Sasao a Bisaya

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Bisaya
Binisaya
Heograpiko a
pannakaiwarwaras
Ti sibubukel a Visayas, ti kaaduan a parte ti Mindanao, akin-abagatan a laud a Luzon ken ti akin-abagatan nga ungto ti Mindoro idiay Filipinas, ti Sabah idiay Malaysia ken dagiti komunidad ti imigrante
Lingguistika a pannakaidasigAustronesio
Pannakabingbingay
Glottologbisa1268
Heograpiko a sakup ti sasao a Bisaya a naibatay iti Ethnologue ken ti Senso ti Populasion ken Sangkabalayan idi 2000 ti Opisina ti Nailian nga Estadistika

Cebuano

Tengnga a BIsaya

  Waray
  Ati

Laud a Bisaya

Asi

  Asi

Abagatan a Bisaya

  Tausug

Bisakol

Dadduma a leyenda

  Sapasap/L2 a panagusar iti Cebuano
  Sapasap/L2 a panagusar iti Hiligaynon

Ti Bisaya wenno Binisaya ket ti grupo dagiti pagsasao ti Filipinas a maikabagian iti Tagalog ken Bikol, amin dagitoy a tallo ket parte ti sasao a Tengnga a Filipino. Kaaduan kadagiti pagsasao a Bisaya ket naisasao iti sibubukel a seksion ti Visayas iti pagilian, ngem naisasao pay dagitoy idiay Rehion ti Bicol (naipangpangruna idiay Masbate), dagiti isla ti Luzon, a kas dagiti mangbukel ti Romblon, kaaduan dagiti lugar ti Mindanao ken ti probinsia ti Sulu a mabirukan idiay abagatan a laud ti Mindanao. Adda met dagiti agtataeng idiay Metro Manila nga agsasao pay iti Bisaya.

Sumurok a 30 dagiti pagsasao a mangbukel ti pamilia ti pagsasao a Bisaya. Ti pagsasao a Bisaya a kaaduan ti mangisasao ket ti Cebuano, ken insasao daytoy babaen dagiti 20 a riwriw a tattao a kas patneng a pagsasao idiay Tengnga a Visayas, dagiti parte ti Akindaya Visayas, akindaya a Rehion ti Isla ti Negros ken ti kaaduan ti Mindanao. Dagiti dua pay a sabali a kaaduan nga ammo a sasao a Bisaya ket ti Hiligaynon (Ilonggo), ken insasao daytoy babaen dagiti 7 a riwriw a tattao iti kaaduan ti Akinlaud a Visayas, akinlaud a Rehion ti Isla ti Negros ken ti SOCCSKSARGEN ken ti Waray-Waray, nga insasao babaen dagiti 3 a riwriw a tattao idiay Akindaya Visayas.

Nomenklatura[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti patneng nga agsasao iti sasao a Bisaya, a naipangpangruna iti Cebuano, Hiligaynon ken Waray ket ibagada ti nagan ti pagsasaoda iti lokal a nagan, ngem babaen pay iti Bisaya wenno Binisaya, a ti kayatna a sawen ket pagsasao a Bisaya. Daytoy ket makaallilaw wenno pakaiturongan iti pakaallilawan gapu ta dagiti sabali a pagsasao ket mabalinda a matawagan iti Bisaya babaen dagiti respektibo a mangisasao uray no dagiti pagsasaoda ket agsinnaranay a maawatan. Nupay kasta, dagiti pagsasao anaidasig iti kaunegan ti pamilia ti pagsasao a Bisaya ngem patneng a naisasao iti ruar ti Visayas ket saanda nga agus-usar iti bukod a reperensia iti Bisaya wenno Binisaya. Dagiti agsasao iti Masbatenio, Romblomanon, Surigaonon ken Butuanon, ti termino a Bisaya ket kadawyan a mangibaga iti Cebuano wenno Hiligaynon. Gapu ta dagiti Tausug ket kaaduanda a Muslim, ti paniriganda ti termino a Bisaya a kas relihioso a termino a mangibagbaga kadagiti Filipino a Kristiano (kaaduan a mangibagbaga a Cebuano ken/wenno Hiligaynon gapu ta isuda ket dagiti agkaarruba a pagsasao).

Awan pay dagiti napaneknekan a pasamak a mangpasingked kadagiti taudan ti Bisaya. Nupay kasta, adda maysa nga etniko a grupo idiay Malaysia ken Brunei a mangtawtawag iti bagida iti isu met laeng a nagan. Nupay kasta, dagitoy a grupo ti etniko ti Filipinas ket nasken a saan a maiyallilaw kadagita adda idiay Borneo.

Akin-uneg a panangidasig[urnosen | urnosen ti taudan]

Ited ni David Zorc ti sumaganad nga akin-uneg a panangidasig para iti sasao a Bisaya (Zorc 1977:32).[1] Dagiti lima a kangrunaan a sanga ket ti Abagatan, Cebuano, Sentral, Banton, ken Laud. Nupay kasta, ibagbaga ni Zorc a ti pamilia a pagsasao a Bisaya ket ad-adu a kasla iti maysa a lugar ti dialekto imbes a maysa nga agsmang dagiti dagus a malasin a pagsasao. Ti sasao nga Abagatan a Bisaya ket naikeddengda nga immuna a nagbalwbaliw, sinaruno babaen ti Cebuano ken kalpasanna dagiti nabati a sanga. Iti pay seksioin ti Visayas, ti probinsia ti Romblon ket isu ti kaaduan iti lingnguistiko a dibersidad, gapu ta dagiti pagsasao manipud kadagiti tallo a nangruna a sanga ti Bisaya ket naisasaoda idiay malaksid kadagiti indihenio a Romblomanon ken Banton.

Naipangpangruna ti Baybayanon ken Porohanon ket addaanda iti subestrata iti Waray-Waray, a mangipakita iti ad-adu a pannakaiwarwaras ti Waray sakbay dagiti agsasao ti Cebuano ket nangrugrugida a nagpaadu a nangrugi manipud kadagidi tawtawen ti tengnga ti 1800.[2]

Ti dagup dagiti 36 a karuay ket nailista dita. Dagiti agmaymaysa a pagsasao ket namarkaanda babaen dagiti italiko.

Ti katakunaynay a pagsasao ti Eskayano ket gramatiko a Bisaya, ngem awanan iti bokabulario a Bisaya (wenno Filipino).

Panangidasig ti Ethnologue[urnosen | urnosen ti taudan]

Idasig ti Ethnologue dagiti 25 a pagsasao a Bisaya kadagiti lima a subgrupo:

Pamilia ti pagsasao Bilang dagiti pagsasao Dagiti pagsasao
Banton 1 Bantoanon
Cebuano 1 Cebuano
Sentral Bisaya 1 Bantayanon
Periperal 5 Ati, Capiznon, Hiligaynon, Masbatenio, Porohanon
Romblon 1 Romblomanon
Warayan 3 Baybayanon, Kabalian, Akin-amianan a Sorsoganon
Gubat 1 Akin-abagatan a Sorsoganon
Samar-Waray 1 Waray-Waray
Abagatan a Bisaya 2 Surigaonon, Tandaganon
Butuan-Tausug 2 Butuanon, Tausug
Laud a Bisaya 2 Aklanon, Caluyanon
Aklan 1 Malaynon
Karay-an 1 Karay-a
Cuyan 2 Cuyonon, Ratagnon
Amianan-Sentral 1 Inonhan
Dagup 25

Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]

  1. ^ Zorc, David Paul. The Bisayan Dialects of the Philippines: Subgrouping and Reconstruction. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1977.
  2. ^ Lobel, Jason. 2009. Concise Encyclopedia of Languages of the World, 914-917. Oxford: Elsevier.

Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]

Pakaammo ti panagbiahe idiay Sasao a Bisaya manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)