Sasao nga Austronesio
| Austronesio | |
|---|---|
| Heograpiko a pannakaiwarwaras | Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia, Oceania, Madagascar, Taiwan, Purpuro ti Andaman |
| Lingguistika a pannakaidasig | Maysa kadagiti kangrunaan a pamilia ti pagsasao |
| Proto-pagsasao | Proto-Austronesio |
| Pannakabingbingay |
|
| ISO 639-2 / 5 | map |
| Glottolog | aust1307 |
 Pannakaiwarwaras ti sasao nga Austronesio. | |
Ti sasao nga Austronesio ket dagiti pamilia ti pagsasao nga adu a naiwarwaras iti amin a paset ti Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia, Madagascar ken dagiti isla ti Taaw Pasipiko, nga adda met dagiti bassit a kameng iti kontinental nga Asia. Ti sasao nga Austronesio ket naisasao babaen dagiti agarup a 386 a riwriw a tattao, a mangaramid daytoy iti maikalima a kadakkelan a pamilia ti pagsasao babaen dagiti bilang ti agsasao, kalpasan laeng ti sasao nga Indo-Europeano, ti sasao a Sino-Tibetano, ti sasao a Niger-Kongo, ken ti sasao nga Aproasiatiko. Daytoy ket maipada iti Indo-Europeano, Niger–Kongo, ken Aproasiatiko a kas maysa kadagiti kasayaatan a nabangon a pamilia ti pagsasao. Dagiti kangrunaan a sasao nga Austronesio nga addaan iti kaaduan a bilang dagiti agsasao ket ti Malayo (Indones ken Malaysio), Habanes, ken Filipino (Tagalog).
Ni Otto Dempwolff ket isu idi ti immuna a nagsukisok nga ekstensibo a nagsukimat iti Austronesio babaen ti panagusar ti komparatibo a pamay-an. Ti sabali pay nga Aleman, ni Wilhelm Schmidt, ket isu ti nagaramid iti balikas ti Aleman iti austronesisch[1] a nagtaud manipud iti Latin iti auster "abagatan nga angin" ken mainayon ti Griego iti nêsos "isl". Ti nagan nga Austronesio ket naporma idi manipud kadagiti isu met laeng a taudan. Ti pamilia ket naitunos a nanaganan, gapu ta ti kaaduan a sasao nga Austronesio ket naisasao kadagiti isla: bassit laeng dagiti pagsasao, a kas ti Malayo ken ti sasao a Chamiko, ket dagiti indihenio iti nangruna a daga ti Asia. Adu kadagiti sasao nga Austronesio nga addaan iti bassit unay nga agsasao, ngem dagiti kangrunaan a sasao nga Austronesio ket insasao babaen dagiti sangapulo a riniwriw a tattao ken ti maysa a pagsasao nga Austronesio, ti Malay, ket insasao babaen dagiti 250 a riwriw a tattao, a mangaramid daytoy iti maika-8 a kaaduan ti nangisasao a pagsasao iti lubong. Duapolo wenno ad-adu pay kadagiti pagsasao nga Austronesio ket opisial kadagiti respektibo a pagilianda (kitaen ti listaan dagiti kangrunaan ken opisial a sasao nga Austronesio).
Dagiti nadumaduma a taudan ket aggigiddiatda nga agbilang, ngem ti Austronesio ken Niger–Kongo ket dagiti dua a kadakkelan a pamilia ti pagsasao iti lubong, iti tunggal maysa ket addaan iti maysa a pagkalima iti dagup dagiti pagsasao a nabilang iti lubong. Ti heograpikal a gay-at ti Austronesio ket maysa idi a kadakkelan iti ania man a pamilia ti pagsasao sakbay ti pannakaiwarwaras ti Indo-Europeano iti kolonial a paset ti panawen, a mangsakop manipud iti Madagascar aginggana idiay akin-abagatan a daya nga aplaya ti Aprika aginggana iti Isla ti Paskua ti Panagungar idiay akindaya a Pasipiko. Ti Hawayano, Rapa Nui, ken Malagasi (a naisasao idiay Madagascar) ket dagiti adda iti ruar ti heograpia ti pamilia ti Austronesio.
Segun kenni Robert Blust (1999), ti Austronesio ket nabingbingay kadagiti nadumaduma a nangruna a sangsanga, amin malaksid iti maysa kadagitoy ket eksklusibo a mabirukan idiay Taiwan. Ti sasao a Formosano ti Taiwan ket naigrupoda kadagiti ad-adu ngem siam nga umuna nga urnos dagiti subgrupo ti Austronesio. Amin dagiti pagsasao nga Austronesio ket naisasao iti ruar ti Taiwan (mairaman iti pagsasao a Yami) ket tagikua ti sanga ti Malayo-Polinesio, a sagpaminsan a tinawtawagan iti Ektra-Formosano.
Pannakaidasig
[urnosen | urnosen ti taudan]Narikut ti akin-uneg nga estruktura ti sasao nga Austronesio. Ti pamilia ket buklen dagiti adu nga agpapada ken asideg nga agkakabagian a pagsasao nga adu a dagiti bilang ti lugar ti dialekto, isu a narigat daytoy a mabigbig dagiti pagbeddengan a pagbaetan dagiti sanga. Nupay kasta, nalawag daytoy a ti kalatakan a dibersidad ti henelohia ket mabirukan kadagiti sasao a Formosano ti Taiwan, ken ti kabassitan ti dibersidad ket kadagiti is-isla ti Pasipiko, a mangsuporta ti pannakaiwarwars ti pamilia manipud iti Taiwan wenno Tsina. Ti immuna a komprehensibo a panangidasig a mangipaltiing iti daytoy ket ni Dyen (1965).
Ti seminal nga artikulo ti panangidasig ti Formosano—ken, babaen ti pagpaatiddog, ti kangatuan nga agpang nga estruktura ti Austronesio—ket idi Blust (1999). Dagiti prominente a Formosanista dagiti lingguista nga espesialista iti pagsasao a Formosano) ket adda problemada kadagiti dadduma a salaysayna, ngem agtultuoloy a ti punto ti reperensia para kadagiti agdama a panagusig iti lingguistika, ken kas ti naipakita dita baba. Ti sasao a Malayo-Polinesio ket kankanayon a mairaman iti sanga nga Akindaya a Formosano n ni Blust gapu ti panagtalinaay a panagbibingay iti proto-Austronesio ti *t, *C aginggana iti /t/ ken *n, *N aginggana iti /n/, ti panangiyalisda iti *S aginggana iti /h/, ken dagiti bokabulario a kas ti *lima "lima" a saan a napasingkedan kadagiti sabali a sasao a Formosano.
Adda dagiti agparang a dua a nalatak a migrasion ti sasao nga Austronesio a napardas a nagsakop kadagiti dakkel a lugar, a nagresultaan dagiti nadumaduma a lokal a grupo nga addaan iti bassit a dakkel a gantingan nga estruktura. Ti immuna idi ket ti Malayo-Polinesio, a naiwarwaras idiay Filipinas, Indonesia, ken Melanesia. Ti sasao a Tengnga a Malayo-Polinesio ket agpapadada a saan a gapu iti kaasideg iti panagkakabagian iti henelohia, ngem imbes ket a gapu dagiti napigsa a sub-estrato manipud kadagiti saan nga Austronesio a pagsasao. Ti maikadua a migrasion ket iti sasao nga Oceaniko idiay Polinesia ken Mikronesia (Greenhill, Blust & Gray 2008).
Iti pay maipatinayon iti Malayo-Polinesio, sangapulo ket tallo kadagiti pamilia a Formosano ket aduda a maaw-awat. Ti pagsusuppiatan ket maipatengnga kadagiti panagkakabagian a pagbaetan dagitoy a pamilia. Iti panangidasig a naipakita ditoy, ti Blust (1999) ket isilpona dagiti dua a pamilia iti grupo nga Akinlaud a Tantanap, dua pay iti grupo nga Akinlaud a Formosano, ken tallo iti maysa a grupo ti Akindaya a Formosano, bayat a ti Lee (2008) ket isilpona pay dagiti lima a pamilia iti grupo nga Akin-amianan a Formosano. Awaten ti Austronesian Basic Vocabulary Database (2008) ti Akin-amianan, paayenna ti Akindaya, isilpona ti Tsouiko ken Rukai (dagiti dua a nakaro a managbaliw a pagsasao), ken isilpona ti Malayo-Polinesio iti Paiwan iti grupo a Paiwaniko. Ti Ross (2009) pagsisinaenna ti Tsouiko, ken ibagbagana a ti Tsou, Rukai, ken Puyuma ket maipanda iti ruar dagiti panagkonstrukto manen iti Proto-Austronesio.
Dagiti sabali pay a panagadal ket nangipresentada iti ponolohiko nga ebidensia para iti naipabassit a pamilia a Paiwaniko ti Paiwaniko, Puyuma, Bunun, Amis, ken Malayo-Polinesio, ngem daytoy ket saan a naipaltiing iti bokabulario. Ti tattao ti Akindaya a Formosano a Basay, Kavalan, ken Amis ket agbibingayda iti langa ti pagtaengan a nangibagbaga a nagtaudda manipud iti maysa nga isla a tinawtawagay iti Sinasay wenno Sanasay (Li 2004). Ti Amis, iti naipangpangruna, ket mangitaltalinaayda a nagtaudda manipud iti daya, ken natratoda idi babaen ti Puyuma, nga isu dagiti kaduada a nagtataeng, a kas agserserbi a grupo (Taylor 1888).[2]
Blust (1999)
[urnosen | urnosen ti taudan]
- Austronesio
(agpakanawan manipud iti abagatan a laud)
- Pagsasao a Thao, AKA Sao. Dagiti dialekto a Brawbaw ken Shtafari.
- Tengnga nga Akinlaud a Tantanap
- Pagsasao a Babuza: dagiti dialekto a Taokas, Poavosa; daan a pagsasao a Favorlang.
- Pagsasao a Papora-Hoanya: dagiti dialekto a Papora, Hoanya.
- Pagsasao a Saisiyat: dagiti dialekto a Taai ken Tungho.
- Pagsasao a Pazeh AKA Kulun.
- Pagsasao nga Atayal.
- Pagsasao a Seediq: AKA Truku ken Tarok.
- Akin-amianan (sasao a Kavalaniko).
- Pagsasao a Basay: dagiti dialekto a Trobiawa ken Linaw–Qauqaut.
- Pagsasao a Kavalan.
- Pagsasao a Ketagalan, wenno Ketangalan.
- Tengnga (Ami).
- Pagsasao a Siraya.
- Dagiti dialekto ti Mantauran, Tona, ken Maga ti Rukai ket managbaiwda.
Li (2008)
[urnosen | urnosen ti taudan]Daytoy a panangidasig ket mangitalinaay ti Akindaya a Formosano ni Blust, ken mangikaykaysa dagiti sabali nga akin-amianan a pagsasao. Insingasing ni Li ti tinaudan a Proto-Formosano (F0) ken ipadana daytoy iti Proto-Austronesio (PAN), ken surotenna iti modelo ti Starosta (1995).[3][4] Ti Rukai ken Tsouiko ket nakitkitada a kas nakaro a managbaliw,[3] uray no ti puesto ti Rukai ket nakaro a kontrobersial.[5]
- F0: Formosano = Austronesio
Austronesian Basic Vocabulary Database (2008)
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagitoy a panagsukimat ket mangibati iti Akin-amianan a Formosano ni Li, ngem pagsisinaenna ti Daya a Formosano ni Blust, ken mangisingasin a ti Paiwan ket mabalin nga asi-asideg iti Malayo-Polinesio. Pagkaykaysaenna pay daytoy ti Tsouiko ken Rukai, dagiti dua a kaaduan a managbaliw a pagsasao iti Li.
- Austronesio
Daytoy ket maysa a nalawag, nga ababa nga agpang a pannakaigrupo
Dagitoy a grupo ket naisilpoda iti maysa a nakarkulo a 97% a probabilidad.
- Thao (ammo pay a kas Sao. Dagiti dialekto a Brawbaw, Shtafari)
- Akinlaud a Tantanap
- Babuza (ammo pay a kas Favorlang. Dagiti dialekto a Taokas, Poavosa)
- Papora-Hoanya (dagiti dialekto a Papora, Hoanya)
- Saisiyat (dagiti dialekto a Taai, Tungho)
- Pazeh (ammo pay a kas Kulun)
- Atayaliko
Sabali pay nga ababa nga agpang a pannakaigrupo
- Sakizaya
- Nataoran (Amianan nga Amis)
- Amis
Ti Tsou ken Rukai ket naisilpoda iti kalalainganna a kompidensia, nakarkulo iti 85% a probabilidad.
- Siraya (dagiti dialekto a Taivoan, Makatao)
Naisilpo ti Malayo-Poliensio ken Paiwan iti ababa nga agpang a kompidensia (74%).
- Paiwan (akin-abagatan nga ungto ti Formosa)
- Malayo-Polinesio
Ross (2009)
[urnosen | urnosen ti taudan]
Idi 2009, insingasing ni Malcolm Ross ti baro a pannakaidasig ti pamilia ti pagsasao nga Austronesio a naibatay iti morpolohiko nga ebidensia manipud kadagiti nadumaduma a sasao a Formosano.[6] Insingasing a dagiti agdama a panagkonstrukto manen para iti Proto-Austronesio ket pudno a maitunos iti maysa nga agpakatengnga nga agpang, nga iterminona iti "Proto-Nuklear nga Austronesio". Iti naipangpangruna, ti panangidasig ni Ross ket saan a mangsuporta ti panagkaykaysa ti sasao a Tsouiko, imbes ket nga inkeddengna a ti sasao nga Akin-abagatan a Tsouiko ti Kanakanavu ken Saaroa ket sabalida a sanga. Daytoy ket mangsuporta ti tunton ni Chang (2006) a ti Tsouiko ket saan nga umiso a grupo.[7]
- Austronesio
- (Managbaliw dagiti dialekto a Mantauran ken Tona–Maga)
- Saan a naibagbaga dagiti subdivision, malaksid iti Saaroa–Kanakanabu a kas sabali manipud iti Tsou.
Tsart iti panangiyasping ti Austronesio
[urnosen | urnosen ti taudan]Dita baba ket ti tsart a mangiyasping ti listaan dagiti bilang ti 1-10 ken dagiti sangapulo ket tallo a balikas iti sasao nga Austronesio; a naisasao idiay Taiwan, ti Filipinas, ti Is-isla Marianas, Indonesia, Malaysia, Chams wenno Champa idiay Tailandia, Cambodia, ken Bietnam, Daya a Timor, Papua, Baro a Selanda, Hawaii, Madagascar, Borneo ken Tuvalu.
| Listaan dagiti Bilang 1-10 iti Austronesio | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Proto-Austronesio | *əsa *isa |
*duSa | *təlu | *Səpat | *lima | *ənəm | *pito | *walu | *Siwa | *(sa-)puluq | |||||||||||
| Sasao a Formosano | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||||||||
| Amis | cecay | tosa | tolo | spat | lima | enem | pito | falo | siwa | mo^tep | |||||||||||
| Atayal | qutux | sazing | cyugal | payat | magal | mtzyu | mpitu | mspat | mqeru | mopuw | |||||||||||
| Paiwan | ita | drusa | tjelu | sepatj | lima | enem | pitju | alu | siva | tapuluq | |||||||||||
| Bunun | tasʔa | dusa | tau | paat | hima | nuum | pitu | vau | siva | masʔan | |||||||||||
| Puyuma | isa | zuwa | telu | pat | lima | unem | pitu | walu | iwa | pulu' | |||||||||||
| Rukai | itha | drusa | tulru | supate | lrima | eneme | pitu | valru | bangate | pulruku | |||||||||||
| Tsou | coni | yuso | tuyu | sʉptʉ | eimo | nomʉ | pitu | voyu | sio | maskʉ | |||||||||||
| Saisiyat | 'aeihae' | roSa' | to:lo' | Sopat | haseb | SayboSi: | SayboSi: 'aeihae' | maykaSpat | hae'hae' | lampez | |||||||||||
| Yami | asa | dora | atlo | apat | lima | anem | pito | wao | siyam | poo | |||||||||||
| Thao | taha | tusha | turu | shpat | tarima | katuru | pitu | kashpat | tanathu | makthin | |||||||||||
| Kavalan | usiq | uzusa | utulu | uspat | ulima | unem | upitu | uwalu | usiwa | rabtin | |||||||||||
| Truku | kingal | dha | tru | spat | rima | mataru | empitu | maspat | mngari | maxal | |||||||||||
| Sakizaya | cacay | tosa | tolo | sepat | lima | enem | pito | walo | siwa | cacay a bataan | |||||||||||
| Seediq | kingal | daha | teru | sepac | rima | mmteru | mpitu | mmsepac | mngari | maxal | |||||||||||
| Sasao a Malayo-Polinesio | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||||||||
| Proto-Malayo-Polinesio | *əsa *isa |
*duha | *təlu | *əpat | *lima | *ənəm | *pito | *walu | *hiwa | *puluq | |||||||||||
| Nuklear a Malayo-Polinesio | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||||||||
| Sasao a Sunda–Sulawesi | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||||||||
| Acehnes | صيفر sifar سوه soh |
سا sa |
دوا duwa |
لهيي lhee |
ڤويت peuet |
ليموڠ limong |
نم nam |
توجوە tujoh |
لاڤن lapan |
سيكوريوڠ sikureueng |
سيڤلوه siploh | ||||||||||
| Balinesa | ᬦᬸᬮ᭄ nul |
ᬩᭂᬲᬶᬓ᭄ besik ᬲᬶᬓᬶ siki |
ᬤᬸᬯ dua |
ᬢᭂᬮᬸ telu |
ᬧᬧᬢ᭄ papat |
ᬮᬶᬫᬾ lime |
ᬦᭂᬦᭂᬫ᭄ nenem |
ᬧᬶᬢᬸ pitu |
ᬓᬸᬢᬸᬲ᭄ kutus |
ᬲᬶᬬ sia |
ᬤᬲ dasa | ||||||||||
| Banjar | اسا asa |
دوا dua |
تالو talu |
امڤت ampat |
ليم lima |
انم anam |
ڤيتو pitu |
والو walu |
ساڠ sanga |
ساڤولوه sapuluh | |||||||||||
| Batak, Toba | sada | dua | tolu | opat | lima | onom | pitu | ualu | sia | sampulu | |||||||||||
| Batak, Karo | sada | dua | telu | empat | lima | enem | pitu | waloh | siwah | sepuloh | |||||||||||
| Bugines | ᨔᨙᨉᨗ ceddi |
ᨉᨘᨓ dua |
ᨈᨛᨒᨘ tellu |
ᨕᨛᨄ empa |
ᨒᨗᨆ lima |
ᨕᨛᨊᨛ enneng |
ᨄᨗᨈᨘ pitu |
ᨕᨑᨘᨓ arua |
ᨕᨙᨔᨑ asera |
ᨔᨄᨘᨒᨚ seppulo | |||||||||||
| Cia-Cia | 디세 dise ise |
루아 rua ghua |
똘루 tolu |
빠아 pa'a |
을리마 lima |
노오 no'o |
삐쭈 picu |
활루 walu oalu |
시우아 siua |
옴뿔루 ompulu | |||||||||||
| Cham | sa | dua | klau | pak | lima | nam | tujuh | dalapan | salapan | sapluh | |||||||||||
| Indones | kosong nol |
satu suatu[8] |
dua | tiga[9][10] | empat | lima[11] | enam | tujuh | delapan[12] | sembilan | sepuluh | ||||||||||
| Habanes (Kawi)b[13] | sunya | eka | dwi | tri | catur | panca | sad | sapta | asta | nawa | dasa | ||||||||||
| Habanes (Kuna)[14] | das | sa (sa' / sak) |
rwa | tĕlu | pāt | lima | nĕm | pitu | walu | sanga | sapuluh | ||||||||||
| Habanes (Krama) | ꦤꦺꦴꦭ꧀ nol |
ꦱꦼꦠꦸꦁꦒꦭ꧀ setunggal |
ꦏꦭꦶꦃ kalih |
ꦠꦶꦒ tiga |
ꦱꦼꦏꦮꦤ꧀ sekawan |
ꦒꦁꦱꦭ꧀ gangsal |
ꦲꦼꦤꦼꦩ꧀ enem |
ꦥꦶꦠꦸ pitu |
ꦮꦺꦴꦭꦸ wolu |
ꦱꦔ sanga |
ꦱꦼꦢꦱ sedasa | ||||||||||
| Habanes (Ngoko)[15] | ꦤꦺꦴꦭ꧀ nol |
ꦱꦶꦗꦶ siji |
ꦭꦺꦴꦫꦺꦴ loro |
ꦠꦼꦭꦸ telu |
ꦥꦥꦠ꧀ papat |
ꦭꦶꦩ lima |
ꦲꦼꦤꦼꦩ꧀ enem |
ꦥꦶꦠꦸ pitu |
ꦮꦺꦴꦭꦸ wolu |
ꦱꦔ sanga |
ꦱꦼꦥꦸꦭꦸꦃ sepuluh | ||||||||||
| Kelantan-Pattani | kosong | so | duwo | tigo | pak | limo | ne | tujoh | lape | smile | spuloh | ||||||||||
| Madures | nol | settong | dhuwa' | tello' | empa' | lema' | ennem | petto' | ballu' | sanga' | sapolo | ||||||||||
| Makassares | ᨒᨚᨅ lobbang ᨊᨚᨒᨚ nolo' |
ᨙᨔᨙᨑ se're |
ᨑᨘᨕ rua |
ᨈᨒᨘ tallu |
ᨕᨄ appa' |
ᨒᨗᨆ lima |
ᨕᨊ annang |
ᨈᨘᨍ tuju |
ᨔᨂᨈᨘᨍ sangantuju |
ᨔᨒᨄ salapang |
ᨔᨄᨘᨒᨚ sampulo | ||||||||||
| Malayo | کوسوڠ kosong صيفر sifar |
ساتو سواتو satu suatu |
دوا dua |
تيݢ tiga[9] |
امڤت empat |
ليم lima[16] |
انم enam |
توجوە tujuh |
لاڤن lapan |
سمبيلن sembilan |
سڤولوه sepuluh | ||||||||||
| Minangkabau[17] | چيك ciek |
دوا duo |
تيڬو tigo |
امڤيق ampek |
ليمو limo |
انم anam |
توجوە tujuah |
سالڤن salapan |
سمبيلن sambilan |
ساڤولواه sapuluah | |||||||||||
| Moken | cha:? | thuwa:? | teloj (təlɔy) |
pa:t | lema:? | nam | luɟuːk | waloj (walɔy) |
chewaj (cʰɛwaːy / sɛwaːy) |
cepoh | |||||||||||
| Sasak | sekek | due | telo | empat | lime | enam | pituk | baluk | siwak | sepulu | |||||||||||
| Sundanes | ᮔᮧᮜ᮪ nol |
ᮠᮤᮏᮤ hiji |
ᮓᮥᮃ dua |
ᮒᮤᮜᮥ tilu |
ᮇᮕᮒ᮪ opat |
ᮜᮤᮙ lima |
ᮌᮨᮔᮨᮕ᮪ genep |
ᮒᮥᮏᮥᮂ tujuh |
ᮓᮜᮕᮔ᮪ dalapan |
ᮞᮜᮕᮔ᮪ salapan |
ᮞᮕᮥᮜᮥᮂ sapuluh | ||||||||||
| Malayo Terengganu | kosong | se | duwe | tige | pak | lime | nang | tujoh | lapang | smilang | spuloh | ||||||||||
| Tetun | nol | ida | rua | tolu | hat | lima | nen | hitu | ualu | sia | sanulu | ||||||||||
| Tsat (HuiHui)c | sa³³ *, ta¹¹ ** |
tʰua¹¹ | kiə³³ | pa²⁴ | ma³³ | naːn³² | su⁵⁵ | paːn³² | tʰu¹ paːn³² | piu⁵⁵ | |||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Sasao a Borneo–Filipino | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||||||||
| Ilokano | ibbong awan |
maysa | dua | tallo | uppat | lima | innem | pito | walo | siam | sangapulo | ||||||||||
| Ibanag | awan | tadday | duwa | tallu | appa' | lima | annam | pitu | walu | siyam | mamfulu | ||||||||||
| Pangasinan | sakey | duwa | talo | apat | lima | anem | pito | walo | siyam | samplo | |||||||||||
| Kapampangan | ala | metung/ isa' | adua | atlu | apat | lima | anam | pitu | walu | siyam | apulu | ||||||||||
| Tagalog | wala | isa | dalawa | tatlo | apat | limá | anim | pito | walo | siyam | sampu | ||||||||||
| Bikol | wara | sarô | duwá | tuló | apat | limá | anom | pitó | waló | siyám | sampulû | ||||||||||
| Masbatenio | isad usad |
duwa duha |
tulo | upat | lima | unom | pito | walo | siyam | napulo | |||||||||||
| Aklanon | uwa | isaea sambilog |
daywa | tatlo | ap-at | lima | an-om | pito | waeo | siyam | napueo | ||||||||||
| Karay-a | wara | (i)sara | darwa | tatlo | apat | lima | anəm | pito | walo | siyam | napulo | ||||||||||
| Onhan | isya | darwa | tatlo | upat | lima | an-om | pito | walo | siyam | sampulo | |||||||||||
| Romblomanon | isa | duha | tuyo | upat | lima | onum | pito | wayo | siyam | napuyo | |||||||||||
| Hiligaynon | wala | isa | duha | tatlo | apat | lima | anom | pito | walo | siyam | napulo | ||||||||||
| Waraywaray | waray | usa | duha | tulo | upat | lima | unom | pito | walo | siyam | napulo | ||||||||||
| Cebuano | wala | usa | duha | tulo | upat | lima | unom | pito | walo | siyam | napulo pulo | ||||||||||
| Tausug | isa | duwa | tū | upat | lima | unum | pitu | walu | siyam | hangpu' | |||||||||||
| Maranao | isa | dua | telu | pat | lima | nem | pitu | ualu | siau | sapulu' | |||||||||||
| Benuaq (Dayak Benuaq) | eray | duaq | toluu | opaat | limaq | jawatn | turu | walo | sie | sepuluh | |||||||||||
| Dusun | aiso | iso | duo | tolu | apat | limo | onom | turu | walu | siam | hopod | ||||||||||
| Malagasi | aotra | isa iray |
roa | telo | efatra | dimy | enina | fito | valo | sivy | folo | ||||||||||
| Sangires (Sangir-Minahasan) | sembau | darua | tatelu | epa | lima | eneng | pitu | walu | sio | mapulo | |||||||||||
| Sasao nga Oceanikod | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||||||||
| Fijiano | saiva | dua | rua | tolu | vaa | lima | ono | vitu | walu | ciwa | tini | ||||||||||
| Hawayano | 'ole | 'e-kahi | 'e-lua | 'e-kolu | 'e-hā | 'e-lima | 'e-ono | 'e-hiku | 'e-walu | 'e-iwa | 'umi | ||||||||||
| Kiribati | akea | teuana | uoua | tenua | aua | nimaua | onoua | itua | wanua | ruaiwa | tebwina | ||||||||||
| Māori | kore | tahi | rua | toru | whā | rima | ono | whitu | waru | iwa | tekau ngahuru | ||||||||||
| Marshales[18] | o̧o | juon | ruo | jilu | emān | ļalem | jiljino | jimjuon | ralitōk | ratimjuon | jon̄oul | ||||||||||
| Motue[19] | ta | rua | toi | hani | ima | tauratoi | hitu | taurahani | taurahani-ta | gwauta | |||||||||||
| Niueano | nakai | taha | ua | tolu | fa | lima | ono | fitu | valu | hiva | hogofulu | ||||||||||
| Rapanui | tahi | rua | toru | hā | rima | ono | hitu | va'u | iva | angahuru | |||||||||||
| Rarotongano a Māori | kare | ta'i | rua | toru | 'ā | rima | ono | 'itu | varu | iva | nga'uru | ||||||||||
| Rotumano | ta | rua | folu | hake | lima | ono | hifu | vạlu | siva | saghulu | |||||||||||
| Sāmoano | o | tasi | lua | tolu | fa | lima | ono | fitu | valu | iva | sefulu | ||||||||||
| Sāmoano (tipo-K) |
o | kasi | lua | kolu | fa | lima | ogo | fiku | valu | iva | sefulu | ||||||||||
| Tahitiano | hō'ē tahi |
piti | toru | maha | pae | ōno | hitu | va'u | iva | hō'ē 'ahuru | |||||||||||
| Tongano | noa | taha | ua | tolu | fa | nima | ono | fitu | valu | hiva | hongofulu taha noa | ||||||||||
| Trukes | eet | érúúw | één | fáán | niim | woon | fúús | waan | ttiw | engoon | |||||||||||
| Tuvaluano | tahi tasi |
lua | tolu | fa | lima | ono | fitu | valu | iva | sefulu | |||||||||||
| Ilokano | maysa | dua | tallo | uppat | tao | balay | aso | dalan | aldaw | baro | datayo | ania | apoy |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tetum | ida | rua | tolu | haat | ema | uma | asu | dalan | loron | foun | ita | saida | ahi |
| Amis | cecay | tosa | tolo | sepat | tamdaw | luma | wacu | lalan | cidal | faroh | kita | uman | namal |
| Puyuma | sa | dua | telu | pat | taw | rumah | soan | dalan | wari | vekar | mi | amanai | apue, asi |
| Tagalog | isa | dalawa | tatlo | apat | tao | bahay | aso | daan | araw | bago | tayo / kami | ano | apoy |
| Bikol | sarô | duwá | tuló | apat | táwo | harong | áyam | dálan | aldaw | bâgo | kitá | anó | kalayó |
| Bikol Rinconada | əsad | darwā | tolō | əpat | tawō | baləy | ayam | raran | aldəw | bāgo | kitā | onō | kalayō |
| Cebuano | usa, isa |
duha | tulo | upat | tawo | balay | iro | dalan | adlaw | bag-o | kita | unsa | kalayo |
| Waraywaray | usa | duha | tulo | upat | tawo | balay | ayam, ido |
dalan | adlaw | bag-o | kita | anu | kalayo |
| Hiligaynon | isa | duha | tatlo | apat | tawo | balay | ido | dalan | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo |
| Aklanon | isaea, sambilog |
daywa | tatlo | ap-at | tawo | baeay | ayam | daean | adlaw | bag-o | kita | ano | kaeayo |
| Kinaray-a | (i)sara | darwa | tatlo | apat | tawo | balay | ayam | dalan | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo |
| Tausug | hambuuk | duwa | tu | upat | tau | bay | iru' | dan | adlaw | ba-gu | kitaniyu | unu | kayu |
| Maranao | isa | dowa | t'lo | phat | taw | walay | aso | lalan | gawi'e | bago | tano | tonaa | apoy |
| Kapampangan | metung | adwa | atlu | apat | tau | bale | asu | dalan | aldo | bayu | ikatamu | nanu | api |
| Pangasinan | sakey | dua, duara |
talo, talora |
apat, apatira |
too | abong | aso | dalan | ageo | balo | sikatayo | anto | pool |
| Ivatan | asa | dadowa | tatdo | apat | tao | vahay | chito | rarahan | araw | va-yo | yaten | ango | apoy |
| Ibanag | tadday | dua | tallu | appa' | tolay | balay | kitu | dalan | aggaw | bagu | sittam | anni | afi |
| Yogad | tata | addu | tallu | appat | tolay | binalay | atu | daddaman | agaw | bagu | sikitam | gani | afuy |
| Gaddang | antet | addwa | tallo | appat | tolay | balay | atu | dallan | aw | bawu | ikkanetam | sanenay | afuy |
| Tboli | sotu | lewu | tlu | fat | tau | gunu | ohu | lan | kdaw | lomi | tekuy | tedu | ofih |
| Malayo/Indones | satu, suatu |
dua | tiga[20] | empat | orang | rumah, balai |
anjing | jalan | hari | baru | kita | apa, anu |
api |
| Daan a Habanes | esa, eka |
rwa, dwi |
tĕlu, tri |
pat, catur[21] |
wwang | umah | asu | dalan | dina | hañar, añar[22] | kami[23] | apa, aparan |
apuy, agni |
| Habanes | siji, setunggal |
loro, kalih |
tĕlu, tiga[24] |
papat, sekawan |
uwong, tiyang, priyantun[24] |
omah, griya, dalem[24] |
asu, sĕgawon |
dalan, gili[24] |
dina, dinten[24] |
anyar, énggal[24] |
awaké dhéwé, kula panjenengan[24] |
apa, punapa[24] |
gĕni, latu, brama[24] |
| Sundanes | hiji | dua | tilu | opat | urang | imah | anjing | jalan | poe | anyar, enggal |
arurang | naon | seuneu |
| Acehnes | sa | duwa | lhèë | peuët | ureuëng | rumoh, balè, seuëng |
asèë | röt | uroë | barô | (geu)tanyoë | peuë | apui |
| Minangkabau | ciek | duo | tigo | ampek | urang | rumah | anjiang | labuah, jalan |
hari | baru | awak | apo | api |
| Lampunges | sai | khua | telu | pak | jelema | lamban | kaci | ranlaya | khani | baru | kham | api | apui |
| Bugines | sedi | dua | tellu | eppa | tau | bola | asu | lalen | esso | baru | idi | aga | api |
| Temuan | satuk | duak | tigak | empat | uwang, eang |
gumah, umah |
anying, koyok |
jalan | aik, haik |
bahauk | kitak | apak | apik |
| Bataknes | sada | dua | tolu | opat | halak | jabu | biang | dalan | ari | baru | hita | aha | api |
| Kelantan-Pattani | so | duwo | tigo | pak | oghe | ghumoh, dumoh |
anjing | jale | aghi | baghu | kito | gapo | api |
| Chamorro | håcha, maisa |
hugua | tulu | fatfat | taotao | guma | ga'lågu[25] | chålan | ha'åni | nuebu[26] | hita | håfa | guafi |
| Motu | ta, tamona |
rua | toi | hani | tau | ruma | sisia | dala | dina | matamata | ita, ai |
dahaka | lahi |
| Māori | tahi | rua | toru | whā | tangata | whare | kurī | ara | rā | hou | tāua, tātou/tātau māua, mātou/mātau |
aha | ahi |
| Tuvaluano | tasi | lua | tolu | fá | toko | fale | kuli | ala, tuu |
aso | fou | tāua | a | afi |
| Hawayano | kahi | lua | kolu | hā | kanaka | hale | 'īlio | ala | ao | hou | kākou | aha | ahi |
| Banjares | asa | duwa | talu | ampat | urang | rūmah | hadupan | heko | hǎri | hanyar | kami | apa | api |
| Malagasi | isa | roa | telo | efatra | olona | trano | alika | lalana | andro | vaovao | isika | inona | afo |
| Dusun | iso | duo | tolu | apat | tulun | walai, lamin |
tasu | ralan | tadau | wagu | tokou | onu/nu | tapui |
| Kadazan | iso | duvo | tohu | apat | tuhun | hamin | tasu | lahan | tadau | vagu | tokou | onu, nunu |
tapui |
| Rungus | iso | duvo | tolu, tolzu |
apat | tulun, tulzun |
valai, valzai |
tasu | dalan | tadau | vagu | tokou | nunu | tapui, apui |
| Sungai/Tambanuo | ido | duo | tolu | opat | lobuw | waloi | asu | ralan | runat | wagu | toko | onu | apui |
| Iban | satu, sa, siti, sigi |
dua | tiga | empat | orang, urang |
rumah | ukui, uduk |
jalai | hari | baru | kitai | nama | api |
| Malayo Sarawak | satu, sigek |
dua | tiga | empat | orang | rumah | asuk | jalan | ari | baru | kita | apa | api |
| Terengganu | se | duwe | tige | pak | oghang | ghumoh, dumoh |
anjing | jalang | aghi | baghu | kite | mende, ape, gape, nape |
api |
| Kanayatn | sa | dua | talu | ampat | urakng | rumah | asu' | jalatn | ari | baru | kami', diri' |
ahe | api |
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ John Simpson; Edmund Weiner, dagiti ed. (1989). Official Oxford English Dictionary (OED2) (Dictionary). Oxford University Press. p. 22000.
- ^ "The Tipuns... are certainly descended from emigrants, and I have not the least doubt but that the Amias are of similar origin; only of later date, and most probably from the Mejaco Simas [that is, Miyako-jima], a group of islands lying 110 miles to the North-east.... By all accounts the old Pilam savages, who merged into the Tipuns, were the first settlers on the plain; then came the Tipuns, and a long time afterwards the Amias. The Tipuns, for some time, acknowledged the Pilam Chief as supreme, but soon absorbed both the chieftainship and the people, in fact the only trace left of them now, is a few words peculiar to the Pilam village, one of which, makan (to eat), is pure Malay. The Amias submitted themselves to the jurisdiction of the Tipuns."
- ^ a b Li, Paul Jen-kuei. 2008. "Time perspective of Formosan Aborigines." In Sanchez-Mazas, Alicia ed. Past human migrations in East Asia: matching archaeology, linguistics and genetics. Taylor & Francis US.
- ^ Starosta, S. 1995. "A grammatical subgrouping of Formosan languages." In P. Li, Cheng-hwa Tsang, Ying-kuei Huang, Dah-an Ho, and Chiu-yu Tseng eds. Austronesian Studies Relating to Taiwan, pp. 683–726, Taipei: Institute of History and Philology, Academia Sinica.
- ^ "The position of Rukai is the most controversial: Tsuchida... treats it as more closely related to Tsouic languages, based on lexicostatistic evidence, while Ho... believes it to be one of the Paiwanic languages, i.e. part of my Southern group, as based on a comparison of fourteen grammatical features. In fact, Japanese anthropologists did not distinguish between Rukai, Paiwan and Puyuma in the early stage of their studies" (Li 2008: 216).
- ^ Ross, Malcolm. 2009. "Proto Austronesian verbal morphology: A reappraisal." In Alexander Adelaar and Andrew Pawley (eds.). Austronesian historical linguistics and culture history: a festschrift for Robert Blust. Canberra: Pacific Linguistics.
- ^ Chang, Henry Yungli. 2006. "Rethinking the Tsouic Subgroup Hypothesis: A Morphosyntactic Perspective." In Chang, H., Huang, L. M., Ho, D. (eds.). Streams converging into an ocean: Festschrift in honor of Professor Paul Jen-Kuei Li on his 70th birthday. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
- ^ Ti binulod a balikas ti Sanskrito iti "Ekasila" : ti kayat a sawen ti "Eka" ket 1, ti kayat a swenti "Sila" ket "adigi", agparang ti "princsipio" iti bitla a Sukarno
- ^ a b Iti inskripsion a Kedukan Bukit agparang ti numeral tlu ratus a kas tallo gasut, tlu a kas tallo, iti http://www.wordsense.eu/telu/ ti balikas a telu ket maibagbaga a tallo iti Malayo, uray no karkarna unay a maus-usar ti telu.
- ^ Ti binulod a balikas ti Sanskrito iti "Trisila" : ti kayat a sawen ti "Tri" ket 3, ti "Sila" ket "adigi", agparang ti "prinsipio" iti bitla ti Sukarno
- ^ Ti binulod a balikas ti Sanskrito: ti Pancasila ken dagiti 5 prinsipio ti sukarno a n aiplawag ditoy: Pancasila (politika), ti kayat a sawen ti "Panca" ket 5, ti kayat a sawen ti "Sila" ket "adigi", "prinsipio".
- ^ Ti Lapan ket ammo a pangyababaan iti Delapan.
- ^ Siman Widyatmanta, Adiparwa. Vol. I dan II. Cetakan Ketiga. Yogyakarta: U.P. "Spring", 1968.
- ^ Zoetmulder, P.J., Kamus Jawa Kuno-Indonesia. Vol. I-II. Terjemahan Darusuprapto-Sumarti Suprayitno. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama, 1995.
- ^ [1] Javanese alphabet, pronunciation, and language (Aksara Jawa), http://www.omniglot.com/writing/javanese.htm
- ^ Ti binulod a baliaks ti Sanskrito: ti kayat a sawen ti "Panca" ket 5, iti nagandagiti disc ti kanta ti Siti Nurhaliza, ti kayat a sawen ti "Pancawarna": "5 a marmaris".
- ^ [2]
- ^ Cook, Richard (1992). Peace Corps Marshall Islands: Marshallese Language Training Manual (PDF), pg. 22. Naala idi Agosto27, 2007
- ^ Percy Chatterton, (1975). Say It In Motu: An instant introduction to the common language of Papua. Pacific Publications. ISBN 978-0-85807-025-7
- ^ Iti inskripsion ti Kedukan Bukit agparang ti numeral ti Tlu ratus a kas Tallo a gasut, ti Tlu a kas Tallo, in http://www.wordsense.eu/telu/ ti baliaks a Telu ket naibagbaga kas Tallo iti Pagsasao a Malayo ken Indones ngem karkarna ti panagusar iti Telu.
- ^ s.v. kawan, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
- ^ s.v. hañar, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
- ^ s.v. kami, this could mean both first person singular and plural, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
- ^ a b c d e f g h i Javanese English Dictionary, Stuart Robson and Singgih Wibisono, 2002
- ^ Manipud iti Espaniol "galgo"
- ^ Manipud iti Espaniol "nuevo"
Adu pay a mabasbasa
[urnosen | urnosen ti taudan]- Bengtson, John D., The "Greater Austric" Hypothesis, Association for the Study of Language in Prehistory.
- Blust, R. A. (1983). Lexical reconstruction and semantic reconstruction: the case of the Austronesian "house" words. Hawaii: R. Blust.
- Cohen, E. M. K. (1999). Fundaments of Austronesian roots and etymology. Canberra: Pacific Linguistics. ISBN 0-85883-436-7
- Marion, P., Liste Swadesh élargie de onze langues austronésiennes, éd. Carré de sucre, 2009
- Pawley, A., & Ross, M. (1994). Austronesian terminologies: continuity and change. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University. ISBN 0-85883-424-3
- Sagart, Laurent, Roger Blench, and Alicia Sanchez-Nazas (Eds.) (2004). The peopling of East Asia: Putting Together Archaeology, Linguistics and Genetics. London: RoutledgeCurzon. ISBN 0-415-32242-1.
- Tryon, D. T., & Tsuchida, S. (1995). Comparative Austronesian dictionary: an introduction to Austronesian studies. Trends in linguistics, 10. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-012729-6
- Wittmann, Henri (1972). "Le caractère génétiquement composite des changements phonétiques du malgache." Proceedings of the International Congress of Phonetic Sciences 7.807-10. La Haye: Mouton.
- Wolff, John U., "Comparative Austronesian Dictionary. An Introduction to Austronesian Studies", Language, vol. 73, no. 1, pp. 145–56, Mar 1997, ISSN 0097-8507
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]- Blust's Austronesian Comparative Dictionary
- Austronesian Basic Vocabulary Database – ABVD (contains over 650 Austronesian Languages)
- Swadesh lists of Austronesian basic vocabulary words (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)
- Summer Institute of Linguistics site showing languages (Austronesian and Papuan) of Papua New Guinea.
- Austronesian Language Resources (awanen? naiyalis?) (Naiyarkibo 2004-11-22 iti Wayback Machine)
- Spreadsheet of 1600+ Austronesian and Papuan number names and systems – ongoing study to determine their relationships and distribution
- Languages of the World: The Austronesian (Malayo-Polynesian) Language Family
- 南島語族分布圖
| Dagiti nailian a biblioteka | |
|---|---|
| Dadduma | |
