Moldova

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Darsen a mapan iti pagdaliasatan Darsen a mapan agbiruk

Nagsasabtan: 47°N 29°E / 47°N 29°E / 47; 29

Republika ti Moldova
Republica Moldova  (Rumano)
Wagayway ti Moldova
Wagayway
Eskudo ti Moldova
Eskudo
Nailian a kanta: "Limba noastră"
(Ilokano: "Ti Pagsasaomi")
Lokasion ti Moldova ii Europea (berde) ken ti di natengngel a teritoriona iti Transnistria (napusasaw a berde)
Lokasion ti Moldova ii Europea (berde)
ken ti di natengngel a teritoriona iti Transnistria (napusasaw a berde)
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Chișinău
47°0′N 28°55′E / 47.000°N 28.917°E / 47.000; 28.917
Opisial a sasaoRumano (ammo pay a Moldavo)[1][2]
Mabigbig a minoridad
a sasao
[3][4][5]
Grupgrupo ti etniko
(2014; malaksid ti Transnistria)
75.1% Moldavo [a]
7.0% Rumano
6.6% Ukraniano
4.6% Gagauz
4.1% Ruso
1.9% Bulgaro
0.36% Romani
0.07% Polako
0.89% dadduma
Relihion
(2014; malaksid ti Transnistria)
91.8% Kristianidad
—90.1% Akindaya nga Ortodokso
—1.7% Dadduma a Kristiano
5.5% Awan relihion
2.4% Di naikeddeng
0.3% Dadduma[6]
Nagan dagiti umiliMoldavo
GobiernoUnitario a parlamentario a batay-linteg a sekular a republika
• Presidente
Maia Sandu (Майя Санду)
• Kangrunaan a Ministro
Natalia Gavrilița (Наталья Гаврилица)
• Presidente ti Parlamento
Igor Grosu (Игорь Гросу)
LehislaturaParlamento
Pannakabangon
• Prinsipalidad ti Moldavia
1346
• Gobernorato ti Bessarabia
1812
• Demokratiko a Republika ti Moldavia
15 Disiembre 1917
9 Abril 1918
12 Oktubre1924
2 Agosto 1940
• Wayawaya manipud iti Kappon ti Sobiet
27 Agosto 1991b
• Naawat iti Nagkaykaysa a Pagpagilian
2 Marso 1992
• Naampon ti batay-linteg
29 Hulio 1994
Kalawa
• Mairaman ti Transnistria
33,843.5[7] km2 (13,067.0 sq mi) (Maika-135)
• Danum (%)
1.4 (mairaman ti Transnistria)
• Malaksid ti Transnistria
30,334 km2 (11,712 sq mi) [b]
Populasion
• Karkulo idi 1 Enero 2021
decrease 2,597,100 [9]
(malaksid ti Transnistria) (Maika-138)
• Densidad
85.5[10]/km2 (221.4/sq mi) (Maika-125)
GDP (PPP)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $35.906 bilion[11] (Maika-134)
• Tunggal maysa a tao
increase $13,879[11] (Maika-118)
GDP (nominal)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $11.998 bilion[11] (Maika-144)
• Tunggal maysa a tao
increase $4,638[11] (Maika-123)
Gini (2018)positive decrease 25.7[12]
ababa
HDI (2019)increase 0.750
nangato · Maika-90
KuartaLeu ti Moldova (MDL)
Sona ti orasUTC+2 (EET)
• Kalgaw (DST)
UTC+3 (EEST)
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag+373
Kodigo ti ISO 3166MD
TLD ti internet.md
Website
www.moldova.md Urnosen daytoy idiay Wikidata
  1. Kas inkeddeng babaen ti Deklarasion ti Wayawaya ti Moldova, a nabirukan ti Batay-linteg a korte ti Moldova nga umuna sakbay ti Artikulo 13 ti Batay-linteg ti Moldova (1994), nga agusar iti nagan a "Moldavo".[1]
  2. Petsa ti Pannakairangarang. Kanungpalan a naipanungpal ti wayawaya iti pannakawaswas ti USSR idi Disiembre 1991.

Ti Moldova (Panangibalikas a Rumano: [molˈdova]), opisial a ti Republika ti Moldova (Rumano: Republica Moldova), ket ti maysa a napalikmutan ti daga a pagilian iti Akindaya nga Europa.[13] Daytoy ket beddengan babaen ti Romania iti laud ken ti Ukrainia iti amianan, daya, ken abagatan.[14] Iti pay maipatinayon, ti di mabigbigan nga estado ti Transnistria, a sangalubongan a mabigbigan a kas parte ti Moldova, ket mabirukan iti ballasiw ti Dniester iti akindaya a pagbeddengan ti pagilian iti Ukrania. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ket ti Chișinău.

Kaaduan ti teritorio ti Moldovan ket parte idi ti Prinsipalidad ti Moldavia manipud idi maika-14 a siglo aginggana idi 1812, idi daytoy ket naited iti Imperio a Ruso babaen ti Imperio nga Otomano (a ti Moldavia ket maysa idi a basalo nga estado) ken nagbalin nga ammo a kas Bessarabia. Idi 1856, ti akin-abagatan a Bessarabia ket naisubli iti Moldavia, ken kalpasan ti tallo a tawen daytoy ket naitipon iti Wallachia tapno maporma ti Romania, ngem naipasubli ti turay ti Ruso iti sibubukel a rehion idi 1878. Idi las-ud ti Ruso a Rebolusion idi 1917, ti Bessarabia ket nabiit a nagbalin nga autonomo nga estado iti kaunegan ti Republika a Ruso, nga ammo a kas ti Demokratiko a Republika ti Moldavia. Idi Pebrero 1918, inrangarang ti wayawaya ti Demokratiko a Republika ti Moldavia ken nakitinnipon iti Romania iti dayta a naladaw a tawen kalpasan ti maysa a butos ti asemblia. Sinuppiat idi daytoy a panangikeddeng babaen ti Sobiet a Rusia, nga idi 1924 ket nangbangon, iti kaunegan ti SRS a Ukrania, ti maysa a autonomo a republika ti Moldavia (SRAMS) kadagiti sangkapaset a natagtagitao a teritorio ti Moldova iti daya ti Bessarabia.

Idi 1940, kas maysa a nagbanagan ti Tulag ti Molotov–Ribbentrop, napilit ti Romania a mangisubli ti Bessarabia ken ti Akin-amianan a Bukovina iti Kappon ti Sobiet, a nakaiturongan ti pannakapartuat ti Sosialista a Republika ti Sobiet a Moldavia (SRS ti Moldavia), a nangiraman ti kalatakan a parte ti Bessarabia ken ti akinlaud unay a pirgis ti dati a SRAMS (daya ti Karayan Dniester). Idi 27 Agosto 1991, idi mapaspasamak ti pannakawaswas ti Kappon ti Sobiet, inrangarang ti wayawaya ti SRS ti Moldavia n SSR ken nangala iti nagan a Moldova.[15] Naampon ti batay-linteg ti Moldova idi 1994. Ti pirgis ti teritorio ti Moldova iti daya nga igid ti Dniester ket de facto a tenglen ti pimmanaw a gobierno ti Transnistria manipud idi 1990.

Gapu ti ibabassit kadagiti maiparuar ti industria ken agrikulturaa kalpasan ti pannakawaswas ti Kappon ti Sobiet, dimmakkelen ti sektor ti serbisio ken isu ti kaaduan ti ekonomia ti Moldova ken sumurok a 60% ti GDP. Daytoy ti maikadua a kapanglawan a pagilian iti Europa babaen ti GDP iti tunggal maysa a tao.[16] Uray no ti Moldova ket addaan iti maysa relatibo a nangato a Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan, daytoy ti kababaan iti kontinente, ra mairanggo a maika- 90 iti lubong.

Ti Moldova ket maysa a parlamentario a republika ken ti presidente a kas ti daulo ti estado ken ti maysa a kangrunaan a ministro a kas ti daulo ti gobierno. Daytoy ket maysa nga estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ti Konseho ti Europa, ti Gunglo ti Komersio ti Lubong (World Trade Organization - WTO), ti Gunglo para iti Seguridad ken Kooperasion ti Europa ( Organization for Security and Cooperation in Europe - OSCE), ti Gunglo ti GUAM para iti Demokrasia ken Panagrang-ay ti Ekonomia, ti Mankomunidaad dagiti Nawaya nga Estado (Commonwealth of Independent States - CIS), ken ti Gunglo ti Kooperasion ti Ekonomia ti Baybay Nangisit (Organization of the Black Sea Economic Cooperation - BSEC).

Etimolohia[urnosen | urnosen ti taudan]

To nagan a Moldova ket naala manipud iti Karayan Moldova; ti tanap iti daytoy a karayan ket agserbi a kas maysa a politikal a sentro iti panawen ti pundasion ti Prinsipalidad ti Moldavia idi 1359.[17] San a nalawag ti nagtaudan ti nagan ti karayan. Segun ti maysa a leyenda babaen dagiti naglaglagip a kronologo ti Moldavia a da Dimitrie Cantemir ken Grigore Ureche, ni Prinsipe Dragoș ket ninagananna ti karayan kalpasan ti panaganupna iti maysa nga aurochs: kalpasan ti panagkamat, ti nabannogen nga aso ti prinsipe nga agnagan iti Molda ket nalmes iti karayan. Ti nagan ti aso, a naited iti karayan, ket naited met iti Prinsipalidad.[18]

Para iti nabiit a panawen kadagiti tawen ti 1990, iti pannakapundar ti Mankomunidad dagiti Nawaya nga Estado, ti nagan ti agdama a Republika ti Moldova ken nailetra pay idi a kas Moldava.[19] Kalpasan ti pannakawaswas ti Kappon ti Sobiet, nagrugrugi a nagusar ti pagilian iti Rumano a nagan iti Moldova. Iti opisial, ti nagan a Republika ti Moldova ket idesignado babaen ti Nagkaykaysa a Pagpagilian.

Dagiti nota[urnosen | urnosen ti taudan]

  1. ^ Adda maysa a kontrobersia kadagiti etniko ken lingguistiko nga identidad iti Moldova no ti bukod nga identipikasion dagiti Moldavo ket mangibaga a ti maysa a grupo ti etniko a naisangayan ken mailasin kadagiti Rumano, wenno maysa a sub-agasmang.
  2. ^ Ti de jure akalawa, awaten babaen ti gobierno ti Moldova ken dagiti turay ti Tiraspol para iti Transnistria ket 3,509.6 a kilometro kuadrado.[8] Ti de facto a lugar nga inadministro ti Transnistria ket 3,653 a kuadrado kilometro, bayat a ti lugar a tuntonen ti Transnistria ket 4,163 a kilometro kuadrado.

Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]

  1. ^ a b "The text of the Declaration of Independence prevails over the text of the Constitution" (iti Ingles). Constitutional Court of Moldova. 5 Disiembre 2013. Naala idi 13 Hunio 2014.
  2. ^ Roudik, Peter (23 Disiembre 2013). "Moldova: Romanian Recognized as the Official Language" (iti Ingles). Law Library of Congress. Naala idi 13 Hunio 2014.
  3. ^ "Președintele CCM: Constituția nu conferă limbii ruse un statut deosebit de cel al altor limbi minoritare" (iti Rumano). Deschide.md. Naala idi 22 Enero 2021.
  4. ^ "Chişinău, (21. Enero 2021) Judecătorii constituționali au decis că limba rusă nu va avea statutul de limbă de comunicare interetnică pe teritoriul Republicii Moldova" (iti Rumano). Moldpres.md. Naala idi 22 Enero 2021.
  5. ^ "Președintele CC Domnica Manole, explică de ce a fost anulată legea cu privire la statutul special pentru limbia rusă" (iti Rumano). ProTv.md. Naala idi 22 Enero 2021.
  6. ^ "Recensamântul Populației si al Locuințelor 2014". recensamant.statistica.md (iti Rumano). Naala idi 2018-08-06.
  7. ^ "Republic of Moldova – Geografie". Moldova.md (iti Ingles). 26 Agosto 2016.
  8. ^ "MOLDOVA: Transnistria (Pridnestrovie)". Citypopulation.de.
  9. ^ "Populaţia cu reședință obișnuită, la 1 ianuarie 2021 (pg.12)" (PDF). Statistica.gov.md (iti Rumano). BNS Rep.Moldova.
  10. ^ BNS:Official estimate (pg.8)
  11. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, April 2021 Edition". IMF.org (iti Ingles). International Monetary Fund. Naala idi 16 Abril 2021.
  12. ^ "Gini Index coefficient" (iti Ingles). CIA World Factbook. Naala idi 12 Agosto 2021.
  13. ^ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". Cia.gov (iti Ingles). Naala idi 2017-12-14.
  14. ^ "Moldova". CIA World Factbook (iti Ingles). Naala idi 2 Septiembre 2015.
  15. ^ http://www.natura2000oltenita-chiciu.ro/wp-content/uploads/2019/05/Moldova-Pitoreasca-Picturesque-Moldavia-pdf-Vladimir-Toncea.pdf
  16. ^ GDP per capita by country
  17. ^ "History". Republic of Moldova. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 22 Disiembre 2013. Naala idi 9 Oktubre 2013.
  18. ^ King, Charles (2000). "From Principality to Province". The Moldovans: Romania, Russia, and the politics of culture. Hoover Press. p. 13. ISBN 0-8179-9792-X. Naala idi 31 Oktubre 2010.
  19. ^ "The End of the Soviet Union; Text of Accords by Former Soviet Republics Setting Up a Commonwealth". [he New York Times (iti Ingles). 23 Disiembre 1991. ...Republic of Kazakhstan, the Republic of Kirghizia, the Republic of Moldavia, the Russian Federation...

Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Moldova iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Moldova manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Moldova&oldid=381331"