Kitaen ti taudan para iti Taaw Pasipiko

[[Papeles:Pacific Ocean - en.png|thumb|right|250px|Mapa ti Taaw Pasipiko]]
{{5 a taaw}}

[[Papeles:Middle East to the South Pacific Ocean.ogv|right|thumb|250px|]]

Ti '''Taaw Pasipiko'''<ref>{{cite-Rubino|Pasipiko|page=445}}</ref> ket isu ti kadakkelan a pannakabingbingay dagiti [[taaw]] iti [[Daga (planeta)|Daga]]. Daytoy ket gumay-at manipud iti [[Taaw Artiko]] iti amianan aginggana ti [[Akin-abagatan a Taaw]] (wenno, depende iti panangipalawag, aginggana iti [[Antartika]]) iti abagatan ken bineddengan babaen ti [[Asia]] ken [[Australia (kontinente)|Australia]] iti laud ken ti [[Kaamerikaan]] iti daya.

Kadagiti 165.25 riwriw a kuadrado kilometro (63.8 riwriw a kuadrado milmilia) iti kalawa, daytoy ti kadakkelan a pannakabingbingay ti [[Taaw ti Lubong]]&nbsp;– ken, ken iti dayta a gapu, ti [[hidrospera]]&nbsp;– ket sakupenna ti agarup a 46% iti rabaw ti danum ti Daga ken agarup a a maysa a pagkatlo iti dagupna a kalawa iti rabaw, a mangaramid daytoy a dakdakkel ngem no maitiptipon amin dagup ti kalawa ti daga iti lubong.<ref name=ebc>[http://concise.britannica.com/ebc/article-9374340/Pacific-Ocean Pacific Ocean]".  ''[[Encyclopædia Britannica|Britannica Concise]].'' 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.</ref> Ti [[ekuador]] ket bingayenna pay daytoy iti '''Amianan a Taaw Pasipiko''' ken '''Abagatan a Taaw Pasipiko''', nga addaan dagiti dua mailaksid: ti [[Is-isla Galápagos|Galápagos]] ken ti [[Is-isla Gilbert]], a bayat nga agas-askaw iti ekuador, dagitoy ket sibubukelda nga adda iti uneg ti Abagatan a Pasipiko.<ref name=IHO1953>{{cite web
|author=International Hydrographic Organization
|year=1953
|url=http://www.iho-ohi.net/iho_pubs/standard/S-23/S23_1953.pdf
|title=Limits of Oceans and Seas, 3rd edition
|publisher=International Hydrographic Organization
|location=Monte Carlo, Monaco
|accessdate=12 Hunio 2010
|archive-date=2011-10-08
|archive-url=https://web.archive.org/web/20111008191433/http://www.iho-ohi.net/iho_pubs/standard/S-23/S23_1953.pdf
|url-status=dead
}}</ref> Ti [[Trinsera ti Marianas]] idiay akinlaud nga Amianan a Pasipiko ket isu ti kaadaleman a punto iti lubong, nga umabot daytoy iti kaadalem iti {{pagbaliwen|10911|m}}.<ref>{{cite web|url=http://web-japan.org/atlas/technology/tec03.html|title=Japan Atlas: Japan Marine Science and Technology Center|accessdate=2007-07-04}}</ref>

Ti akindaya a Taaw Pasipiko ket isu idi ti immuna a nakita babaen dagiti Europeano idi nasapa a maika-16 a siglo idi ti Espaniol nga eksplorador a ni [[Vasco Núñez de Balboa]] ket binallasiwna ti [[Ismo ti Panama]] idi 1513 ken naduktalanna ti nalatak nga "akin-abagatan a baybay" a ninagananna iti ''Mar del Sur''. Ti agdama a nagan ti taaw ket inaramid babaen ni [[Ferdinand Magellan]] ti [[Portugal|Portugues]] nga eksplorador idi las-ud ti Espaniol a [[sirkumnabigasion]] iti lubong idi 1521, idi nakasarak kadagiti nasayaat nga angin iti panangabotna ti taaw. isu a tinawaganna idi daytoy ti ''Mar Pacifico'' iti [[Pagsasao a Portuges|Portuges]], a kayatna a sawen ket "nalinak a baybay".<ref>{{cite web|url=http://www.newadvent.org/cathen/09526b.htm |title=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Ferdinand Magellan |publisher=Newadvent.org |date=1910-10-01 |accessdate=31 Oktubre 2010}}</ref>

== Pakasaritaan ==

=== Dagiti nasapa migrasion ===
[[Papeles:Ortelius - Maris Pacifici 1589.jpg|right|thumb|Ti [[Maris Pacifici]] babaen ni [[Abraham Ortelius|Ortelius]] (1589). Maysa kadagiti immuna a naiprenta a mapa tapno maipakita ti Taaw Pasipiko; kitaen pay ti [[mapa Waldseemüller]] (1507).<ref>{{cite web|url=http://www.loc.gov/today/pr/2001/01-093.html |title=Library Acquires Copy of 1507 Waldseemüller World Map – News Releases (Library of Congress) |publisher=Loc.gov |accessdate=2013-04-20}}</ref>]]
[[Papeles:USS Lexington (CV-2) under air attack during the Battle of the Coral Sea, 8 May 1942 (NH 95579).jpg|thumb|Ti USS ''[[USS Lexington (CV-2)|Lexington]]'' a naat-atake idi 8 Mayo 1942 idi las-ud ti [[Gubat ti Baybay Coral]]]]

Dagiti nangruna a migrasion ket napasamak idiay Pasipiko kadagiti prehistoriko a panawen. Idi agarup a 3000&nbsp;BC, dagiti [[tattao nga Austronesio]] idiay isla ti [[Taiwan]] ket nalainganda iti arte adayo a distansia a panagbanniaga iti canoe ken inwarwarisda ti bagbagida ken dagiti pagsasaoda iti abagatan ti [[Filipinas]], [[Indonesia]], ken ti [[maritimo nga Abagatan a daya nga Asia]]; ti laud a mapan idiay [[Madagascar]]; ti abagatan a daya a mapan idiay [[Baro a Guinea]] ken [[Melanesia]] (nakiinnasawa kadagiti patneng a [[Tattao a Papua|Papua]]); ken ti daya a mapan kadagiti isla ti [[Mikronesia]], [[Oceania]] ken [[Polinesia]].<ref name="Stanley2004">{{cite book|last=Stanley|first=David|title=South Pacific|url=http://books.google.com/books?id=EDGapfBX-CAC&pg=PA19|accessdate=12 Hunio 2013|year=2004|publisher=David Stanley|isbn=978-1-56691-411-6|page=19}}</ref>

Ti adayo ti distansia a panagtagilako ket napadur-as iti amin nga igid ti aplaya manipud idiay [[Mozambique]] aginggana idiay [[Hapon]]. Ti panagtagilako, ken isu ti nagresultaan ti pannakaammo, ken naisakup kadagiti isla ti Indonesia ngem saan nga idiay Australia. Idi saan a naladladaw ngem 878 idi adda iti adu a pagtaengan ti Islamiko idiay [[Guangzhou|Kanton]] kaaduan daytoy a panagtagilako ket tinengngel idi babaen dagiti Arabo wenno dagiti Muslim. Idi 219&nbsp;BC ni [[Xu Fu]] ket naglayag idiay Pasipiko a nagbirbiruk para iti engkanto ti immortalidad. Manipud idi 1404 aginggana idi 1433 ni [[Zheng He]] ket nangidaulo kadagiti [[Dagiti banniaga ti gameng|ekspedision idiay Taaw Indiano]].

=== Eksplorasion ti Europeano ===
[[Papeles:A generall chart of the South Sea ... NYPL481132.tiff|thumb|Mapa ti Taaw Pasipiko idi las-ud ti Eksplorasion ti Europeano, circa 1702–1707.]]
[[Papeles:A compleat chart of the coast of Asia and America with the great South Sea - R.W. Seale del. et sculp. NYPL465242.tiff|thumb|Mapa ti Taaw Pasipiko idi las-ud ti Eksplorasion ti Europeano, circa 1754.]]

Ti immuna nga iyaasideg dagiti Europeano a nabigador iti akinlaud nga igid ti Taaw Pasipiko ket inaramid babaen ti Portuges nga ekspedision ni [[António de Abreu]] ken ni [[Francisco Serrão]] idiay [[Is-isla Maluku]] idi 1512,<ref>Hannard (1991), panid 7</ref><ref>{{cite book|last=Milton|first=Giles|authorlink=|title=Nathaniel's Nutmeg|publisher=Sceptre|year=1999|location=Londres|pages=5, 7|isbn=978-0-340-69676-7}}</ref> ken iti ekspedision ni [[Jorge Álvares]] iti abagatan a Tsina idi 1513,<ref name="Porter, Jonathan 1996">Porter, Jonathan.  [1996] (1996).  ''Macau, the Imaginary City: Culture and Society, 1557 to the Present''.  Westview Press.  {{ISBN|0-8133-3749-6}}</ref> ken dagitoy a dua ket inbilin babaen ni [[Afonso de Albuquerque]].

Ti daya a bangir ti taaw ket naduktalan babaen ti Espaniol nga eksplorador a ni [[Vasco Núñez de Balboa]] idi 1513 kalpasan ti ekspedisionna a nangballasiw ti [[Ismo ti Panama]] ken nakaabot iti baro a taaw.<ref name="Ober">{{cite book|last=Ober|first=Frederick Albion|title=Vasco Nuñez de Balboa|url=http://books.google.com/books?id=98zUIbdvAYgC&pg=PT129|accessdate=12 Hunio 2013|publisher=Library of Alexandria|isbn=978-1-4655-7034-5|page=129}}</ref> Ninagananna daytoy iti ''Mar del Sur'' (literal a, "Baybay iti Abagatan" wenno "Baybay Abagatan") gapu ta ti taaw ket adda iti abagatan ti aplaya ti ismo nga idiay ti immuna a nagpaliiwanna ti Pasipiko.

Kalpasanna, ti Portuges nga eksplorador a ni [[Ferdinand Magellan]] ket naglayag idiay Pasipiko iti ekspedision iti [[sirkumnabigasion]] iti lubong manipud idi 1519 aginggana idi 1522. Ni Magellan ket inawagna ti taaw iti ''Pacífico'' (wenno "Pasipiko" [a kayatna a sawen ket "nalinak"]) gapu ta, kalpasan ti panaglayag kadagiti nabagio a baybay iti [[Rawis ti Sara]], isu ket nasorpresa no kasano ti nakaipanan ti katalna dagiti danum. Urayno ni Magellan ket pimmusay diay [[Filipinas]] idi 1521, ti Espaniol a nabigador a ni [[Juan Sebastián Elcano]] ket indauluan ti ekspedision nga agsubli idiay Espania iti ballasiw ti [[Taaw Indiano]] ken iti likmut ti [[Rawis ti Naimbag a Namnama]], ken nangkompleto daytoy ti immuna a sirkumnabigasion ti lubong idi 1522.<ref name=oceanario>[http://www.oceanario.pt/cms/1316/ "Life in the sea: Pacific Ocean"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141014024402/http://oceanario.pt/cms/1316/ |date=2014-10-14 }}, Oceanário de Lisboa. Naala idi 9 Hunio 2013.</ref>  Iti panaglayag iti likmut ti daya dagiti Molucca, idi baetan ti 1525 ken 1527, dagiti ekspedision ti Portuges ket nakaduktal iti [[is-isla Caroline]]<ref>{{cite book|last=Galvano|first=Antonio|title=The Discoveries of the World from Their First Original Unto the Year of Our Lord 1555, issued by the Hakluyt Society|publisher=Kessinger Publishing|url=http://books.google.com/?id=XivHTiZoMycC&lpg=1|isbn=0-7661-9022-6|ref=Galvano 1563|accessdate=2011-06-16|page=168}}{{Natay a silpo|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ken [[Papua Baro a Guinea]].<ref name=Whiteway>{{cite book
  | last = Whiteway
  | first = Richard Stephen
  | title = The rise of Portuguese power in India, 1497–1550
  | publisher = A. Constable
  | year = 1899
  | location = Westminster
| url = http://books.google.com/?id=jM4NAAAAIAAJ&pg=PA333&dq=Jorge+de+Menezes+New+Guinea#v=onepage&q&f=false}} 1563–2004 reissue</ref> Idi 1542–43 ti Portuges ket naabotn apay ti [[Hapon]].

Idi 1564, dagiti lima nga Espaniol a barko a naglaon kadagiti 379 nga eksplorador ket binallasiwda ti taaw manipud idiay Mehiko nga indauluan babaen ni [[Miguel López de Legazpi]] ken naglayagda idiay [[Filipinas]] ken [[Is-isla Mariana]].<ref name="HendersonDelpar2000">{{cite book|last1=Henderson|first1=James D.|last2=Delpar|first2=Helen|last3=Brungardt|first3=Maurice Philip|last4=Richard N. |first4=Weldon |title=A Reference Guide to Latin American History|url=http://books.google.com/books?id=e2F7c0wW7g4C&pg=PA28|accessdate=12 Hunio 2013|date=Enero 2000|publisher=M.E. Sharpe|isbn=978-1-56324-744-6|page=28}}</ref> Para kadagiti nabati a paset ti maika-16 a siglo, adu dagiti impluensia dagiti Espaniol, nga addaan kadagiti barko a naglaylayag manipud idiay [[Mehiko]] ken [[Peru]] iti ballasiw ti Taaw Pasipiko a mapan idiay Filipinas, babaen ti [[Guam]], ken ti panangipatakder [[Dagiti Espaniol a Daya nga India]]. Dagiti [[galeon ti Manila]] ket nagtartaray kadagiti dua ken gudua a sigsiglo ken nangisilpo ti [[Manila]] ken [[Acapulco]], iti maysa kadagiti kaatiddogan a dalan ti panagtagilako iti pakasaritaan. Dagiti ekspedision ti Espaniol ket nakaduktal pay ti [[Tuvalu]], ti [[Is-isla Marquesas|Marquesas]], ti [[Is-isla ti Solomon]],ken [[Baro a Guinea]] idiay Abagatan a Pasipiko.<ref name="Fernandez-Armesto 2006 305–307">{{cite book |last= Fernandez-Armesto |first= Felipe |title= Pathfinders: A Global History of Exploration |year= 2006 |publisher= W.W. Norton & Company |isbn= 0-393-06259-7 |pages= 305–307}}</ref>

Kalpasanna, iti panagbiruk ti [[Terra Australis]] (kas "ti [nalatak] nga Akin-abagatan a Daga"), dagiti Espaniol nga eksplorador iti maika-17 a siglo ket naduktalanda dagiti purpuro ti [[Is-isla Pitcairn|Pitcairn]] ken [[Vanuatu]], ken naglayag iti Lingsat [[Lingsat Torres|Torres]] iti baetan ti [[Australia]] ken Baro a Guinea, a nanaganan iti nabigador a ni [[Luís Vaz de Torres]]. Dagiti Olandes nga eksplorador, ket naglaylayag iti likmut ti akin-abagatan nga Aprika, ket nakibinglayda met ti panagduktal ken panagtagilako; ni [[Abel Tasman|Abel Janszoon Tasman]] ket naduktalanna ti [[Tasmania]] ken [[Baro a Selanda]] idi 1642.<ref>{{cite book|title=Primary Australian History: Book F [B6] Ages 10-11|url=http://books.google.com/books?id=_i98Pu5dDhkC&pg=PA6|accessdate=12 Hunio 2013|year=2008|publisher=R.I.C. Publications|isbn=978-1-74126-688-7|page=6}}</ref> Ti maika-18 a siglo ket mangmarka ti rugi ti nangruna nga eksplorasion babaen dagiti Ruso idiay [[Alaska]] ken ti [[Is-isla Aleutiana]]. Nangipatulod pay ti Espña kadagiti [[Dagiti ekspedision ti Espania iti Amianan a laud a Pasipiko|ekspedision idiay Amianan a laud a Pasipiko]] ken nakaabot iti [[Isla Vancouver]] idiay akin-abagatan a Kanada, ken Alaska. Dagiti Pranses ket sinukimatda ken tinaenganda ti [[Polinesia]], ken dagiti Britaniko ket naglayag kadagiti tallo ken ni [[James Cook]] idiay Abagatan a Pasipiko ken [[Australia]], [[Hawaii]], ken ti [[Amianan a laud ti Pasipiko]] ti Amianan nga Amerika. Idi 1768, ni [[Pierre-Antoine Véron]], ti ubing nga [[astronomo]] a kinykuyogna ni [[Louis Antoine de Bougainville]] iti panagbanniagana iti eksplorasion, ket nagipundar ti umiso a kaakaba ti Pasipiko ti umuna iti pakasaritaan.<ref name="Williams2004">{{cite book|last=Williams|first=Glyndwr|title=Captain Cook: Explorations And Reassessments|url=http://books.google.com/books?id=VqDHGru-zcIC&pg=PA143|accessdate=12 Hunio 2013|year=2004|publisher=Boydell Press|isbn=978-1-84383-100-6|page=143}}</ref> Maysa kadagiti kasapaan a panagbanniaga iti sientipiko nga eksplorasion ket inurnos idi babaen ti Espania iti [[Ekspedision Malaspina]] ti 1789–1794. Daytoy ket naglayag iti nawatiwat a luglugar iti Pasipiko, manipud idiay Rawis ti Sara aginggana idiay Alaska, Guam ken ti Filipinas, Baro a Selanda, Australia, ken ti Abagatan a Pasipiko.<ref name="Fernandez-Armesto 2006 305–307" />

Idi maika-16 ken maika-17 a siglo ti Espania ket inkeddengna ti Taaw Pasipiko a ''[[Mare clausum]]'' – ti baybay a narikpan kadagiti dadduma a bileg ti marina. Ti ammo laeng a sumrekan manipud iti Atlantiko, ti Lingsat [[Lingsat ti Magallanes|ti Magallanes]] ket sagpaminsan a napatpatruliaan idi babaen dagiti plota a naipatulod a mangpawil ti panaserrek dagiti saan nga Espaniol a barko.  Idiay akinlaud a patingga ti Taaw Pasipiko ti Olandes ket nagpangta iti [[Filipinas|Espaniol a Filipinas]].<ref name=lytle>{{Citation
| last  = Lytle Schurz
| first = William
| title = The Spanish Lake
| journal = The Hispanic American Historical Review
| volume  = 5
| issue   = 2
| year    = 1922
| pages   = 181–194
| url     = http://www.jstor.org/stable/pdfplus/2506024.pdf?acceptTC=true
}}</ref>

=== Baro nga Imperialismo ===
[[Papeles:Trieste (23 Jan 1960).jpeg|thumb|Ti [[Bathyscaphe Trieste]], sakbay ti rekord a panagbatokna iti sirok ti [[Trinsera Mariana]], 23 Enero 1960]]
Ti umad-adu nga [[imperialismo]] idi las-ud ti maika-19 a siglo ket nagresultaan iti pannakasakop iti kaaduan ti Oceania babaen dagiti bileg ti Europa, ken kalpasanna, ti [[Hapon]] ken ti [[Estados Unidos]]. Dagiti adu a kontribusion ti oseanograpiko a pannakaammo ket naaramid kadagitoy a panagbanniaga ti [[HMS Beagle|HMS ''Beagle'']] kadagiti tawen ti 1830, a nakalugan ni [[Charles Darwin]]; ti [[HMS Challenger|HMS ''Challenger'']] idi las-ud dagiti tawen ti 1870; ti [[USS Tuscarora (1861)|USS ''Tuscarora'']] (1873–76); ken ti Aleman a ''Gazelle'' (1874–76).

[[Papeles:TahitiDupetitThouars.jpg|thumb|Ni [[Abel Aubert Dupetit Thouars|Dupetit Thouars]] a nangala ti [[Tahiti]] idi Septimbre 9, 1842.]]

Idiay Oceania, Ti Pransia ket naakala iti pangyuna a puesto a kas imperial a bileg kalpasan iti panagramidna a protektorado ti [[Tahiti]] ken ti [[Baro a Caledonia]] idi 1842 ken 1853.<ref name=Asiapacific>Bernard Eccleston, Michael Dawson. 1998. ''The Asia-Pacific Profile''. Routledge. p. 250.</ref> Kalpasan idi binisita ti marima ti [[Isla ti Paskua ti Panagungar]] idi 1875 ken 1887, ti Chileno nga opisial ti marina a ni [[Policarpo Toro]] ket nakabael a nakitulag ti maysa nga inkorporasion ti isla iti Chile iti natibo a ni [[Rapanui]] idi 1888. Babaen ti panagsakup ti Isla ti Paskua ti Panangungar, ti Chile ket timmipon kadagiti imperial a pagilian.<ref name="sater">William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', 1990 by the University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}}</ref>{{rp|page=53}} Babaen idi 1900 ganggani amin nga is-isla ti Pasipiko ket tinengngel babaen ti Britania, Pransia, Estados Unidos, Alemania, Hapon, ken Chile.<ref name=Asiapacific />

Urayno ti Estados Unidos ket nakagun-od iti panagtengngel iti [[Guam]] ken ti [[Filipinas]] manipud iti [[Espania]] idi 1898,<ref name="TewariAlvarez2008">{{cite book|last1=Tewari|first1=Nita|last2=Alvarez|first2=Alvin N.|title=Asian American Psychology: Current Perspectives|url=http://books.google.com/books?id=m8qgAi0LVj8C&pg=PA161|accessdate=12 Hunio 2013|date=17 Septiembre 2008|publisher=CRC Press|isbn=978-1-84169-749-9|page=161}}</ref> ti Hapon ket isu tikaaduan a nagtengngel ti akinlaud a Pasipiko babaen idi 1914 ken sinakopna dagiti adu nga isla idi las-ud ti [[Sangalubongan a Gubat II]]. Nupay kasta, idi nagpatingga dayta a gubat, ti Hapon ket naabak ken ti [[Marina ti Estados Unidos|Plota ti Pasipiko ti Estados Unidos]] ket isu idi ti birtual a master ti taaw. Manipud idi patingga ti Sangalubongan a Gubat II, adu kadagiti dati a kolonia idiay Pasipiko ket nagbalinday kadagiti nawaya nga [[naturay nga estado|estado]].

== Heograpia ==
[[Papeles:Iss007e10807.jpg|thumb|Ilelennek ti init idiay Taaw Pasipiko a kas nakitkita ti [[International Space Station]].]]
Ti pasipiko ket isinana ti [[Asia]] ken [[Australia]] manipud iti [[Kaamerikaan]]. Daytoy ket mabalinpay nga ad-adu a mabingbingay babaen ti ekuador kadagiti paset ti akin-amianan (Amianan a Pasipiko) ken akin-abagatan (Abagatan a Pasipiko) . Daytoy ket gumay-at iti rehion ti [[Antartika]] iti abagatan aginggana idiay [[Artiko]] iti amianan.<ref name=ebc /> Ti Taaw Pasipiko ket sakupenna ti agarup a mays a pagkatlo ti rabaw ti [[Daga (planeta)|Daga]], ken addaan iti kalawa iti 165.2 ririw kuadrado kilkilometro (63.8 riwriw a kuadrado milmilia)&nbsp;—ken ad-adu a dakdakkel ngem ti intero a masa ti Daga iti agarup a 150 riwriw kuadrado kilkilometro (58 a riwriw kuadrado milmilia).<ref>[http://hypertextbook.com/facts/2001/DanielChen.shtml "Area of Earth's Land Surface"], ''The Physics Factbook''. Naala idi 9 Hunio 2013.</ref>

Daytoy ket gumay-at iti agarup a 15,500&nbsp;kilkilometro (9,600&nbsp;mi) manipud idiay [[Baybay Bering]] idiay [[Artiko]] aginggana idiay akin-amianan a patingga ti sirkumpolar ti [[Akin-abagatan a Taaw]] iti [[maika-60 a paralelo abagatan|60°S]] (dagiti nadadaan a panangipalawag ket igay-atna daytoy aginggana idiay [[Baybay Ross]] ti [[Antartika]]), ti Pasipiko ket umabot iti kalatakanna iti daya-laud a kaakaba iti agarup ti [[maika-5 a paralelo amianan|5°N latitud]], nga idiay ket maigay-at iti agarup a 19,800&nbsp;kilkilometro (12,300&nbsp;mi) manipud idiay [[Indonesia]] aginggana idiay aplaya ti [[Colombia]] – kagudua daytoy iti likmut ti lubong, ken ad-adu a mamin lima a beses ti diametro iti Bulan.<ref name="Nuttall2005">{{cite book|last=Nuttall|first=Mark|title=Encyclopedia of the Arctic: A-F|url=http://books.google.com/books?id=LcucDSk4w3YC&pg=PA1461|accessdate=10 Hunio 2013|year=2005|publisher=Routledge|isbn=978-1-57958-436-8|page=1461}}</ref> Ti ammo a kababaan a punto iti Daga—ti [[Trinsera ti Marianas]]—ket mabirukan iti 10,911 metmetro (35,797&nbsp;ft wenno dagiti 5,966&nbsp;a [[kadeppa]]) iti baba ti [[pantar ti baybay]]. Ti agtengnga a kaadalemna ket 4,280 metmetro (14,040&nbsp;ft weno dagiti 2,333&nbsp;a kadeppa), a mangikabil ti dagup a tomo ti danum iti 710,000,000 kubiko kilkilometro.<ref name=ebc />

Gapu kadagiti epekto ti [[plata tektoniko]], ti Taaw Pasipiko ket agdama a bumasbassit babaen ti agarup a maysa a pulgada iti tunggal maysa a tawen (2–3&nbsp;cm/yr) kadagiti tallo a bangir, agarup nga agtengnga iti {{pagbaliwen|0.2|sqmi|km2}} iti tinawen. Babaen iti pannakaigiddiat, ti [[Taaw Atlantiko]] ket dumakdakkel.<ref>[http://www.bucknell.edu/x17758.xml "Plate Tectonics"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140225224202/http://www.bucknell.edu/x17758.xml |date=2014-02-25 }}, Bucknell University. Naala idi 9 Hunio 2013.</ref><ref name="Young2009">{{cite book|last=Young|first=Greg|title=Plate Tectonics|url=http://books.google.com/books?id=aqTxe74R5LwC&pg=PT9|accessdate=9 Hunio 2013|year=2009|publisher=Capstone|isbn=978-0-7565-4232-0|pages=9–}}</ref>

Iti igid ti saan a regular nga akinlaud  a pagbeddenagn ti Taaw Pasipiko ket mabieukan dagiti adu a bayaby, ti kadakkelan kadagitoy ket ti [[Baybay Celebes]], [[Baybay Coral]], [[Baybay Daya Tsina]], [[Baybay Filipinas]], [[Baybay ti Hapon]], [[Baybay Abagatan Tsina]], [[Baybay Sulu]], [[Baybay Tasman]], ken ti [[Baybay Duyaw]]. Ti [[Lingsat ti Malacca]] ket tumipon iti Pasipiko ken ti [[Taaw Indiano]] iti laud, ken ti [[Pasahe Drake]] ken ti [[Lingsat ti Magallanes]] ket isilpona ti Pasipiko iti [[Taaw Atlantiko]] iti daya. Iti amianan, ti Lingsat [[Lingsat Bering|Bering]] ket isilpona ti Pasipiko iti [[Taaw Artiko]].<ref name="Organization1953">{{cite book|author=International Hydrographic Organization|title=Limits of Oceans and Seas|url=http://books.google.com/books?id=wD0dAQAAIAAJ|accessdate=9 Hunio 2013|year=1953|publisher=International Hydrographic Organization}}</ref>
[[Papeles:Storm in Pacifica.jpg|thumb|Ti [[bagio]] idiay [[Pacifica, California|Pacifica]], [[California]]]]

Iti panagsaksakaw ti Pasipiko ti [[maika-180 a meridiano]], ti ''Laud a Pasipiko'' (wenno ''akinlaud a Pasipiko'', idiay asideg ti Asia) ket adda iti [[Akindaya a Hemisperio]], bayat a ti ''Daya Pasipiko'' (wenno ''akindaya a pasipiko'', idiay asideg ti Kaamerikaan) ket adda iti [[Akinlaud a Hemisperio]].<ref name="Lydia">{{cite book|author=Agno, Lydia|title=Basic Geography|url=http://books.google.com/books?id=HofX9zL4YQEC&pg=PA25|accessdate=9 Hunio 2013|year=1998|publisher=Goodwill Trading Co., Inc.|isbn=978-971-11-0165-7|pages=25–}}</ref>

Para kadagiti kaaduan a panagbanniaga ni Magalanes manipud iti [[Lingsat ti Magallanes]] idiay [[Filipinas]], ti eksplorador ket agpayso a naduktalanna a nalinak ti taaw. Nupay kasta, ti Pasipiko ket saan a kankanayon a nalinak. Adu dagiti [[tropikal a bagio]] ti mangsumpeg kadagiti isla ti Pasipiko.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/437703/Pacific-Ocean/36086/The-trade-winds "Pacific Ocean: The trade winds"], ''Encyclopædia Britannica''. Naala idi 9 Hunio 2013.</ref>  Dagiti daga ti likmut ti [[Ngarab ti Pasipiko]] ket napno kadagiti [[bulkan]] ken masansan a maapektaran babaen dagiti [[gingined]].<ref name="Murphy1979">{{cite book|last=Murphy|first=Shirley Rousseau|title=The Ring of Fire|url=http://books.google.com/books?id=xyJbAAAAMAAJ|accessdate=9 Hunio 2013|year=1979|publisher=Avon|isbn=978-0-380-47191-1}}</ref> Dagiti [[tsunami]], a pinataud babaen dagiti adda iti sirok ti baybay a gingined, ket nakadadael kadagiti adu nga isla ken kadagiti dadduma kaso ket nagdadael kadagiti intero nga ili.<ref name="Bryant2008">{{cite book|last=Bryant|first=Edward|title=Tsunami: The Underrated Hazard|url=http://books.google.com/books?id=6lvl6i7r2CcC&pg=PR26|accessdate=9 Hunio 2013|year=2008|publisher=Springer|isbn=978-3-540-74274-6|pages=26–}}</ref>

=== Nagbeddengan a pagpagilian ken terteritorio ===

==== Dagiti naturay a pagilian ====
{{div col|colwidth=30em}}
*{{AUS}}
*{{BRN}}
*{{KHM}}
*{{CAN}}
*{{CHL}}
*{{CHN}}
*{{COL}}
*{{CRI}}
*{{ECU}}
*{{SLV}}
*{{FSM}}
*{{FIJ}}
*{{GTM}}
*{{HND}}
*{{IDN}}
*{{JAP}}
*{{KIR}}
*{{PRK}}
*{{KOR}}
*{{MYS}}
*{{MHL}}
*{{MEX}}
*{{NRU}}
*{{NZL}}
*{{NIC}}
*{{PLW}}
*{{PAN}}
*{{PNG}}
*{{PER}}
*{{PHL}}
*{{RUS}}
*{{WSM}}
*{{SGP}}
*{{SLB}}
*{{TWN}}<sup>1</sup>
*{{THA}}
*{{TLS}}
*{{TON}}
*{{TUV}}
*{{USA}}
*{{VUT}}
*{{VNM}}
{{div col end}}
''<sup>1</sup> Naisuppiatan ti kasasaad ti Taiwan. Para iti adu pay a pakaammo, kitaen ti [[politikal a kasasaad ti Taiwan]].''

==== Terteritorio ====
{{div col|colwidth=30em}}
*{{ASM}} (Estados Unidos)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Isla Baker]] (Estados Unidos)
*{{COK}} (Baro a Selanda)
*{{wagaywayikono|AUS}} [[Is-isla ti Baybay Coral]] (Australia)
*{{wagayway|Isla ti Paskua ti Panagungar}} (Chile)
*{{PYF}} (Pransia)
*{{GUM}} (Estados Unidos)
*{{HKG}} (Tsina)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Isla Howland]] (Estados Unidos)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Isla Jarvis]] (Estados Unidos)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Isla Johnston]] (Estados Unidos)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Raw-ang Kingman]] (Estados Unidos)
*{{MAC}} (Tsina)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Atol Midway]] (Estados Unidos)
*{{NCL}} (Pransia)
*{{NIU}} (Baro a Selanda)
*{{NFK}} (Australia)
*{{MNP}} (Estados Unidos)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Atol Palmyra]] (Estados Unidos)
*{{PCN}} (UK)
*{{TKL}} (Baro a Selanda)
*{{WLF}} (Pransia)
*{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Isla Wake]] (Estados Unidos)
{{div col end}}

=== Dagiti masa ti daga ken is-isla ===

[[Papeles:Pacific Culture Areas.jpg|thumb|Ti Mikronesia, Melanesia, ken Polinesia]]
[[Papeles:Tahuna maru islet Raroia.jpg|thumb|Ti bassit nga isla ti Tahuna maru, [[Pranses a Polinesia]]]]

Dagiti isla iti intero nga uneg ti Taaw Pasipiko ket mabalin a mabingbingay kadagiti tallo a nangruna a grupo nga ammo a kas ti [[Mikronesia]], [[Melanesia]] ken [[Polinesia]]. Ti Mikronesia, a mabirukan iti amianan ti ekuador ken laud ti [[Internasional a Linia ti Petsa]], ket mairaman ti [[Is-isla Mariana]] iti amianan a laud, ti [[Is-isla Caroline]] iti tengnga, ti [[Is-isla ti Marshall]] iti laud ken ti is-isla ti [[Kiribati]] iti abagatan a laud.<ref name="AAE">{{cite book|title=Academic American encyclopedia|url=http://books.google.com/books?id=cF8NAQAAMAAJ|accessdate=12 Hunio 2013|year=1997|publisher=Grolier Incorporated|isbn=978-0-7172-2068-7|page=8}}</ref><ref name="LalFortune2000">{{cite book|last1=Lal|first1=Brij Vilash|last2=Fortune|first2=Kate|title=The Pacific Islands: An Encyclopedia|url=http://books.google.com/books?id=T5pPpJl8E5wC&pg=PA63|accessdate=14 Hunio 2013|year=2000|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-2265-1|pages=63–}}</ref>

Ti Melanesia, iti abagatan a laud, ket mairaman ti [[Baro a Guinea]], ti maikadua a kadakkelan nga isla iti lubong kalpasan ti [[Greenland]] ken isu ti kadakkelan kadagiti isla ti Pasipiko. Dagiti sabali pay a nangruna a grupo ti Melanesia manipud iti amianan aginggana iti abagatan ket ti [[Purpuro Bismarck]], ti [[is-isla ti Solomon]], [[Is-isla Santa Cruz|Santa Cruz]], [[Vanuatu]], [[Fiji]] ken [[Baro a Caledonia]].<ref name="West2009">{{cite book|last=West|first=Barbara A.|title=Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania|url=http://books.google.com/books?id=pCiNqFj3MQsC&pg=PA521|accessdate=14 Hunio 2013|year=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-1913-7|pages=521–}}</ref>

Ti kadakkelan a lugar, ti [[Polinesia]], a gunay-at manipud idiay [[Hawaii]] iti amianan aginggana ti [[Baro a Selanda]] iti abagatan, ken sakupenna pay ti [[Tuvalu]], [[Tokelau]], [[Samoa]], [[Tonga]] ken ti [[Is-isla Kermadec]] iti laud, ti [[Is-ila Cook]], [[Is-isla Society]] ken ti [[is-isla Austral ]] iti tengnga, ken ti [[is-isla Marquesas]], [[Tuamotus|Tuamotu]], [[Is-isla Mangareva]] ken ti [[Isla ti Paskua ti Panagungar]] iti daya.<ref name="DunfordRidgell1996">{{cite book|last1=Dunford|first1=Betty|last2=Ridgell|first2=Reilly|title=Pacific Neighbors: The Islands of Micronesia, Melanesia, and Polynesia|url=http://books.google.com/books?id=3n2z7E1zH3MC|accessdate=14 Hunio 2013|year=1996|publisher=Bess Press|isbn=978-1-57306-022-6|pages=125–}}</ref>

[[Papeles:Los Molinos.JPG|thumb|right|Ti [[Los Molinos, Chile|Los Molinos]] idiay aplaya ti [[Zona Sur|Akin-abagatan a Chile]]]]

Dagiti isla idiay Taaw Pasipiko ket addaan kadagiti uppat a batayan a kita: kontinental nga is-isla, nangato nga is-isla, rawraw-ang ti korales, ken dagiti naisalto a plataporma ti korales. Dagiti kontinetal nga isla ket mabirukan iti ruar ti linia ti andesita ken mairaman ti Baro a Guinea, dagiti isla ti Baro a Selanda, ken ti [[Filipinas]]. Adda dagitoy nga isla ket estruktura a mainaig kadagiti asideg a kontinente. Dagiti nangato nga isla ket bulkaniko iti taudan, ken adu kadagitoy ket aglaon kadagiti bulkan. Dagiti kastoy ket ti [[Isla Bougainville|Bougainville]], Hawaii, ken ti Is-isla ti Solomon.<ref name="GillespieClague2009">{{cite book|last1=Gillespie|first1=Rosemary G.|last2=Clague|first2=David A.|title=Encyclopedia of Islands|url=http://books.google.com/books?id=g9ZogGs_fz8C&pg=PA706|accessdate=12 Hunio 2013|year=2009|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-25649-1|page=706}}</ref>

Dagiti [[raw-ang ti korales]] iti Pasipiko ket dagiti ababa nga estruktura a dimmakkel iti balsatiko nga ayus ti lava iti sirok ti rabaw ti taaw. Maysa a kas pagarigan iti daytoy ket ti [[Nalatak a Bangen ti Raw-ang]] idiay akin-amianan a daya ti [[Australia]] nga addaan kadagiti kawar ti takop ti raw-ang. Ti maikadua a kita ti isla a naporma iti korales ket ti naisalto a plataporma ti korales, a daytoy ket kadawyan a dakdakkel bassit ngem dagiti ababa nga isla ti korales. Dagiti pagarigan ket mairaman ti [[Isla Banaba|Banaba]] (dati nga Isla Taaw) ken ti [[Makatea]] iti grupo ti Tuamotu ti [[Pranses a Polinesia]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/137072/coral-island "Coral island"], ''Encyclopædia Britannica''. Naala idi 22 Hunio 2013.</ref><ref>[http://www.abc.net.au/ra/pacific/places/country/nauru.htm "Nauru"], Charting the Pacific. Naala idi 22 Hunio 2013.</ref>

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

== Adu pay a mabasbasa ==
{{refbegin|30em}}
*{{Cite book|last=Barkley|first=Richard A.|title=Oceanographic Atlas of the Pacific Ocean|year=1968|publisher=University of Hawaii Press|location=Honolulu}}
*{{Cite book|title=Blue Horizons: Paradise Isles of the Pacific|year=1985|publisher=National Geographic Society|location=Washington, D.C.|isbn=0-87044-544-8|author=prepared by the Special Publications Division, National Geographic Society.}}
*{{Cite book|last=Cameron|first=Ian|title=Lost Paradise: The Exploration of the Pacific|year=1987|publisher=Salem House|location=Topsfield, Mass.|isbn=0-88162-275-3}}
*{{Cite book|last=Couper|first=A. D.|title=Development and Social Change in the Pacific Islands|year=1989|publisher=Routledge|location=London|isbn=0-415-00917-0}}
*{{Cite book|last=Gilbert|first=John|title=Charting the Vast Pacific|year=1971|publisher=Aldus|location=London|isbn=0-490-00226-9}}
*{{Cite book|last=Igler|first=David|title=The Great Ocean: Pacific Worlds from Captain Cook to the Gold Rush|year=2013|publisher=Oxford University Press|location=New York|isbn=0-19-991495-8}}
*{{Cite book|last=Lower|first=J. Arthur|title=Ocean of Destiny: A Concise History of the North Pacific, 1500–1978|year=1978|publisher=University of British Columbia Press|location=Vancouver|isbn=0-7748-0101-8}}
*{{Cite book|last=Napier|first=W.|author2=Gilbert, J. |author3=Holland, J. |title=Pacific Voyages|year=1973|publisher=Doubleday|location=Garden City, N.Y.|isbn=0-385-04335-X}}
*{{cite book|last=Nunn|first=Patrick D.|title=Pacific Island Landscapes: Landscape and Geological Development of Southwest Pacific Islands, Especially Fiji, Samoa and Tonga|url=http://books.google.com/books?id=AN8486A8fMcC&pg=PA15|year=1998|publisher=editorips@usp.ac.fj|isbn=978-982-02-0129-3}}
*{{Cite book|last=Oliver|first=Douglas L.|title=The Pacific Islands|year=1989|edition=3rd|publisher=University of Hawaii Press|location=Honolulu|isbn=0-8248-1233-6}}
*{{Cite book|last=Ridgell|first=Reilly|title=Pacific Nations and Territories: The Islands of Micronesia, Melanesia, and Polynesia|year=1988|edition=2nd|publisher=Bess Press|location=Honolulu|isbn=0-935848-50-9}}
*{{Cite book|last=Soule|first=Gardner|title=The Greatest Depths: Probing the Seas to {{pagbaliwen|20000|ft|m}} and Below|year=1970|publisher=Macrae Smith|location=Philadelphia|isbn=0-8255-8350-0}}
*{{Cite book|last=Spate|first=O. H. K.|title=Paradise Found and Lost|year=1988|publisher=University of Minnesota Press|location=Minneapolis|isbn=0-8166-1715-5}}
*{{Cite book|last=Terrell|first=John|title=Prehistory in the Pacific Islands: A Study of Variation in Language, Customs, and Human Biology|year=1986|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=0-521-30604-3}}
{{refend}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{Commonscat-inline|Pacific Ocean|{{PAGENAME}}}}
{{Coord|0|N|160|W|type:waterbody_scale:100000000|display=title}}

{{Listaan dagiti baybay}}
{{Dagiti rehion iti lubong}}
{{Kontrol ti autoridad}}

[[Kategoria:Taaw Pasipiko|Pasipiko]]
[[Kategoria:Tataaw]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo (atiddog)]]