Jump to content

Siudad ti Batikano

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Vatican City)

Nagsasabtan: 41°54′N 12°27′E / 41.900°N 12.450°E / 41.900; 12.450

Estado ti Siudad ti Batikano[1]
Stato della Città del Vaticano[2]
Wagayway ti Siudad ti Batikano
Wagayway
Eskudo ti Siudad ti Batikano
Eskudo
Nailian a kanta: "Inno e Marcia Pontificale"  (Italiano)
"Pontipiko a Kanta ken Martsa"
Lokasion ti  Siudad ti Batikano  (berde) idiay Europa  (nangisit a kolordapo)  —  [Leyenda]
Lokasion ti  Siudad ti Batikano  (berde)

idiay Europa  (nangisit a kolordapo)  —  [Leyenda]

KapitolioSiudad ti Batikano[3]
41°54.2′N 12°27.2′E / 41.9033°N 12.4533°E / 41.9033; 12.4533
Opisial a sasaoItaliano[4][5]
Grupgrupo ti etniko
Italiano, Suiso (Dagiti Suiso a Guardia), ken dadduma pay[6]
Gobiernoeklesiastiko,[6]
saserdote,[7]
patingga ken nabutosan a monarkia[8]
• Naturay
Benedikto XVI
Giuseppe Bertello
LehislaturaKomision Pontipiko
Wayawaya 
manipud iti Pagarian ti Italia
11 Pebrero 1929
Kalawa
• Dagup
0.44 km2 (0.17 sq mi) (Maika-250)
• Danum (%)
0
Populasion
• Karkulo idi Hulio 2011
832[10] (Maika-236)
• Densidad
1,877/km2 (4,861.4/sq mi) (Maika-6)
KuartaEuro (€)[11][12] (EUR)
Sona ti orasUTC+1 (CET)
• Kalgaw (DST)
UTC+2 (CEST)
Pagmanehuankanawan[paammo 1]
Kodigo ti panagtawag+379[13]
TLD ti internet.va

Ti Siudad ti Batikano[14] wenno Estado ti Siudad ti Batikano,[15] iti Italiano opisial a ti Stato della Città del Vaticano (panangibalikas [ˈstaːto della t͡ʃitˈta del vatiˈkaːno]),[16] ket maysa a napalikmutan ti daga a naturay nga siudad-estado a ti teritoriona ket buklen iti nadidingan nga enclave ti kaunegan ti siudad ti Roma, Italia. Adda daytoy ti kalawa ti agarup a 44 ektaria (110 acre), ken ti populasion iti sumorok a 800.[6][17] Daytoy ket mangaramid ti Siudad ti Batikano ti kabassitan a naturay nga estado iti lubong babaen ti kalawa ken populasion.

Ti Estado ti Siudad ti Batikano ket nabangon idi 1929 babaen ti Laterano a Tulag, a pinirmaan babaen ti Sekretario Kardinal ti Estado a ni Pietro Gasparri, para ken ni Papa Pio XI ken babaen ti Kangrunaan a Ministro ken Daulo ti Gobierno a ni Benito Mussolini para ken ni Ari Victor Emmanuel III ti Italia.[18] Ti Estado ti Siudad ti Batikano ket naisangsangyan manipud iti Santa Sede,[19] a napetsaan daytoy manipud idi nasapa a Kristianidad ken isu ti kangrunaan a episkopal a sede dagiti 1.2 bilion a Latin ken ti Dumaya a Katoliko a kumapkappon iti sangalubongan. Dagiti bilin iti Siudad ti Batikano ket naipablaakda iti Italiano; dagiti opisial a dokumento iti Santa Sede ket kangrunaan a maited iti Latin. Dagitoy dua nga entidad ket adada dagiti naisangsangyan a pasaporte: ti Santa Sede, a saan a maysa a pagilian, ket agitited laeng iti diplomatiko ken serbisio a pasaporte, a ti Estado ti Siudad ti batikano ket agitited iti kadawyan a pasaporte. Nga iti tunggal maysa a kaso ket agitited laeng iti bassit a pasaporte.

Ti Laterano a Tulag idi 1929, a nangisangpet ti irurumsua ti siudad-estado, ket mangisao a ka kas ti baro a panakapartuat (Pangyuna ken Artikulo III), a saan a pakakitaan dagiti dakdakkel a Papa nga Estado (756–1870) a sigud idi a nagsakup ti kaaduan iti tengnga nga Italia. Kaaduan kadagityo a teritorio ket nasagepsep iti Pagarian ti Italia idi 1860, ken ti maudi a paset, ti siudad iti Roma nga adda ti Lazio, kalpasan ti sangapulo a tawen, idi 1870.

Ti Siudad ti Batikano ket maysa a eklesiastiko[6] wenno saserdote-a monarkiko[7] nga estado, a tinurayan babaen ti Obispo iti Roma—a ti Papa. Dagiti kangatuan nga opisio ti estado ket dagiti Katoliko a klerigo a nagtaud kadagiti nadumaduma a pagilian. Daytoy ket naturay a teritorio iti Santa Sede (Sancta Sedes) ken ti lokasion ti pagtaengan ti Papa, a matawtawagana ti Apostoliko a Palasio.

Dagiti Papa ket kadawyan a nagtaengda iti daytoy a lugar nga idi 1929 ket nagbalin a ti Siudad ti Batikano manipud idi pannakaisubli manipud iti Abinion idi 1377, ngem nagtaengda pay kadagiti napalabas a panawen idiay Quirinal a Palasio idiay Roma ken sabsabali pay a lugar. Kasisigudda, a nagtaeng idiay Laterano a Palasio idiay Turod ti Caelian idiay adayo a bangir iti Roma manipud iti Batikano. Ni Emperador Konstantino ket nangited iti daytoy a lugar ken ni Papa Miltiades idi 313. Ti pannakapirma dagiti nagtultulagan a nangibangon ti baro nga estado ket naaramid dita naudi a patakder, a nangited ti panakaipangato ti nagan iti Laterano a Tulag, a babaen ti pannakaaammo dagitoy.

Heograpia

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Heograpia iti Siudad ti Batikano
Ti panorama iti pagilian manipud iti tuktok ti Basilika ni San Pedro.

Ti klima ti Batikano ket kapadpada ti Roma; a kalalaiganna, a Mediteraneo a klima nga adda ti nalanay, a panagtutudo iti kalamiisan a tiempo manipud iti Septiembre aginggana ti tengnga ti Mayo ken napudot, a namaga a kalgaw manipud iti Mayo aginggana ti Agosto. Adda pay dagiti lokal a langlanga, a naipangpangruna ti angep ken linnaaw, a pinataud babaen ti naisangsangayan a kinadakkel ti Basilika ni San Pedro, ti kangato, dagiti burayok ken ti kadakkel ti nasimiento a kuadrado.

Ti Siudad ti Batikano ket isu ti kabassitan nga estado, a daytoy ket agarup laeng a 44 ha (110 acre).

Idi Hulio 2007, ti Batikano ket immannurot nga agbalin ti immuna a karbon nga agmangngamangnga nga estado. Planoda a magun-od daytoy babaen ti panagtangdanan ti panagipugso ti karbona dioksido nga adda ti panakapartuat iti Kabakiran a Klima ti Batikano idiay Hungria.[20]

Paammo

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Dagiti agbisbisita ken turista ken saanda a mapalubusan nga agmaneho iti uneg ti Batikano no awan ti naisangayan a pammalubos, a kadawyan daytoy a maited laeng kadagiti adda kaipanggepanda iti opisina ti Batikano.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Website ti Estado ti Siudad ti Batikano
  2. ^ Tulag a nagbaetan ti Santa Sede ken Italia, artikulo 26.
  3. ^ Ti Siudad ti Batikano ket maysa a siudad-estado
  4. ^ Segun ti parapo a maika-2 iti Legge sulle fonti del diritto iti 7 Hunio 1929, amin a linteg ken pagalagadan iti estado ket maipablaak iti pagsasao nga Italiano Supplemento per le leggi e disposizioni dello Stato della Città del Vaticano a naikabit iti Acta Apostolicae Sedis. Ti teksto dagiti pito nga immuna a banag a naipablaak iti dayta a suplemento ket naited ditoy. Bayat a ti estado ket agus-usar laeng ti Italiano, adu pay dagiti nadumaduma a pagsasao nga inususar babaen dagiti instituto a mabirukan iti kaunegan ti estado, a kas iti Santa Sede, ti Pontipiko a Suiso a Guardia, ken ti Pontipiko nga Akademia dagiti Siensia. Ti Santa Sede ket agus-usar iti Latin a kas ti opisial a pagsasao ken Pranses a kas ti diplomatiko a pagsasao; iti maipatinayon, ti bukodna a Sekretaria ti Estado ket agus-usar iti Ingles, Aleman, Italiano, Polako, Portuges ken Espaniol. Ti Suiso a Guardia, kadagiti bilin iti parada ket nait-ited iti Aleman, ken agus-usar pay ti Pranses ken Italiano kadagiti amin nga opisial a seremoniana. Ti semi-opisial a warnakan ti Santa Sede a L'Osservatore Romano ket agus-usar iti Ingles, Pranses, Aleman, Italiano, Malayalam, Polako, Portuges ken Espaniol. Ti Radio Batikano ket agususar kadagiti 40 a pagsasao, a mairaman ti Albanes, Amariko, Arabiko, Armenio, Bieloruso, Bulgaro, Insik, Kroata, Tseko, Esperanto, Ingles, Filipino, Pranses, Aleman, Hindi, Hungaro, Italiana, Leton, Lituano, Malayalam, Polako, Portuges, Rumano, Ruso, Eslobako, Eslobeno, Somali, Espaniol, Swahili, Tamil, Tigrigna, Ukraniano, ken Bietnamis.
  5. ^ http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/apost_constitutions/documents/hf_p-vi_apc_19670815_regimini-ecclesiae-universae_it.html
  6. ^ a b c d "Santa Sede (Siudad ti Batikano)". CIA—The World Factbook. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-10. Naala idi 9 Hulio 2011.
  7. ^ a b "catholic-pages.com". catholic-pages.com. Naala idi 9 Hulio 2011.
  8. ^ "Internet a portal iti Estado ti Siudad ti Batikano". Estado ti Siudad ti Batikano. Naala idi 9 Hulio 2011.
  9. ^ Nick Megoran, "Megoran" (Internasional nga Ensiklopedia iti Heograpia ti Tao, Tom. 11, Elsevier 2009 ISBN 978-0-08-044911-1), p.226
  10. ^ [1] Naiyarkibo 2019-01-10 iti Wayback Machine, The World Factbook, CIA. Naala idi 25 Enero 2012.
  11. ^ Manipud idi 1 Enero2002. www.vatican.va Opisina ti Santa Sede a Pagmalditan – Sapasap a Pakaammo. Naala idi 23 Oktubre 2009.
  12. ^ Sakbay idi 2002, ti Lira ti Batikano (a maipada ti Italiano a lira)
  13. ^ Ti ITU-T a nainagan a kodigo a 379 para iti Siudad ti Batikano. Nupay kasta, ti Siudad ti Batikano ket nairaman iti Italiano a plano ti panagnumero ken agus-usar ti pagilian ti Italia a kodigo ti 39, a sarunuen babaen ti 06 (para iti Roma) ken 698.
  14. ^ Rubino, Carl Ralph Galvez (2000). "Batikano". Ilocano Dictionary and Grammar: Ilocano-English, English-Ilocano (iti Ingles ken Ilokano). University of Hawaiʻi Press. p. 105. ISBN 978-0-8248-2088-6.
  15. ^ "Sapot a Pagsaadan ti Estado ti Siudad ti Batikano". Vaticanstate.va. Naala idi 15 Oktubre 2010.
  16. ^ "Stato della Città del Vaticano" ket isu ti nagan nga inus-usar iti pannakaipatakder a dokumento ti estado, ti Tulag a nagbaetan ti Santa Sede ken Italia, nga artikulo 26.
  17. ^ "Estado ti Siudad ti Batikano". Gobierno ti Siudad ti Batikano. Naala idi 28 Nobiembre 2007.
  18. ^ Pangyuna iti Laterano a Tulag
  19. ^ "Panagtaeng ken panagtrabaho iti ballasiw-taaw – Santa Sede". Opisina ti Ganganaet ken Mankomunidad ti Nagkaykaysa a Pagarian. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-04-29. Naala idi 2012-06-04.
  20. ^ "Ti Batikan ket agbalin nga Agmangngamangnga iti Karbon". United Press International. 13 Hulio 2007. Naala idi 12 Septiembre 2009.
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Siudad_ti_Batikano&oldid=399897"