Kitaen ti taudan para iti Espania

{{Coord|40|N|4|W|display=title}}
{{Infobox pagilian
|coordinates = {{Coord|40|26|N|3|42|W|type:city}}
|native_name = {{patubo a nagan|es|Reino de España|icon=no}}
|conventional_long_name = Pagarian ti Espania
|common_name = Espania
|image_flag = Flag of Spain.svg
|image_coat = Escudo de España (mazonado).svg
|image_map=EU-Spain.svg
|map_caption={{map caption|location_color=nangisit a berde|region=[[Europa]]|region_color=nangisit a kolordapo|subregion=ti [[Kappon ti Europa]]|subregion_color=berde|legend=EU-Spain.svg}}
|national_motto = {{lang|la|"[[Plus ultra (motto)|Plus Ultra]]"}}{{spaces|2}}<small>([[Pagsasao a Latin|Latin]])</small> <br /><small>({{lang-ilo|Sumaruno iti Labes}})</small>
|national_anthem = {{lang|es|"[[Marcha Real]]"}}{{spaces|2}}<small>([[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]])</small><ref group=paammo>Agserbi pay daytoy a kas ti [[Naarian a kanta]]</ref><br />({{lang-ilo|Naarian a Martsa}})
|official_languages = [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]]<ref group=paammo>Dagiti dadduma a [[Dagiti naturay a komunidad iti Espania|naturay a komunidad]], [[Pagsasao a Katalan|Katalan]], [[Pagsasao a Balensiano|Balensiano]], [[Pagsasao a Galego|Galego]], [[Pagsasao a Basko|Basko]] ken [[Aranes]] ([[Pagsasao nga Oksitano|Oksitano]]) ket dagiti kumadua nga opisial a pagsasao. [[Pagsasao nga Aragones|Aragones]], [[Pagsasao nga Asturiano|Asturiano]] ken [[Pagsasao a Leones|Leones]] ket addaan iti bassit nga opisial a pannakabigbig</ref>
|regional_languages = [[Pagsasao a Basko|Basko]], [[Pagsasao a Katalan|Katalan/Balensiano]], [[Pagsasao a Galego|Galego]] ken [[Aranes]] ([[Pagsasao nga Oksitano|Oksitano]])
|demonym = [[Tattao nga Espaniol|Espaniol]], [[Tattao nga Espaniol|Kastila]]
|capital = [[Madrid]]
|largest_city = kapitolio
|government_type =[[Unitario nga estado|Unitario]] a [[Parlamentario a sistema|parlamentario]] a [[batay-linteg a monarkia]]
|leader_title1 = [[Espaniol a monarkia|Ari]]
|leader_title2 = [[Kangrunaan a Ministro iti Espania|Kangrunaan a Ministro]]
|leader_name1 = [[Juan Carlos I iti Espania|Juan Carlos I]]
|leader_name2 = [[Mariano Rajoy]]
|legislature = [[Cortes Generales]]
|upper_house = [[Senado iti Espania|Senado]]
|lower_house = [[Kongreso dagiti Deputado iti Espania|Kongreso dagiti Deputado]]
|sovereignty_type = Pannakabangon
|sovereignty_note = Maika-16 a siglo
|established_event1 = {{spaces|2}}Tinawtawid a petsa
|established_date1 = 569 (panagpangato idiay trono ni [[Liuvigild]])
|established_event2 = {{spaces|2}}[[Dinastia|Dinastiko]]
|established_date2 = [[Dagiti Katoliko a Monarkia|1479]]
|established_event3 = {{spaces|2}}''[[De facto]]''
|established_date3 = [[Carlos I ti Espania|1516]]
|established_event4 = {{spaces|2}}''[[De jure]]''
|established_date4 = [[Nueva Planta a Bilbilin|1715]]
|established_event5 = {{spaces|2}}''[[Nailian nga estado]]''
|established_date5 = [[Espaniol a batay-linteg iti 1812|1812]]
|established_event6 = {{spaces|2}}[[Espaniol a pannakaipapan ti demokrasia|Batay-linteg a demokrasia]]
|established_date6 = [[Espaniola batay-linteg iti 1978|1978]]
|area_km2 = 504,030
|area_sq_mi = 195,364 <!--Saan nga ikkaten [[WP:MOSNUM]]-->
|area_rank = Maika-51
|percent_water = 1.04
|population_estimate = 46,030,109<ref>{{cite web|url=http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do?per=01&type=db&divi=EPOB&idtab=2|title=Opisial a Bilbilang ti Populasion ti Espania. Ti populasion idi 1&nbsp;Abril 2010|publisher=Instituto Nacional de Estadística de España|accessdate=5 Hulio 2010|archive-date=2012-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20120317115207/http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do?per=01&type=db&divi=EPOB&idtab=2|url-status=dead}}</ref>
|population_estimate_year = 2010
|population_estimate_rank = Maika-27
|population_density_km2 = 93
|population_density_sq_mi = 231 <!--Saan nga ikkaten [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank = Maika-106
|GDP_PPP_year = 2011
|GDP_PPP = $1.413&nbsp;trilion<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=184&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr1.x=48&pr1.y=14|title=Espania|publisher=Internasional a Pundo ti Panguartaan|accessdate=5 Nobiembre 2011}}</ref>
|GDP_PPP_rank = Maika-13
|GDP_PPP_per_capita = $30,622<ref name=imf2 />
|GDP_PPP_per_capita_rank = Maika-28
|GDP_nominal = $1.536&nbsp;trilion<ref name=imf2 />
|GDP_nominal_rank = Maika-12
|GDP_nominal_year = 2011
|GDP_nominal_per_capita = $33,298<ref name=imf2 />
|GDP_nominal_per_capita_rank = Maika-26
| Gini_year                   = 2013
| Gini_change                 = 32 <!--Increase/decrease/steady-->
| Gini                        = 33.7 <!--Number only-->
| Gini_ref                    = <ref name=eurogini>{{cite web|title=Gini coefficient of equivalized disposable income (source: SILC)|url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12|publisher=Eurostat Data Explorer|accessdate=22 Hulio 2014|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304045123/http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12|url-status=dead}}</ref>
| HDI_year                    = 2013 <!--Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change                  = steady <!--Increase/decrease/steady-->
| HDI                         = 0.869 <!--Number only-->
| HDI_ref                     = <ref name=HDI>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report |date=14 Marso 2013 |accessdate=27 Hulio 2014 | pages=21–25}}</ref>
| HDI_rank                    = Maika-27
|currency = [[Euro]] ([[Euro a senial|€]])<ref group=paammo>Sakbay ti 1999 (babaen ti linteg, 2002) : [[Espaniol a Peseta]].</ref>
|currency_code = EUR
|time_zone = [[Oras ti Tengnga nga Europa|CET]]<ref group=paammo>Malaksid ti [[Is-isla ti Kanario]], a mangsursurot ti [[Oras ti Akinlaud nga Europa|WET]] ([[Coordinated Universal Time|UTC]]) iti nalamiis a tiempo.</ref>
|utc_offset = +1
|time_zone_DST = [[Kalgaw nga Oras ti Tengnga nga Europa|CEST]]<ref group=paammo>Malaksid ti [[Is-isla ti Kanario]], a mangsursurot ti [[Kalgaw nga Oras ti Akinlaud nga Europa|WEST]] ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+1) iti kalgaw a tiempo.</ref>
|utc_offset_DST = +2
|DST_note = Pakaammo a ti [[Is-isla ti Kanario]] ket addaan iti sabali a sona ti oras
|date_format = dd.mm.yyyy (Espaniol; [[Kadawyan a Panawen|CE]])
|drives_on = kanawan
|cctld = [[.es]]<ref group=paammo>Ti [[.eu]] a turayan ket maus-usar pay, a pinakibinbinningay kadagiti kameng nga estado ti [[Kappon ti Europa]]. Ti pay, [[.cat]] a pagturayan ket naus-usar kadagiti teritorio nga agsasao ti Katalan.</ref>
|calling_code = [[Dagiti numero ti telepono iti Espania|34]]
}}

Ti '''Espania'''<ref>{{cite-Rubino|Espania|page=186}}</ref> ({{lang-es|España}}, {{IPA-es|esˈpaɲa|pron|Es-España.ogg}}), opisial a ti '''Pagarian ti Espania''' ({{lang-es|Reino de España}}),<ref group="paammo">Idiay Espania, [[Dagiti pagsasao iti Espania|dagiti sabsabali a pagsasao]] ket opisial a mabigbigan a maitunos ti linteg a [[patneng a pagsasao|patneng]] a [[rehional a pagsasao|(rehional) a pagsasao]] babaen ti [[Europeano a Dokumento ti linteg para iti Rehional wenno dagiti Rehional a Pagsasao]]. Iti tunggal maysa kadagitoy, ti opisial a nagan ti Espania ket dagiti sumaganad:
* {{lang-an|Reino d'Espanya}}, {{IPA-esdia|ˈreino ðesˈpaɲa|IPA}};
* {{lang-ast|Reinu d'España}}, {{IPA-ast|ˈreinu ðesˈpaɲa|IPA}};
* {{lang-eu|Espainiako Erresuma}} {{IPA-eu|espaɲako eres̺uma|IPA}};
* {{lang-ca|Regne d'Espanya}}, {{IPA-ca|ˈreŋnə ðəsˈpaɲə|IPA}}{{IPA-ca|ˈreŋne ðasˈpaɲa|alt}};
* {{lang-gl|Reino de España}}, {{IPA-gl|ˈreino ðe esˈpaɲa|IPA}};
* {{lang-ext|Réinu d'España}}, {{IPA-ext|ˈreinu ðesˈpaɲa|IPA}};
* {{lang-oc|Reialme d'Espanha}}, {{IPA-oc|reˈjalme ðesˈpaɲɔ|IPA}}.</ref><ref>Ti Espaniol a Batay-linteg ket saan nga agipatakder ti ania man a nagan para iti Espania, nupay ti balikas nga ''Espania'', ''Estado español'' (Estado nga Espaniol) ken ''Nación española'' (Pagilian nga Espaniol) ket maus-usar kadagiti dokumento. Uray ngarud, ti Espaniol a Ministro iti Ganganaet a Pannakibiang ket nangipatakder ti maysa a bilin a naipablaak idi 1984 a ti denominasion nga ''Espania'' ken ''Reino de Espania'' (Pagarian ti Espania) ket agpadpada a umisu a mangidutoken iti Espania kadagiti internasional a tultulag. Daytoy a balikas, Pagarian iti Espania, ket kaaduan nga inus-usar babaen dagiti gobierno kadagiti amin a nailian ken internasional a pannakibiang, a mairaman dagiti gangganaet a tulag ken dagiti pay opisial a nailian a dokumento, nga isu daytoy ket mabigbigan a kas ti opisial a nagan babaen dagiti adu nga internasionaland nga organisasion. [http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ai281209-aec.html Acuerdo entre el Reino de de España y Nueva Zelanda], [http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html Acuerdo entre el reino de España y el reino de Marruecos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720002802/http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html |date=2011-07-20 }}}; [http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:POLvL-tJBq8_KM:http://www.motoradictos.com/images/2010/05/permiso-conducir-espana1.jpg&t=1 lisensia] [http://sbrabogados.files.wordpress.com/2008/02/carnet_conducir.jpg pammalubos] [http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/tue.t6.html Tratado de la Unión Europea]</ref> ket maysa a [[naturay nga estado]] ken maysa a [[kameng nga estado iti Kappon ti Europa|kameng iti Kappon ti Europa]] a mabirukan idiay [[Akin-abagatan nga Europa|abagatan a laud nga Europa]] idiay [[Iberiko a Peninsula]]. Ti kangrunaan a dagana ket nabeddengan iti abagatan ken daya babaen ti [[Baybay Mediteraneo]] malaksid ti bassit a daga a nagbeddengan ti [[Ballasiw Taaw a Teritorio ti Britaniko]] iti [[Gibraltar]]; iti amianan babaen ti [[Pransia]], [[Andorra]], ken ti [[Luek Biskaya]]; ken iti amianan a laud ken laud babaen ti [[Taaw Atlantiko]] ken [[Portugal]].

Ti Espaniol a teritorio ket mairaman pay ti [[Is-isla ti Balear]] idiay Mediteraneo, ti [[Is-isla ti Kanario]] idiay Taaw Atlantiko idiay pantar ti Aprika, ken dagiti dua a [[Dagiti naturay a siudad iti Espania|naturay a siudad]] idiay [[Amianan nga Aprika]], [[Ceuta]] ken [[Melilla]], a nabeddengan ti [[Morocco]]. Maysa pay, ti ili iti [[Llívia]] ket maysa nga Espaniol nga [[exclave]] a naisanglad ti uneg ti Pranses a teritorio. Nga addaan iti kalawa a {{convert|504030|km2}}, isu daytoy ti maikadua a kadakkelan a pagilian iti [[Akinlaud nga Europa]] ken ti [[Kappon ti Europa]] kalpasan ti Pransia, ken ti maikapat a kadakkelan a pagilian idiay [[Europa]] kalpasan ti [[Rusia]], [[Ukrania]] ken [[Pransia]].

Gapu ti lokasionna, ti teritorio ti Espania ket suheto ti adu nga akinruar nga impluensia manipud dagiti [[prehistoria]] a panawen ken aginggana ti panakabalinna a maysa a pagilian. Ti Espania ket rimsua a kas maysa a naipagtitipon a pagilian idi maika-15 a siglo, kalpasan ti panagasawa iti [[Katoliko a Monarkia]] ken ti panakalpas ti panagparukma manen, wenno ''[[Reconquista]]'', iti Iberiko a peninsula idi 1492. Daytoy ket nangruna pay a nagtaudan iti impluensia kadagiti sabsabali a rehion, naipangpangruna idi agdama a [[moderno a panawen]], idi nagbalin a [[Espaniol nga Imperio|globo nga imperio]] a nangibati kadagiti legado iti sumurok a 500&nbsp;a riwriw a [[Hispano|nga agsasao ti Espaniol]] tatta nga aldaw, a makaaramid daytoy ti [[Listaan dagiti pagsasao babaen ti bilang dagiti patneng nga agsasao|maikadua a kaaduan ti mangisasao nga umuna a pagsasao]].

Ti Espania ket maysa a demokrasia a naurnong iti porma iti maysa a parlamentario a gobierno babaen ti maysa a batay-linteg a [[Monarkia iti Espania|monarkia]]. Daytoy ket maysa a [[narang-ay a pagilian]] nga addaan iti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti GDP (nominal)|maika sangapulo ket dua a kadakkelan nga ekonomia iti lubong]] babaen ti nominal a GDP, ken nangato unay a [[pagalagadan ti panagbiag]], a mairaman a ti maikasangapulo a kangatuan a [[Pagsurotan ti Kasayaat iti Panagbiag|ranggo ti pagsurotan ti kasayaat ti panagbiag]] iti lubong, manipud idi 2005. Kameng daytoy iti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian]], [[Kappon ti Europa]], [[NATO]], [[OECD]], ken ti [[Gunglo ti Komersio ti Lubong|WTO]].

== Etimolohia ==
Ti pudno a naggapuan ti nagan nga ''Espania'' ken  "Espaniol" ket nasuppiatan. Ti [[taga-ugma a Roma]]no a nagan para iti Iberiko, ''[[Hispania]]'', ket naala manipud iti naidaniw a balikas a ''Hesperia'' a mangitudo ti Espania, nga agiballatek ti [[Taga-ugma a Gresia|Griego]] puot iti [[Italia]] a kas maysa a "akinlaud a daga" wenno "daga iti lumlumnek nga init" (''Hesperia'', ''Εσπερία'' iti [[Pagsasao a Griego|Griego]]) ken Espania, a daytoy ket adadayo pay ngem ti laud, a kas ti ''Hesperia ultima''.<ref name=anthon>{{Cite book
| last = Anthon
| first = Charles
| authorlink =
| title = Maysa a sistema iti taga-ugma ken mediebal a heograpia para iti panagusar kadagiti pagadalan ken kolehio
| publisher=Harper & Brothers
| year = 1850
| location = New York
| page = 14
| url = http://books.google.com/?id=hm0rAAAAYAAJ&pg=PA14&dq=hesperia&q=hesperia
| doi =
| id =
| isbn = }}</ref>

Daytoy ket baka kapadpada pay ti [[Puniko]] ''Ispanihad'', a kayat na a sawen ket "daga dagiti koneho" wenno "igid", maysa a reperensia iti lokasion ti Espania idiay gibus ti Mediterraneano; Ti Romana a naaramid a sensilio iti daytoy a rehion manipud iti panagturay ni [[Emperador Hadrian|Hadrian]] ket agipakpakita ti maysa a babai a langa nga addaan iti [[koneho]] iti sakana.<ref name=burke>{{Cite book
| last = Burke
| first = Ulick Ralph
| authorlink =

| title = Maysa a pakasaritaan ti Espania manipud kadagiti Umuna a Panawen aginggana ti ipupusay ni Fernando ti Katoliko, Tomo 1
| publisher=Longmans, Green & Co
| date = 2008
| location = Londres
| page = 14
| url = http://books.google.com/?id=DuiyyWGg-KEC&pg=PA410&dq=spain+hispania&q=hispania
| doi =
| id =
| isbn =978-1-4437-4054-8 }}</ref> Adda pay dagiti agibagbaga a ti balikas nga ''Espania'' ket naala manipud iti [[Pagsasao a Basko|Basko]] a balikas nga ''Ezpanna'' a kayatna a sawen ket ti "igid" wenno "nagbeddengan", maysa pay a reperensia a ti kinapudno a ti Iberiko a peninsula ket buklenna ti abagatan a laud iti kontinente ti Europa.<ref name=anthon />

Ti humanista a ni [[Antonio de Nebrija]] ket nangigay-at a ti balikas a ''Hispania'' ket naggapu ti [[Pagsasao nga Iberiko|Iberiko]] a balikas a [[Hispalis]], a kayatna a sawen ket ti "siudad iti akinlaud a lubong". Ni Jesús Luis Cunchillos ket nangisuppiat a ti ramut ti balikas a ''span'' ket ti Penisia a balikas ti ''spy'', a kayatna a sawen ket ti "agpanday kadagiti metal". Ngarud ket ti ''i-spn-ya'' ket kayatna a sawen ket "ti daga a pagpandayan kadagiti metal".<ref># ↑ Linch, John (direktor), Fernández Castro, María Cruz (del segundo tomo), Historia de España, El País, volumen II, La península Ibérica en época prerromana, pg. 40. Dossier. La etimología de España; ¿tierra de conejos?, {{ISBN|978-84-9815-764-2}}</ref>

== Paammo ==
<references group="paammo" />
== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{Commons-nailinia}}
* [http://www.andalucia.com/spain/government/ Pakasaritaan ken pakaammo a maipapan iti gobierno ti Espania] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060628020025/http://www.andalucia.com/spain/government/ |date=2006-06-28 }}
* [http://www.spain.info/ Turismo ti Espania]
* [http://eltiempo.growiktionary.org/ El Tiempo]{{Natay a silpo|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Union ti Europa}}
{{Europa}}

[[Kategoria:Espania| ]]
[[Kategoria:Dagiti adda ti dua a kontinente a pagilian]]
[[Kategoria:Dagiti batay-linteg a monarkia]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian a nagbeddengan ti Taaw Atlantiko]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian ti Baybay Mediteraneo]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian idiay Europa]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti NATO]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Kappon ti Europa]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Kappon para iti Mediteraneo]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian ken teritorio nga agsasao ti Espaniol]]
[[Kategoria:Akinlaud nga Europa]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]