Sasao a Bisaya

Bisaya
Bisaya
Binisaya
Heograpiko a; pannakaiwarwaras	Ti sibubukel a Visayas, ti kaaduan a parte ti Mindanao, akin-abagatan a laud a Luzon ken ti akin-abagatan nga ungto ti Mindoro idiay Filipinas, ti Sabah idiay Malaysia ken dagiti komunidad ti imigrante
Lingguistika a pannakaidasig	Austronesio Malayo-Polinesio Filipino Kalatakan a Tengnga a Filipino Tengnga a Filipino Bisaya; ; ; ; ;
Pannakabingbingay	Asi; Cebuano; Tengnga a Bisaya; Laud a Bisaya; Abagatan a Bisaya (Surigaonon, Butuanon, Tausug);
Glottolog	bisa1268
	Heograpiko a sakup ti sasao a Bisaya a naibatay iti Ethnologue ken ti Senso ti Populasion ken Sangkabalayan idi 2000 ti Opisina ti Nailian nga Estadistika Cebuano Cebuano Tengnga a BIsaya Waray Baybayanon Kabalian Hiligaynon Capiznon Romblomanon Bantayanon Porohanon Ati Laud a Bisaya Cuyonon Caluyanon Aklanon Karay-a Inonhan Ratagnon Asi Asi Abagatan a Bisaya Surigaonon Butuanon Tausug Bisakol Masbateño Akin-abagatan a Sorsogon Tengnga a Sorsogon Dadduma a leyenda Sapasap/L2 a panagusar iti Cebuano Sapasap/L2 a panagusar iti Hiligaynon

Ti Bisaya wenno Binisaya ket ti grupo dagiti pagsasao ti Filipinas a maikabagian iti Tagalog ken Bikol, amin dagitoy a tallo ket parte ti sasao a Tengnga a Filipino. Kaaduan kadagiti pagsasao a Bisaya ket naisasao iti sibubukel a seksion ti Visayas iti pagilian, ngem naisasao pay dagitoy idiay Rehion ti Bicol (naipangpangruna idiay Masbate), dagiti isla ti Luzon, a kas dagiti mangbukel ti Romblon, kaaduan dagiti lugar ti Mindanao ken ti probinsia ti Sulu a mabirukan idiay abagatan a laud ti Mindanao. Adda met dagiti agtataeng idiay Metro Manila nga agsasao pay iti Bisaya.

Sumurok a 30 dagiti pagsasao a mangbukel ti pamilia ti pagsasao a Bisaya. Ti pagsasao a Bisaya a kaaduan ti mangisasao ket ti Cebuano, ken insasao daytoy babaen dagiti 20 a riwriw a tattao a kas patneng a pagsasao idiay Tengnga a Visayas, dagiti parte ti Akindaya Visayas, akindaya a Rehion ti Isla ti Negros ken ti kaaduan ti Mindanao. Dagiti dua pay a sabali a kaaduan nga ammo a sasao a Bisaya ket ti Hiligaynon (Ilonggo), ken insasao daytoy babaen dagiti 7 a riwriw a tattao iti kaaduan ti Akinlaud a Visayas, akinlaud a Rehion ti Isla ti Negros ken ti SOCCSKSARGEN ken ti Waray-Waray, nga insasao babaen dagiti 3 a riwriw a tattao idiay Akindaya Visayas.

Nomenklatura

Dagiti patneng nga agsasao iti sasao a Bisaya, a naipangpangruna iti Cebuano, Hiligaynon ken Waray ket ibagada ti nagan ti pagsasaoda iti lokal a nagan, ngem babaen pay iti Bisaya wenno Binisaya, a ti kayatna a sawen ket pagsasao a Bisaya. Daytoy ket makaallilaw wenno pakaiturongan iti pakaallilawan gapu ta dagiti sabali a pagsasao ket mabalinda a matawagan iti Bisaya babaen dagiti respektibo a mangisasao uray no dagiti pagsasaoda ket agsinnaranay a maawatan. Nupay kasta, dagiti pagsasao anaidasig iti kaunegan ti pamilia ti pagsasao a Bisaya ngem patneng a naisasao iti ruar ti Visayas ket saanda nga agus-usar iti bukod a reperensia iti Bisaya wenno Binisaya. Dagiti agsasao iti Masbatenio, Romblomanon, Surigaonon ken Butuanon, ti termino a Bisaya ket kadawyan a mangibaga iti Cebuano wenno Hiligaynon. Gapu ta dagiti Tausug ket kaaduanda a Muslim, ti paniriganda ti termino a Bisaya a kas relihioso a termino a mangibagbaga kadagiti Filipino a Kristiano (kaaduan a mangibagbaga a Cebuano ken/wenno Hiligaynon gapu ta isuda ket dagiti agkaarruba a pagsasao).

Awan pay dagiti napaneknekan a pasamak a mangpasingked kadagiti taudan ti Bisaya. Nupay kasta, adda maysa nga etniko a grupo idiay Malaysia ken Brunei a mangtawtawag iti bagida iti isu met laeng a nagan. Nupay kasta, dagitoy a grupo ti etniko ti Filipinas ket nasken a saan a maiyallilaw kadagita adda idiay Borneo.

Akin-uneg a panangidasig

Ited ni David Zorc ti sumaganad nga akin-uneg a panangidasig para iti sasao a Bisaya (Zorc 1977:32).^[1] Dagiti lima a kangrunaan a sanga ket ti Abagatan, Cebuano, Sentral, Banton, ken Laud. Nupay kasta, ibagbaga ni Zorc a ti pamilia a pagsasao a Bisaya ket ad-adu a kasla iti maysa a lugar ti dialekto imbes a maysa nga agsmang dagiti dagus a malasin a pagsasao. Ti sasao nga Abagatan a Bisaya ket naikeddengda nga immuna a nagbalwbaliw, sinaruno babaen ti Cebuano ken kalpasanna dagiti nabati a sanga. Iti pay seksioin ti Visayas, ti probinsia ti Romblon ket isu ti kaaduan iti lingnguistiko a dibersidad, gapu ta dagiti pagsasao manipud kadagiti tallo a nangruna a sanga ti Bisaya ket naisasaoda idiay malaksid kadagiti indihenio a Romblomanon ken Banton.

Naipangpangruna ti Baybayanon ken Porohanon ket addaanda iti subestrata iti Waray-Waray, a mangipakita iti ad-adu a pannakaiwarwaras ti Waray sakbay dagiti agsasao ti Cebuano ket nangrugrugida a nagpaadu a nangrugi manipud kadagidi tawtawen ti tengnga ti 1800.^[2]

Ti dagup dagiti 36 a karuay ket nailista dita. Dagiti agmaymaysa a pagsasao ket namarkaanda babaen dagiti italiko.

Bisaya
- 1. Abagatan (naisasao idiay akin-amianan a daya nga aplaya ti Mindanao)
  - Butuan-Tausug
    - Tausug
    - Butuanon
  - Surigao
    - Surigaonon
    - Tandaganon
- 2. Cebuano (naisasao idiay Cebu, Bohol, Siquijor, Akindaya a Negros, akinlaud a Leyte ken akin-amianan, akin-abagatan a daya ken ti akin-amianan a laud a parparte ti Mindanao)
  - Cebuano
    - Cebuano
      - Boholano
- 3. Sentral (naisasao iti ballasiw iti kaaduan a rehion ti Bisaya)
  - Warayan (naisasao idiay akindaya a Leyte, Biliran ken Samar)
    - Waray-Waray
    - Baybayanon
    - Kabalian
  - Periperal
    - Hiligaynon (Ilonggo) (naisasao idiay akindaya a Panay ken Guimaras, Akinlaud a Negros ken abagatan-sentral a Mindanao)
    - Capiznon
    - Bantayanon
    - Porohanon
    - Ati
  - Romblon (isu pay ti nagan ti probinsia)
    - Romblomanon
  - Bisakol
    - Masbatenio
    - Sorsoganon
      - Akin-abagatan a Sorsogon (Gubat)
      - Sentral a Sorsogon (Masbate)
- 4. Asi (naisasao idiay akin-amianan a laud a Probinsia ti Romblon)
  - - Asi
- 5. Laud
  - Aklan (naisasao idiay akin-amianan a laud a Panay)
    - Aklanon/Inakeanon
    - Malaynon
  - Karayan
    - Karay-a (naisasao idiay akinlaud ken uneg ti daga a Panay)
  - Amianan-Sentral (naisasao idiay Isla Tablas ken ti akin-abagatan nga ungto ti Mindoro)
    - Inonhan (ti pagsasao ket maikabagian iti Karayan)
  - Kuyan (naisasao kadagiti purpuro iti laud ti Panay ken Romblon ken ti pay akin-abagatan nga ungto ti Mindoro)
    - Ratagnon
    - Cuyonon
  - Caluyanon
    - Caluyanon

Ti katakunaynay a pagsasao ti Eskayano ket gramatiko a Bisaya, ngem awanan iti bokabulario a Bisaya (wenno Filipino).

Panangidasig ti Ethnologue

Idasig ti Ethnologue dagiti 25 a pagsasao a Bisaya kadagiti lima a subgrupo:

Pamilia ti pagsasao			Bilang dagiti pagsasao	Dagiti pagsasao
Banton			1	Bantoanon
Cebuano			1	Cebuano
Sentral Bisaya			1	Bantayanon
	Periperal		5	Ati, Capiznon, Hiligaynon, Masbatenio, Porohanon
	Romblon		1	Romblomanon
	Warayan		3	Baybayanon, Kabalian, Akin-amianan a Sorsoganon
		Gubat	1	Akin-abagatan a Sorsoganon
		Samar-Waray	1	Waray-Waray
Abagatan a Bisaya			2	Surigaonon, Tandaganon
	Butuan-Tausug		2	Butuanon, Tausug
Laud a Bisaya			2	Aklanon, Caluyanon
	Aklan		1	Malaynon
	Karay-an		1	Karay-a
	Cuyan		2	Cuyonon, Ratagnon
	Amianan-Sentral		1	Inonhan
Dagup			25

Dagiti nagibasaran

^ Zorc, David Paul. The Bisayan Dialects of the Philippines: Subgrouping and Reconstruction. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1977.
^ Lobel, Jason. 2009. Concise Encyclopedia of Languages of the World, 914-917. Oxford: Elsevier.

Dagiti akinruar a silpo

Pakaammo ti panagbiahe idiay Sasao a Bisaya manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Urnong ni Robert Blust ti Kaipuleohon a mairaman dagiti material iti Bisaya.

[Zorc-1] Zorc, David Paul. The Bisayan Dialects of the Philippines: Subgrouping and Reconstruction. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1977.

[2] Lobel, Jason. 2009. Concise Encyclopedia of Languages of the World, 914-917. Oxford: Elsevier.

[1]

[2]