Sasao a Trans–Baro a Guinea

Trans–Baro a Guinea
Trans–Baro a Guinea
Heograpiko a; pannakaiwarwaras	Baro a Guinea, Nusa Tenggara, Is-isla Maluku
Lingguistika a pannakaidasig	Maysa kadagiti kangrunaan a pamilia ti pagsasao
Pannakabingbingay	Dagiti maawat a pamilia: Asmat–Kamoro, Kalatakan nga Awyu, Binandereano, Chimbu–Wahgi, Dani, Engan, Finisterre–Huon, Kainantu–Goroka, Madang, Mek, Ok–Oksapmin, Dandanaw Paniai; Dagiti masalsalusod a pamilia: Alor–Pantar, Angan, Awin–Pa, Bayono-Awbono, Bosavi, Bunak, Damal, Duna–Pogaya, Daya a Strickland, Daya a Timor, Gogodala–Suki, Interior a Golpo, Kamula, Kayagar, Kiwaiano, Kolopom, Marind, Mombum, Moraori, Abagatan a Doberai, Abagatan a daya a Papuano (nadumaduma a sangsanga), Somahai, Tanah Merah, Tirio, Laud a Bomberai, Wiru; Dagiti madudua a pamilia: Fasu (Laud a Kutubu), Goilalan, Dem, Kaki Ae, Kaure (Kaure–Kapori), Eleman, Daya a Kutubu, Mor, Pawaia, Tebera, Turama–Kikori;
ISO 639-5	ngf
Glottolog	Awan; nucl1709 (Nuclear Trans–New Guinea)
	Ti gay-at dagiti nadumaduma a singasing para iti Trans–Baro a Guinea. Bugas a Trans–Baro a Guinea: Dagiti pamilia nga awaten ti Glottolog Dagiti dadduma a pamilia ti Trans–Baro a Guinea nga insingasing babaen ni Ross (2005) Dadduma a sasao a Papuano Sasao nga Austronesio Di matagtagitao

Ti Trans–Baro a Guinea (TNG) ket ti maysa a dakkel a pamilia ti sasao a Papuano a naisasao idiay Baro a Guinea ken dagiti kaarruba nga isla, mabalin a ti maikatlo a kadakkelan a pamilia ti pagsasao iti lubong babaen ti bilang dagiti pagsasao. Ti bugas ti pamilia ket naikeddeng a nasayaat a naipatakder, ngem dagiti pagbeddenganna ken ti amin-amin a pannakaikamengna ket di nalawag. Adda metten dagiti tallo a singasing.

Pannakaidasig

Wurm

Ti maysa a napabaro a panangidasig idi 1975 ni ni Wurm ket mabirukan iti MultiTree ken iti nabaliwan a porma iti Ethnologue 15 Naiyarkibo 2013-09-30 iti archive.today (kaaduan a pinanawanen ti Ethnologue 16). Ninaganan ni Wurm dagiti subdibision iti panangidasigna iti Papuano kas dagiti pamilia (iti urnos iti pannakaikabagian iti sasao a Alemaniko), dagiti stock (iti urnos iti sasao nga Indo-Europeano), ken dagiti pilo iti urnos ti sasao nga Aproasiatiko). Ti Trans–Baro a Guinea ket pilo iti daytoy a terminolohia. Ti pagsasao a saan a kabagian iti ania man nga agpang ti pamilia wenno iti baba ket tinawtawagan iti isolado a Trans–Baro a Guinea iti daytoy nga isbangan.

Foley

Manipud idi 2003, inawat ni William A. Foley ti bugas ti Trans–New Guinea: "Ti kinapudno, kas pagarigan, a ti nalatak a kaadu dagiti pagsasao idiay Baro a Guinea manipud iti peninsula Huon aginggana iti Kabanbantayan ti Irian Jaya ket mangmarka iti banag ti transitibo a berbo nga addaan iti agasmang dagiti maipapan iti berbo a pasakbay, ti umuna a persona a singular iti /n/ ken ti maikadua a persona a singular iti velar a panagsardeng, ket adun nga ebidensia a dagitoy a pagsasao ket henetikoda amin nga agkakabagian; ti kaada a mabulod iti kasta a sistema ket umaw-awanen a basit."^[3] Inkeddengn a ati panagkabagian a pagbaetan dagiti pamilia ti Finisterre–Huon,Akindaya a Kabanbantayan (Kainantu–Gorokan), ken ti Kabanbantayan ti Irian (Dani – Dandanaw Paniai) (ken maipagarup pay dagiti dadduma a babassit) tapno mapundarda, ken naibagbaga a daytoy ket "nakaro a kasta" a ti pamilia ti Madang ket maitagikua pay. Inkeddengna a mabalin ngem saan pay a naipakita a ti Enga, Chimbu, Binandere, Angan, Ok, Awyu, Asmat (mabalin a kaasitgan iti Ok ken Awyu), Mek, ken dagiti pamilia ti bassit a pagsasao ti ipus ti Papua Baro a Guinea (Koiarian, Goilalan, kdpy., nga inbagbagan a saan pay a naipakita nga asideg a kabagian iti tunggal maysa kaniada) ket mabalin a maitagikua pay iti Trans–Baro a Guinea.

Ross

Saan nga agus-usar iti espesialisado a termino ni Ross para kadagiti sabali a panangidasig a kas dagiti inaramid da Laycock ken Wurm. Iti listaan a naited ditoy, dagiti saan a kontrobersial a pamilia nga inawat babaen ni Foley ken dagiti dadduma a Papuanista ken isu dagiti panangipatakder a muton ti Trans–Baro a Guinea ni Ross ket naiprenta iti napuskol. Dagiti isolado a pagsasao ket naiprentada iti italiko.

Inikkat ni Ross dagiti agarup a 100 pagsasao manipud iti singasing ni Wurm, ken tentatibona laeng nga inbati dagiti ad-adu ngem bassit a sanga dosena, ngem iti maysa a kayarigan innayonna ti maysa pagsasao, ti isolado a Porome.

Ni Ross ket awanan iti makaanay nga ebidensia tapno maidasigna amin a grupo ti Papuano.

Pilo ti Trans–Baro a Guinea (Ross 2005)

Pannakaisilpo a Laud a Trans–Baro a Guinea ? [ti nasuspeto a daan a lugar ti dialekto]
- Laud a Bomberai – Timor–Alor–Pantar
  - Dagiti pamilia a Timor–Alor–Pantar (22)
  - Pamilia a laud a Bomberai (2)
- Pamilia a Dandanaw Paniai (Dandanaw Wissels) (5)
- Pamilia a Dani (13)
Abagatan nga Ulo ti Billit (Abagatan a Doberai) (12)
Isolado a Tanah Merah (Sumeri)
Isolado a Mor
Isolado a Dem
Isolado nga Uhunduni (Damal, Amungme)
Pamilia a Mek (13)
? Kaure–Kapori (4) [Tentatibo iti pannakairaman iti Trans-Baro a Guinea. Awan dagiti makonstrukto manen a pangsandi manipud iti magun-od a datos.]
- Isolado a Kapori
- Pamilia a Kaure (3)
? Pamilia a Pauwasi (4) [Tentatibo iti pannakairaman iti Trans-Baro a Guinea. Awan dagiti makonstrukto manen a pangsandi manipud iti magun-od a datos. Gapu ta naisilpo iti Karkar, a nasayaat a napasingkedan ken saan a Trans-Baro a Guinea]
Pamilia a Kayagar (3)
Pamilia a Kolopom (3)
Isolado a Moraori
? Kiwai–Porome (8) [suspeto ti Trans-Baro a Guinea nga identidad dagiti pangsandi]
- Pamilia a Kiwaiano (7)
- Isolado a Porome (Kibiri)
Pamilia a Marind (6)
Tengnga ken Abagatan a Baro a Guinea ? (49, naipabassit) [Parte ti kasisigud a singasing ti Trans-Baro a Guinea. Saan a nalawag no dagitoy nga uppat a pamilia ket mangporma iti bugbugtong a sanga ti Trans-Baro a Guinea. Nawaya nga nnsupsuppiat ni Voorhoeve para iti maysa a pannakaikabagian ti Awyu–Ok.]
- Pamilia nga Asmat–Kamoro family (11)
- Pamilia nga Awyu–Dumut (8–16)
- Pamilia a Mombum (2)
- Pamilia nga Ok (20)
Isolado nga Oksapmin [naisilpo itan iti pamilia nga Ok]
Pamilia a Gogodala–Suki (4)
Pamilia a Tirio (4)
Pamilia nga Eleman (7)
Pamilia nga Interior a Golpo (6)
Pamilia a Turama–Kikori (4)
? Pamilia a Tebera [tentatibo ti pannakairaman iti Trans-Baro a Guinea] (2)
? Isolado a Pawaia [addaan iti bokabulario a proto-Trans-Baro a Guinea, ngem madudua ti pannakairaman]
Pamilia nga Angan (12)
? Pamilia a Fasu (Laud a Kutubuano) (1–3) [addaan iti bokabulario a proto-Trans-Baro a Guinea, ngem madudua bassit ti pannakairaman]
? Pamilia a Daya a Kutubuano (2) [addaan iti bokabulario a proto-Trans-Baro a Guinea, ngem madudua bassit ti pannakairaman]
Pamilia a Duna–Pogaya (2)
Pamilia nga Awin–Pa (2)
Pamilia a Daya a Strickland (6)
Pamilia a Bosavi (8)
Isolado a Kamula
Pamilia a Engan (9)
Isolado a Wiru (adda dagiti pannakaipada iti leksiko iti Engan)
Pamilia a Chimbu–Wahgi (17)
Kainantu–Goroka (22) [ammo pay a kas Daya a Kabanbantayan; immuna a nadlaw babaen ni Capell 1948]
- Pamilia a Goroka (14)
- Pamilia a Kainantu (8)
Madang (103)
- Akin-abagatan nga Adelbert Range–Kowan
  - Pamilia a Kowan (2)
  - Akin-abagatan a Kabambantayan Adelbert
    - Josephstaal (7)
      - Isolado nga Osum (Utarmbung)
      - Isolado a Wadaginam
      - Pamilia a Sikan (2)
      - Pamilia a Pomoikan (3)
    - Wanang (5)
      - Isolado a Paynamar
      - Pamilia nga Atan (2)
      - Pamilia ngfa Emuan (2)
    - Isolado a Faita
- Aplaya Rai–Kalam
  - Pamilia a Aplaya a Rai (31)
  - Pamilia a Kalam (4; mabalin a parte ti Aplaya Rai)
- Pannakaisilpo a Croisilles
  - Dimir-Malas (2)
  - Kaukombar (4)
  - Kumil (5)
  - Tibor-Omosa (6)
  - Isolado nga Amaimon
  - Numugen-Mabuso
    - Pamilia a Numugen (6)
    - Pamilia a Mabuso (29)
Finisterre–Huon (62) [parte ti kasisigud a singasing iti Trans-Baro a Guinea. Addaan kadagiti berbo a supletibo para iti tao ken ti bilang ti banag.]
- Pamilia a Finisterre (41)
- Pamilia a Huon (21)
? Pamilia a Goilalan (6) [tentatibo ti pannakairaman iti Trans-Baro a Guinea]
Abagatan a daya a Papuano (Ipus ti Billit) ? [dagitoy a pamilia ket saan pay a naipakita nga agkakabagian, ngem addaanda iti agpapada a ya para iti 'you[plural]' imbes nga iti proto-Trans-Baro a Guinea a *gi]
- Pamilia a Koiariano (7)
- Pamilia a Kwalean (3)
- Pamilia a Manubaran (2)
- Pamilia a Yareban (5)
- Pamilia a Mailuan (6)
- Pamilia a Dagan (9)
Binanderean (16)
- Isolado a Guhu-Samane
- Pamilia a Binandere (15) [ti kaudian a panagpadakekl manipud iti amianan]

Di naidasig a sasao a Wurmian

Uray no inbatay ni Ross ti panangidasigna kadagiti sistema ti pangsandi, adu kadagiti pagsasao idiay Baro a Guinea ket saanda unay a nasayaat a nadokumentuan uray pay iti daytoy nga obra. Isu nga adda dagiti nadumaduma nga isolado a naikabil iti Trans-Baro a Guinea babaen ni Wurm ngem saan a mabalin a maibaga iti panangidasig ni Ross. Ti bassit kadagitoy ket (Komyandaret, Samarokena, ken mabalin a ti Kenati) naikeddengdan kadagiti adda a sanga (wenno dagiti dati a sanga) ti Trans-Baro a Guinea, bayat a dagiti dadduma (Massep, Momuna) ket agtultuloyda a mangkarit iti panangidasig.

Kenati (→ Kainantu?)
Komyandaret (→ Kalatakan nga Awyu)
Isolado a Massep
Isolado a Molof
Pamilia a Momuna (2)
Samarokena (→ Kwerba)
Isolado a Tofamna
Isolado nga Usku

Naidasig manen a sasao a Wurmian

Inikkat ni Ross dagiti 95 a pagsasao manipud iti Trans-Baro a Guinea. Dagitoy ket bassit a pamilia a saan nga agraman kadagiti pangsandi a maitubnos iti sasao a Trans-Baro a Guinea, ngem tipolohikoda nga agpapada, mabalin a gapu dagiti napauoten a pannakaiyasideg iti sasao a Trans-Baro Guinea.

Pagbeddengan ken Morwap (Elseng), kas ti maysa a nawaya a pamilia a Pagbeddengan (15 a sasao)
Isirawa (Saberi), kas isolado a pagsasao (ngem naidasig a kas Kwerba bbabaen da Clouse, Donohue & Ma 2002)^[4]
Tanap Dandanaw, kas maysa a nawaya a pamilia a Tanap Dandanaw (19)
Mairasi, kas maysa a nawaya a pamilia a Mairasi (4)
Nimboran, kas maysa a nawaya a pamilia a Nimboran (5)
Piawi, kas maysa a nawaya a pamilia a Piawi (2)
Senagi, kas maysa a nawaya a pamilia a Senagi (2)
Sentani (4 a sasao), iti kaunegan ti pamilia a Daya nga Ulo ti Billit – Sentani
Tor ken Kwerba, jkinadua kas pamilia a Tor–Kwerba (17)
Karayan Trans-Fly – Bulaka ket nabingbingay kadagiti lima a grupo: tallo ti nabati (tentatibo) iti Trans-Baro a Guinea (Kiwaian, Moraori, Tirio), maipatinayon pay dagiti nawaya a pamilia ti Abagatan-Tengnga a Papuano ken Akindaya a Trans-Fly (22 ken 4 a sasao).

Ethnologue

Kaaduan a sursuroten ti Ethnologue 16 (2009) ni Ross, ngem sanna nga iraman dagiti tentatibo a sanga ti Kaure–Kapori ken Pauwasi, ken ilistana ida a kas dagiti nawaya a pamilia. Biningbingayda pay ti Tengnga ken Abagatan a Baro a Guinea (Asmat–Ok) iti kaunegan ti Trans-Baro a Guinea, ngem ibatida a kas yunit ti Abagatan a daya a Papuano (mairaman ti Goilalan) ken Laud a Trans–Baro a Guinea. Ibati ti Ethnologue 17 (2013) daytoy a pannakaidasig, nga agraman iti bugbugtong a panangibaliw a panangibingay ti sasao a Daya a Timor iti kaunegan ti Laud a Trans–Baro a Guinea.

Glottolog

Insupsuppiat ni Hammarström (2012) a dagiti pangsandi ni Ross ket agparangda a maiwarwara a senias ken saan a mangibaga iti pamilia ti pagsasao. Ti Glottolog ket kanungpalan a nangal-ala iti ad-adu a konserbatibo a panirigan iti singasing, a tinawtawaganna iti "Nuklear a Trans–Baro a Guinea". Adda dagiti pamilia a nipakitan nga agkakabagian babaen ti ad-adu ngem bassit-usit a panagkarkarna a pannakaitunos kadagiti pangsandida:^[1]

Laglagipen nga uray daytoy a naipabassit a bersion ti pamilia ket gay-atenna ti Baro a Guinea ken iramanna dagiti sumurok a 300 a pagsasao.

Kitaen pay

Sasao nga Indo-Pasipiko

Dagiti nagibasaran

^ ^a ^b ^c Glottolog: Nuclear Trans–New Guinea
^ Madudua segun kenni to Ross (2005)
^ "Archive copy". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-04-07. Naala idi 2017-06-02.{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo)
^ Clouse, Duane; Donohue, Mark; Ma, Felix (2002). "Survey report of the north coast of Irian Jaya". SIL Electronic Survey Reports. 078.

Bibliograpia

Pawley, Andrew (1998). "The Trans New Guinea Phylum hypothesis: A reassessment". Iti Jelle Miedema; Cecilia Odé; Rien A.C. Dam (dagiti ed.). Perspectives on the Bird's Head of Irian Jaya, Indonesia. Amsterdam: Rodopi. pp. 655–90. ISBN 978-90-420-0644-7. OCLC 41025250.
Pawley, Andrew (2005). "The chequered career of the Trans New Guinea hypothesis: recent research and its implications". Iti Andrew Pawley; Robert Attenborough; Robin Hide; Jack Golson (dagiti ed.). Papuan pasts: cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples. Canberra: Pacific Linguistics. pp. 67–107. ISBN 0-85883-562-2. OCLC 67292782.
Ross, Malcolm (2005). "Pronouns as a preliminary diagnostic for grouping Papuan languages". Iti Andrew Pawley; Robert Attenborough; Robin Hide; Jack Golson (dagiti ed.). Papuan pasts: cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples. Canberra: Pacific Linguistics. pp. 15–66. ISBN 0-85883-562-2. OCLC 67292782.
Wurm, Stephen A. (1975). Papuan languages and the New Guinea linguistic scene: New Guinea area languages and language study 1. Canberra: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University. OCLC 37096514. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-06-20. Naala idi 2016-12-29.

[glottolog-1] Glottolog: Nuclear Trans–New Guinea

[2] Madudua segun kenni to Ross (2005)

[3] "Archive copy". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-04-07. Naala idi 2017-06-02.{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo)

[4] Clouse, Duane; Donohue, Mark; Ma, Felix (2002). "Survey report of the north coast of Irian Jaya". SIL Electronic Survey Reports. 078.

[1]

[2]

[3]

[4]