-
|{{WP|South Africa}}
|style="text-align:right;"|1,219,912
|style="text-align:right;"|51,770,560
|style="text-align:right;"|2011
|style="text-align:right;"|42
|[[Bloemfontein]], [[Cape Town]], [[Pretoria]]<ref>Ti [[Bloemfontein]] ketti ukoman a kapitolio ti Abagatan nga Aprika, bayat a ti [[Cape Town]] ket ti lehislatibo a tugaw, ken ti [[Pretoria]] ket ti administratibo a tugaw ti pagilian.<br /></ref>
|-
|{{WP|Swaziland}}
|style="text-align:right;"|17,363
|style="text-align:right;"|1,123,913
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|65
|[[Mbabane]]
|-style="background:#eee;"
|colspan="6" style="text-align:center;"|'''[[Akinlaud nga Aprika]]'''
|-
|{{WP|Benin}}
|style="text-align:right;"|112,620
|style="text-align:right;"|8,791,832
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|78
|[[Porto-Novo]]
|-
|{{WP|Burkina Faso}}
|style="text-align:right;"|274,200
|style="text-align:right;"|15,746,232
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|57
|[[Ouagadougou]]
|-
|{{WP|Cape Verde}}
|style="text-align:right;"|4,033
|style="text-align:right;"|429,474
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|107
|[[Praia]]
|-
|{{WP|Gambia}}
|style="text-align:right;"|11,300
|style="text-align:right;"|1,782,893
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|158
|[[Banjul]]
|-
|{{WP|Ghana}}
|style="text-align:right;"|239,460
|style="text-align:right;"|23,832,495
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|100
|[[Accra]]
|-
|{{WP|Guinea}}
|style="text-align:right;"|245,857
|style="text-align:right;"|10,057,975
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|41
|[[Conakry]]
|-
|{{WP|Guinea-Bissau}}
|style="text-align:right;"|36,120
|style="text-align:right;"|1,533,964
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|43
|[[Bissau]]
|-
|{{WP|Ivory Coast}}
|style="text-align:right;"|322,460
|style="text-align:right;"|20,617,068
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|64
|[[Abidjan]],<ref>Ti [[Yamoussoukro]] ket ti opisial a kapitolio ti [[Côte d'Ivoire]], nayat a ti [[Abidjan]] ket ti''[[de facto]]'' a tugaw.</ref> [[Yamoussoukro]]
|-
|{{WP|Liberia}}
|style="text-align:right;"|111,370
|style="text-align:right;"|3,441,790
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|31
|[[Monrovia]]
|-
|{{WP|Mali}}
|style="text-align:right;"|1,240,000
|style="text-align:right;"|12,666,987
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|10
|[[Bamako]]
|-
|{{WP|Mauritania}}
|style="text-align:right;"|1,030,700
|style="text-align:right;"|3,129,486
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|3
|[[Nouakchott]]
|-
|{{WP|Niger}}
|style="text-align:right;"|1,267,000
|style="text-align:right;"|15,306,252
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|12
|[[Niamey]]
|-
|{{WP|Nigeria}}
|style="text-align:right;"|923,768
|style="text-align:right;"|166,629,000
|style="text-align:right;"|2012
|style="text-align:right;"|180
|[[Abuja]]
|-
|{{WP|Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha}} (Nagkaykaysa a Pagarian)
|style="text-align:right;"|420
|style="text-align:right;"|7,728
|style="text-align:right;"|2012
|style="text-align:right;"|13
|[[Jamestown, Saint Helena|Jamestown]]
|-
|{{WP|Senegal}}
|style="text-align:right;"|196,190
|style="text-align:right;"|13,711,597
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|70
|[[Dakar]]
|-
|{{WP|Sierra Leone}}
|style="text-align:right;"|71,740
|style="text-align:right;"|6,440,053
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|90
|[[Freetown]]
|-
|{{WP|Togo}}
|style="text-align:right;"|56,785
|style="text-align:right;"|6,019,877
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|106
|[[Lomé]]
|-style="font-weight:bold; background:#eee;"
||{{noflag}} Dagup ti Aprika
|style="text-align:right;"|30,368,609
|style="text-align:right;"|1,001,320,281
|style="text-align:right;"|2009
|style="text-align:right;"|33
|style="background:#eee;"|
|}

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

== Adu pay a mabasbasa ==
* {{cite book|last=Asante|first=Molefi|title=The History of Africa|publisher=Routledge|location=Estados Unidos|year=2007|isbn=0-415-77139-0}}
* {{cite book|last=Clark|first=J. Desmond|title=The Prehistory of Africa|publisher=Thames and Hudson|location=Londres|year=1970|isbn=978-0-500-02069-2}}
* {{cite book|last=Crowder|first=Michael|title=The Story of Nigeria|publisher=Faber|location=London|year=1978|isbn=978-0-571-04947-9}}
* {{cite book|last=Davidson|first=Basil|title=The African Past: Chronicles from Antiquity to Modern Times|publisher=Penguin|location=Harmondsworth|year=1966|oclc=2016817}}
* {{cite book|last=Gordon|first=April A.|author2=Donald L. Gordon|title=Understanding Contemporary Africa|publisher=Lynne Rienner Publishers|location=Boulder|year=1996|isbn=978-1-55587-547-3}}
* {{cite book|last=Khapoya|first=Vincent B.|title=The African experience: an introduction|publisher=Prentice Hall|location=Upper Saddle River, NJ|year=1998|isbn=978-0-13-745852-3}}
* Moore, Clark D., and Ann Dunbar (1968). ''Africa Yesterday and Today'', in series, ''The George School Readings on Developing Lands''. New York: Praeger Publishers.
* [[V. S. Naipaul|Naipaul, V. S.]]. ''The Masque of Africa: Glimpses of African Belief''. Picador, 2010. {{ISBN|978-0-330-47205-0}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{commons-nailinia}}
{{wikivoyage-inline|Africa|Aprika}}
* {{dmoz|Regional/Africa}}

{{Dagiti kontinente iti lubong}}
{{Dagiti rehion iti lubong}}
{{Kontrol ti autoridad}}

[[Kategoria:Aprika]]
[[Kategoria:Dagiti kontinente|Aprika]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo (atiddog)]]