Maikadua a Sangalubongan a Gubat
| Maikadua a Sangalubongan a Gubat | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Agpakanawan manipud ti ngato a kanigid: Puersa dagiti Insik iti Gubat iti Wanjialing, Australia a 25-libra a palpaltog idi agdama ti Umuna a Gubat iti El Alamein, ti Alemania a Stuka maysa a bumatbatok a panagbomba iti Akindaya a Sanguanan panawen ti lamiis idi 1943–1944, Puersa marina iti Estados Unidos idiay Golpo a Lingayen, ni Wilhelm Keitel nga agpirpirma ti Panagsulo ti Alemania, Dagiti tropa ti Sobiet idiay Gubat iti Stalingrad | |||||||
| |||||||
| Dagiti makigubgubat | |||||||
|
Dagiti Agkakadua |
Pagtayyekan Dagiti pay makigubgubat Dagiti tirtiris nga estado | ||||||
| Dagiti agbilbilin ken daulo | |||||||
|
Dagiti Agkakadua a Daulo |
Dagiti daulo ti pagtayyekan | ||||||
| Dagiti nadangran ken natnatay | |||||||
|
Natay a milisia: Sumurok a 16,000,000 Paisano a natay: Sumurok a 45,000,000 Dagup a natay: Sumurok a 61,000,000 (1937–45) ...adu pay a maisalaysay |
Natay a milisia: Sumurok a 8,000,000 Paisano a natay: Sumurok a 4,000,000 Dagup a natay: Sumurok a 12,000,000 (1937–45) ...adu pay a maisalaysay | ||||||
Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat (Ingles: World War II), ket maysa a sangalubonagan a suppiatan a nagpaut manipud idi 1939 ken nalpas idi 1945. Kaaduan a nairaman dagiti adu a pagilian ti lubong, a nairaman dagiti Nalatak a Kabilegan, ken nakaaramid ti dua a nagsuppiat nga agkakadua a milisia: ti Agkakadua ken ti Pagtayyekan. Daytoy ti kaaduan a naisapasap a gubat ti pakasaritaan, nga adda dagiti agarup a 100 a riwriw a tattao a nagserbi kadagiti unidad ti milisia. Iti kasasaad a "dagup a gubat", dagiti kangrunaan a nakibinglay ket nagikabilda kadagiti amin nga ekonomia, industria, ken sientipiko nga abilidad para iti panagserbi gubat a ganetget, a nagborra ti panakailasin a nagbaetan dagiti paisano ken milisia a rekursos. Namarkaan baaben kadagiti naimudinganMarked a paspasamak a pannakairaman kadagiti bunton pannakapatay kadagiti paisano, a mairaman ti Holokausto ken ti is-isu a panagusar ti nuklear nga armas iti pannakigubat, a nagbanagan ti 50 riwriw aginggana ti sumurok a 70 riwriw a natnatay. Dagitoy a natnatay ket makaaramid iti daytoy a gubat ti kaaduan ti natay iti pakasaritaan ti nagtagitaoan.[1]
Urayno ti Hapon ket nakigubgubat idin iti Tsina idi 1937,[2] ti gubat ket sapasap a naibagbaga a daytoy ket nagrugi idi 1 Septiembre 1939, iti panagraut iti Polonia babaen ti Alemania, ken dagiti simmaruno a panangideklara iti gubat iti Alemania babaen ti Pranses ken kaaduan kadagiti pagilian iti Imperio a Britaniko ken Mankomunidad. Ti Alemania ket kinayatna ti agipatakder ti maysa a dakkel nga imperio idiay Europa. Manipud ti naladaw a 1939 aginggan ti nasapa a 1941, kadagiti serie iti kampania ken dagiti tulag, ti Alemania ket nagparakma wenno pinarmekna iti kaaduana a kontinente ti Europa; iti tengnga ti Nasi-Sobiet a tulagan, ti agmangngamangnga bassit a Sobiet ket napno wenno bassit a naiparukma, nasakopan ken nangsilpo ti teritorio dagiti innem a Europeano a kaarubana, ti mairaman ti Polonia. Ti Britani aken ti mankomunidad ket nabatbati nga is-isu laeng ti kangrunaan a puersa a nagtultuloy a nakilablaban a sumipiat ti Aksis, a dagiti gubat ket nararamid idiay Amianan nga Aprika ken ti pay nabayagen a Gubat ti Atlantiko. Idi Hunio 1941, ti Aksis a Europa ket nagirugi ti panagraut iti Kappon ti Sobiet, a nakaited daytoy ti panagrugi ti kadakkelan a teatro ti daga iti pakasaritaan ti gubat, a nakabedbed daytoy kadagiti kangrunaan a paset dagiti Aksis a puersa ti milisia. Idi Disiembre 1941, ti Hapon, a maipanggepanna ti mangituray iti Asia, ket timmipon iti Aksis, ti panagdaruros iti Estados Unidos ken dagiti tagikua ti Europa idiay Taaw Pasipiko, ken napardas a nangparukma ti kaaduan iti Akinlaud a Pasipiko.
Ti panagabanse ti Aksis ket naipasardeng idi 1942, kalpasan a ti Hapon ket napaay kadagiti serie iti gubgubat ken dagiti Europeano a tropa ti Aksis ket naabakda idiay Amianan nga Aprika ken, mangikeddeng, iti Stalingrad. Idi 1943, nga adda dagiti serie iti panakaabak ti Alemania idiay Dumaya a Europa, ti Aliado a panagraut iti Pasista nga Italia, ken dagiti panagballigi ti Amerikano idiay a Pasipiko, ti Aksis ket napukawna ti kaessemanna ken nangaramid kadagiti estratihiko a panagsanod kadagiti amin a sanguanan. Idi1944, dagiti lUmaud a Kumaduaan ket rinautda ti Pransia, bayat a ti Kappon ti Sobiet nakagun-od met laeng kadagiti amin a napukawna a teritorio ken rinautna ti Alemania ken dagiti kumaduaanna. Ti gubat idiay Europa ket simmardent iti panakatiliw iti Berlin babaen dagiti tropa ti Sobiet ken Polako ken ti simmaruno a awan kondisionna a panagsuko ti Alemania idi 8 Mayo 1945. Idi panawen ti 1944 ken 1945 ti Estado sUnidos ket inabakna ti marina ti Hapon ken natiliwna dagiti nangruna nga is-isla iti Laud a Pasipiko, a nangtinnag kadagiti bomba nga atomiko iti dayta a pagilian idi ti panagraut iti Hapon a Purpuro ("Balay nga Is-isla") ket nagbalin a nagarasugas. Ti gubat idiay Asia ket nagsardeng idi 15 Agosto 1945 idi ti Hapon ket immannurot a sumuko.
Ti dagup a panagballigi dagiti Kumaduaan kadagiti Aksis idi 1945 ket nagpasardeng iti daytoy a suppiat.Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket nangibalbaliw ti politiko a panagitaratar ken sosial a patakder iti lubong. Ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (Ingles: UN) ket naipatakder tapno makaayaywan para iti internasional a panagtitinnulongan ken mangipawil kadagiti sumakbay a suppiatan. Dagiti nalatak a kabilegan ket isuda ti nagballigi iti gubat-ti Estados Unidos, Kappon ti Sobiet, Tsina, Britania, ken Pransia ken nagbalin dagitoy a permanente a kameng iti Salaknib a Konsilol ti Nagkaykaysa a Pagpagilian.[3] Ti Kappon ti Sobiet ken ti Estados Unidos ket rimsuada a kas kadagiti agsinuppiat a nalatak a kabilegan, a nakaaramid daytoy ti entablada ti Nalamiis a Gubat, a nagbayag para kadagiti sumaruno a 46 a tawtawen. Iti kabayatan, ti impluensi dagiti nalatak a bileg ti Europa ket nagrugrugi ti panakaapdayda, bayat a ti dekolonisasion iti Asia ken Aprika ket nagrugi. Kaaduan kadagiti pagilian a nadadaelan kadgiti industriada ket immakarda iti ekonomia a panagungar. Ti politiko a panagtitipon, a naipangpangruna ti idiay Europa, ket rimsua gapo kadagiti ganetget a panagtalinaed kadagiti pannakibiang kalpasan ti gubat.
Kronolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti panagrugi iti gubat ket sapasap a naam-ammuan nga idi 1 Septiembre 1939, iti panagrugi ti [Panagraut iti Polonia|Aleman a panagraut iti Polonia]]; ti Britania ken Pransia ket nagideklara ti gubat iti Alemani a kalpasan daytoy ti dua nga aldaw. Dagiti sabsabali a petsa para iti panagrugi iti gubat ket mairaman ti panagrugi iti Maikadua a Gubat ti Sino-Hapon idi 7 Hulio 1937.[4][5]
Dagiti dadduma ket sumorsurotda ti Britaniko a historiador a ni A. J. P. Taylor, nga isu ket nagtengtengngel a ti Gubat ti Sino-Hapon ken ti gubat idiay Europa ken dagiti koloniana ket nagpapadada a rimsua ken dagiti dua ket naitipon idi 1941. Daytoy nga artikulo ket agususar ti kadaywan a panagipetsa. Dagiti dadduma pay a petsa ti panagrugi ket sagpaminsan a nausar para iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket mairaman ti Italiano a panagraut iti Abisinia idi 3 Oktubre 1935.[6]
Ti husto a petsa iti pannakalpas ti gubat ket saan pay nga unibersal a inannurotan. Daytoy ket naipalplatiing a ti gubat ti ket nalpasan iti panagisardeng ti gubat iti 14 Agosto 1945 (V-J nga Aldaw), a saan a ti pormal a panagsulo ti Hapon (2 Septiembre 1945); iti daduma a pakasaritaan ti Europa, daytoy ket nagsardeng idi V-E nga Aldaw (8 Mayo 1945). Nupay kasta, ti Tulag iti Kappia iti Hapon ket saan a napirmaan aginggana idi 1951,[7] ken iti Alemania ket saan aginggana idi 1990.[8]
Napalabas
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Umuna a Sangalubongan a Gubat ket nangbalbaliw ti politika a mapa, ti panakaabak dagiti Katengngaan a Bileg, a mairaman ti Austria-Hungaria, Alemania ken ti Imperio nga Otomano; ken ti 1917 panag-agaw ti Bolshevik ti bileg idiay Rusia. Ti kabayatan, dagiti agdama a nangabak a Kumaduaan a kas ti Pransia, Belga, Italia, Gresia ken Romania ket nakagun-odda kadagiti teritorio, bayat nga adda dagiti baro nga estado a napartuat idi gapu ti panakarebba iti Austria-Hungria ken dagiti imperio ti Ruso ken Otomano.
Iti kalpasan a nagbanagan ti gubat, ti iredentista ken rebankista a nationalismo ket nagbalin a nangruna kadagiti adu nga estado ti Europa. Ti rebankismo ken rebankismo ket napigsa idi idiay Alemania gapu iti naisangsangayan a teritorial, kolonial, ken busbos a napukpukaw a nagun-od gapu ti Tulag iti Versailles. Babaen ti tulag, ti Alemania ket nakapukaw ti agarup a 13 a porsiento ti balayna a teritorio ti ken amin kadagiti ballasiw taaw a teritoriona, bayat a naiparparit ti panagikapet kadagiti sabsabali nga estado, ti panagsupapak ket nasken, ken naikkan ti patingga no kasano ti kadakkel ken kapabilidad ti siiigam a buyot dagiti pagilian.[9] Ti kabayatan, ti Sibil a Gubat ti Rusia ket nangirugi ti pannakapartuat iti Kappon ti Sobiet.[10]
Ti Imperio nga Aleman ket narunaw idi idiay Aleman a Rebolusion iti 1918–1919, ken napartuat ti maysa a demokratiko a gobierno, a naam-ammuan idi a kas ti Weimar a Republika. Ti pannakigubatan a paset ti panawen ket nakakita kadagiti panagriri a nagbaetan dagiti agsupsuporta dagiti baro a republika ken dagiti nagubsang a kasuppiatan dagiti kanawan ken kanigid. Urayno ti Italia ket maysa a kumaduaan ti diplomatiko a tulagan ket nakagun-od kadagiti teritorio, dagiti Italiano a nationalista ket nakaugetda gapu kadagiti nikarkari a naaramid babaen ti Britania ken Pransia a mangpatalged ti iseserrek ti Italiano iti gubat ket saan a natungpalan ti nagtutulagan ti kappia. Manipud idi 1922 aginggan idi 1925, ti pasista a tignay nga indauloan babaen ni Benito Mussolini ket nagagaw ti bileg idiay Italia nga adda ti nasionalista, totalitariano, ken panagtitipon dagiti klase a programa a nangikkat ti representatibo a demokrasia, namedmedan ti sosialista, kanigid a payak ken dagiti liberal a puersa, ken nagkamat ti maysa nga agresibo ganganaet nga annuroten a mangipunta ti panagpilit a panagpanday ti Italia a kas maysa a bileg ti lubong—ti maysa a "Baro nga Imperio a Romano".[11] Idiay Alemania, ti Nasi a Partido nga indauloan babaen ni Adolf Hitler ket nagkamkamat a mangibangon ti pasista a gobierno idiay Alemania. Ti kaadda ti rugi ti Nalatak a Panagsagsagaba, ti domestiko a panagsuporta para kadagiti Nasi ket dimmakkel ken, idi 1933, ni Hitler ket naidutok idi a kas ti Kanselor iti Alemania. Iti kalpasan a nagbanagan ti Reichstag a puor, ni Hitler ket nagpartuat ti estado a totalitariano nga adda laeng ti maymaysa a partido nga indauloan babaen dagiti Nasi.[12]
Ti Kuomintang (KMT) a partido idiay Tsina ket nangirugi ti maysa a panagkaykaysa a kampania a sumuppiat kadagiti rehional nga agtagtagikua kadagiti dagdaga ken napagkaykaysada ti Tsina idi tengnga ti 1920 a panawen, ngen isudan idin ket nairamanda ti maysa a sibil a gubat a kasuppiat kadagiti dati nga Insik a komunista a kumaduaanna.[13] Idi 1931, ti maysa a dumakdakkel a militaristiko nga Imperio a Hapon, a nabayagen a nagkamkamat ti panagimpluensia idiay Tsina[14] a kas ti umuna nga addang a nakitkita ti gobiernona a kas ti karbengan a panagturay ti Asia ti pagilian, ket inusarda ti Mukden a Pasamak a kas gapu a panagrugi ti panagraut ti Manchuria ken mangibangon ti tirtiris nga estado iti Manchukuo.[15] Gaputa nakapsut unay nga agresista ti Hapon, ti Tsina ket nagkidkidaw idiay Liaga ti Pagpagilian para iti tulong. Ti Hapon ket nagikkat manipud ti Liga ti Pagpagilain kalpasan a daytoy ket naipato para iti panagrautna ti Manchuria. Dagitoy dua apagilian ket nakilablabanda nadumaduma a gubat, iti Shanghai, Rehe ken Hebei, aginggana ti Tanggu a Panagsardeng ti Panagdangadang ket napirmaan idi 1933. Kalpasan daytoy, dagiti puersa ti Insik a boluntario ket nagtultuloyda nga agresista kadagiti panagriribok ti Hapon idiay Manchuria, ken Chahar ken Suiyuan.[16]
Ni Adolf Hitler, a kalpasan ti maysa a saan anagballigi a panagpadas a panagipalladaw ti gobierno ti Alemania idi 1923, ket nagbalin a ti Kanselor ti Alemania idi 1933. Isu ket nagikkat ti demokrasia, a nagitakder ti radikal, napaayatan ti maipapan ti puli a panagbaliw ti urnos ti lubong, ken nagrugi ti nawatiwat a panagarmas manen akampania.[17] Ti kabayatan, ti Pransia, tapno makagun-od kadagiti kumaduaanna, ket pinalubosanna ti Italia idiay Ethiopia, a kinaykayat ti Italia a tagikuen. Daytoy apasamak ket napakaro idi nasapa a 1935 iditi Teritorio iti Saar Basin ket legado idi a naitipon iti Alemania kenni Hitler ken sinuppiatna ti Tulag iti Versailles, pinardasanna ti panagarmasna manen a programa ken nagipanguna ti konskripsion.[18]
Iti panagnamnama a mapasardeng ti Alemania, ti nagkaykaysa a Pagarian, Pransia ken Italia ket nagporma ti Stresa a Sanguanan. Ti Kappon ti Sobiet, ket nadanagan gapu ti dagiti gandat ti Alemania a panagtiliw ti nawatiwat a luglugar ti dumaya a Europa, ket nagsurat ti maysa a tulagan iti agsinnaranay a panagtulong ti Pransia. Sakbay daytoy a nagrugi, ti Pranko-Sobiet a tulag ket nasken idi a mapan ti burokrasia iti Liga iti Pagpagilian, a nakaaramid daytoy nga awan ti kagatna.[19][20] Nupay kasta, idi Hunio 1935, ti Nagkaykaysa a Pagarian ket nagaramid ti maysa a nawaya a tulagan ti marina nga adda ti Alemania, a nagpasayaat dagiti dati a gawidan. Ti Estados Unidos, ket nagdandanag kadagiti napaspasamak idiay Europa ken Asia, ket nangipasa ti Neutralidad a Tignay idi Agosto.[21] Idi Oktubre, ti Italia ket rinautna ti Ethiopia, ken ti Alemania ket isisu laengen idi ti kangrunaan a Europeano a pagilian nga agsupsuporta ti panagraut. Ti Italia nangikkat ti panagsuppiatna ti gandat ti Alemania nga agsagepsep ti Austria.[22]
Ni Hitler ket kinaritna ti Versailles ken Dagiti Tulag ti Locarno a tultulag babaen ti remilitarisasion ti Rhineland idi Marso1936. Isu ket nakaawat ti bassit a panagsungbat manipud kadagiti dadduma a bileg ti Europa.[23] Idi nangrugi ti Sibil a Gubat ti Espania idi Hulio, ni Hitler ken Mussolini ket nagsuporta ti pasista ken autoritariano a puersa ti nationalista kadagiti sibil a gubatda a sumuppiat ti sinupurtaran ti Sobiet a Spaniol Republika. Dagitoy dua a bangir ket nagusar iti daytoy a suppiat ti mangpadas kadagiti baro nga armas ken pamay-an ti pannakigubat,[24] a dagiti Nationalista ket nangabakda ti gubat idi nasap a 939. Idi Oktubre 1936, ti Alemania ken Italia ket nagporma ti Roma-Berlin nga Aksis. Kalpasan ti maysa a bulan, ti Alemania ken Hapon ket nagpirmada ti Kontra-Komintern a Tulag, a tiniponan ti Italia ti simmaruno a tawen. Idiay Tsina, kalpasan ti Xi'an a Pasamak ti Kuomintang ken dagiti puersa ti komunista ket nakitinnulagda ti panagsardeng ti suppiat tapno mairepresentada ti maysa a nagkaykaysa a sanguanan a mangsuppiat ti Hapon.[25]
Dagiti pasamak sakbay ti gubat
[urnosen | urnosen ti taudan]Panagraut iti Etiopia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Maikasua nga Italo–Abisinio a Gubat ket maysa idi a nabiit a kolonial agubat a nangrugi idi Oktubre 1935ken nalpas idi Mayo 1936. Ti gubat ket naglabanan a nagbaetan dagiti siiigam a puersa ti Pagarian iti Italia (Regno d'Italia) ken dagiti siiigam a puersa iti Etiopiano nga Imperio (a naam-amm-an pay a ti Abisinio). Ti gubat ket nagbanagan ti milisia a panagsakup iti Etiopia ken ti panakaikapet kadagiti baro a napartuat a kolonia ti Italiano a Daya nga Aprika (Africa Orientale Italiana, wenno AOI); iti maipatinayon, daytoy ket nakaiparang ti kakapsut iti Liga dagiti Pagpagilian a kas maysa a puersa ti panagpreserba ti kappia. Ti Italia ken Etiopia ket kameng idi dagitoy a dua a pagpagilian, ngem ti Liga ket awan ti inaramidna nga idi ti naudi ket nalawag a naglabsing ti bukod nga Artikulo X ti Liga.[26]
Sibil a Gubat ti Españia
[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti Alemania ken Italia ket nangipabulod ti suporta ti Nationalista nga insureksion lnga indauloan babaen ni heneral Francisco Franco idiay Espania. Ti Kappon ti Sobiet ket nagsuporta ti pannakaikapet ti adda a gobierno, ti Espaniol a REpublika, a nakapakpakita ti kumanigid a kakaykayatanna. Ti Alemani ken USSR inusarda daytoy a palikud a gubat a kas maysa nga opurtunidad a mangsubok kadagiti napasayaat nga armas ken taktika. Ti naigagara a Panagbomba iti Guernica babaen ti Aleman a Condor a Sangaarbanan idi Abril 1937 ket nagiparawad ti nawatiwat a panagdandanag a ti sumaruno a nangruna a gubat ket agiraman ti nakaro nga aligaget a panagraut a panabomba dagiti paisano.[27][28]
Panagraut ti Hapon iti Tsina
[urnosen | urnosen ti taudan]
Idi Hulio 1937, ti hapon ket tiniliwna ti dati nag imperial nga Insik a kapitolio iti Beijing kalpasan a nagidurog ti Rangtay Marco Polo a Pasamak, a nagpatinggaan ti Hapon a kampania a mangraut ti amin a Tsina.[29] Dagiti Sobiet ket pinardasanda apinirmaan ti maysa a di-naranggas atulag iti Tsina tapno mangipabulod ti suporta a materiales, a nagpataud ti pannakapalpas ti dati a pagtitinnulongan ti Alemania ken Tsina. Ni Heneralissimo Chiang Kai-shek nangibaniaga dagii bukodna a kalaingan a buyot tapno agsalaknib ti Shanghai, ngem kalpasan ti tallo a bulan a panakilablaban, ti Shanghai ket natnag. Dagiti Hapon ket nagtultuloyda a nagidurduron kadagiti puersa ti Insik, ti panakatiliw ti kapitolio ti Nanking idi Disiembre 1937 ket nagitalek ti Nanking a Nadawen apanagpapatay.
Idi Hunio 1938, dagiti puersa ti Insik pinasardengda dagiti panagiduron ti Hapon babaen ti panaglayos ti Duyaw a Karayan; daytoy a namayan ket nakaited ti panawen para iti panagisagana dagiti Insik kadagiti panagsalaknibda idiay Wuhan, ngem ti siudad ket natiliw idi Oktubre.[30] Dagiti panagballigi ti milisia ti Hapon ket saan a nagyeg ti panakarebba iti Insika resitansia a ninamnama a magun-od ti Hapon, embes ket ti gobierno ti Tsina ket immalis idiay kaunegan ti Chongqing ken nagtultuloy a nakigubat.[31]
Paammo
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Kalpasan ti panagtinnag iti Maikatlo a Republika iti Pransia idi 1940, ti de facto a gobierno ket ti Turay ti Vichy. Nagibalin kadagiti mayat dagiti pagtayyekan nga annuroten aginggana idi Nobiembre 1942 a nagbatbati a pormal nga agmangngamangnga. Ti Nawaya a Puersa a Pransia, nga agnaed idiay Londres, ket naibigbigan dagiti Agkakadua a kas ti opisial a gobierno idi Septiembre 1944.
- ^ 23 Agosto 1939, ti USSR ken Alemania nagpirma da iti saan a managriribok a tulag, sektreto a biningbingay to Daya nga Europa iti global nga inpluensia. Ti panagisardeng ti gubat ti USSR iti Hapon idi 16 Septiembre 1939; rinaut ti Polandia idi 17 Septiembre 1939; rinaut ti Pinlandia idi 30 Septiembre 1939; pinilit nga innayon dagiti estado ti Baltiko idi Hunio 1940; innala ti akindaya a Romania idi 4 Hulio 1940. idi 22 Hunio 1941, ti USSR ket rinauot babaen ti Pagtayyekan ti Europa; ti USSR ket timmipon kadagiti pagilian a makilablaban kadagiti pagtayyekan.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Sommerville, Donald (2008). Ti Kompleto a Nailadawan a Pakasaritaan iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat: Ti Autoritario apanakaidatag iti Kadaksana Suppiat iti Pakasaritaan ti Nagtagitaoan nga adda ti Panagusig dagiti Naikeddengan a Panagsarak ken Naisangayan a Nagsuppiatan. Lorenz Books. p. 5. ISBN 0-7548-1898-5.
- ^ Barrett, David P; Shyu, Lawrence N (2001). Ti Tsina iti kontra Hapon a Gubat, 1937–1945: politiko, kultura ken kagimongan. Tomo 1 kadagiti Panagadal iti moderno a Pakasaritaan ti Tsina. New York: Peter Lang. p. 6. ISBN 0-8204-4556-8.
- ^ Ti Salaknib a Konseho ti UN, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-06-20, naala idi Mayo 15, 2012
- ^ Chickering, Roger (2006). Ti Lubong iti Dagup a Gubat: Sangalubongan a Suppiat ken dagiti Politiko ti Panagdadael, 1937–1945. Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. p. 64. ISBN 0-275-98710-8. Naala idi 15 Nobiembre 2009.
- ^ Fiscus, James W (2007). Kritikal a Perspektibo iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Rosen Publishing Group. p. 44. ISBN 1-4042-0065-7. Naala idi 15 Nobiembre 2009.
- ^ (Ben-Horin, Eliahu (1943). Ti Tengnga a Daya: Nagsasabtan iti Pakasaritaan. W. W. Norton & Co. p. 169; Taylor, A. J. P (1979). Kasano ti Panagrugrugi dagiti Gubat. Hamilton. p. 124. ISBN 0241100178; Yisreelit, Hevrah Mizrahit (1965). Panagadal ti Asia ken Aprika, p. 191). Para iti 1941 kitaen ti (Taylor, A. J. P (1961). Ti Taudan iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Hamilton. p. vii; Kellogg, William O (2003). Amerikano a Pakasaritaan ti Nalaka a Pamay-an. Edukasianal a Serie ni Barron. p. 236 ISBN 0764119737). Adda pay dagiti kapanunutan a ti Umuna a Sangalubongan a Gubat ken ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket agpadpada a paset iti "Sibil a Gubat ti Europa" wenno "Maikadua a Tallopulo a Tawen a Gubat". (Canfora, Luciano; Jones, Simon (2006). Demokrasia idiay Europa: Maysa a Pakasaritaan iti Ideolohia. Wiley-Blackwell. p. 155. ISBN 1405111313; Prin, Gwyn (2002). Ti Puso iti Gubat: Iti Bileg, Suppiat ken Obligasion iti Maikaduapulo ket Maysa a Siglo. Routledge. p. 11. ISBN 0415369606).
- ^ Masaya, Shiraishi (1990). Ti Pannakibiang ti Hapon iti Bietnam, 1951–1987. SEAP a Pagipablaakan. p. 4. ISBN 0-87727-122-4.
- ^ "Dagiti Panakibiang ti Alemania-Amerikano – Tulag iti Kinaudi a Nagbanagan a Maipangngep iti Alemania (dua a manayonan ti uppat)". Usa.usembassy.de. Naala idi 29 Enero 2012.
- ^ Kantowicz 1999, p. 149
- ^ Davies 2008, pp. 134–140
- ^ Shaw 2000, p. 35
- ^ Bullock 1962, p. 265
- ^ Preston 1998, p. 104
- ^ Myers 1987, p. 458
- ^ Smith 2004, p. 28
- ^ Coogan, Anthony (Hulio 1993). "Dagiti Boluntario a Buyot iti Amianan a daya a Tsina". Pakasaritaan Tatta nga Aldaw. 43. Naala idi 14 Nobiembre 2009.
Nupay nga adda dagiti tropa nga Insik idiay Amianan a daya a nakasanud idiay abagatan, adda dagiti napalab-og babaen dagiti nagpaspasanga Buyot tiHapon ken nakasangoda idi ti panagpili iti panagresista a daytoy ket naisuppiat kadagiti bilbilin, wenno suuko. Adda dagiti nagbilbilin a simmuko, a nakagun-od ti nagato nga opisina iti tirtiris a gobierno, ngem dagiti dadduma nakilabanda kadgiti nagparparmek. Dagiti puersa a binibilinda ket isu dagityo ti immuna a buyot dagiti boluntario
- ^ Brody 1999, p. 4
- ^ Zalampas 1989, p. 62
- ^ Record 2005, p. 50
- ^ Mandelbaum 1988, p. 96
- ^ Schmitz, David F (2001). Ti Immuna a nasirib a Tao. Rowman & Littlefield. p. 124. ISBN 0-8420-2632-0.
- ^ Kitson 2001, p. 231
- ^ Adamthwaite 1992, p. 52
- ^ Graham 2005, p. 110
- ^ Busky 2002, p. 10
- ^ Barker, A. J (1971). Invasion of Ethiopia 1936. Ballantine Books. pp. 131–2. ISBN 0-345-02462-1.
- ^ Beevor, Antony (2006). Ti Gubat par aiti Espania: Ti Sibil a Gubat ti Espania 1936–1939. Londres: Phoenix. pp. 258–260. ISBN 0-7538-2165-6.
- ^ Budiansky, Stephen (2004). Bileg ti Angin : Dagiti lallaki, Dagiti Makina, ken dagiti Kapanunotan a Nangrebulosionario ti Gubat, manipud ti Kitty Hawk aginggana ti Golpo a GubatII. Londres: Viking. pp. 209–211. ISBN 0-670-03285-9.
- ^ Fairbank, John King; Feuerwerker, Albert; Twitchett, Denis Crispin (1986). Ti Cambridge a pakasaritaan iti Tsina. Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. pp. 547–551. ISBN 0-521-24338-6.
- ^ Fairbank, John King; Feuerwerker, Albert; Twitchett, Denis Crispin (1986). Ti Cambridge a pakasaritaan iti Tsina. Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. p. 566. ISBN 0-521-24338-6.
- ^ Taylor, Jay (2009). Ti Heneralissimo: Ni Chiang Kai-shek ken ti panagsagsagaba para iti moderno a Tsina. Unibersidad ti Harvard a Pagmalditan. pp. 150–152. ISBN 978-0-674-03338-2.