Jump to content

Alemania

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Deutschland)

Nagsasabtan: 51°N 9°E / 51°N 9°E / 51; 9

Pederal a Republika iti Alemania
Bundesrepublik Deutschland
Eskudo ti Alemania
Eskudo
Nailian a kanta: Deutschlandlied
Kanta ti Alemania (ti maikatlo laeng a berso)

Lokasion ti  Alemania  (nangisit a berde) – idiay Europa  (berde ken nangisit a kolordapo) – idiay Kappon ti Europa  (berde)  —  [Leyenda]
Lokasion ti  Alemania  (nangisit a berde)

– idiay Europa  (berde ken nangisit a kolordapo)
– idiay Kappon ti Europa  (berde)  —  [Leyenda]

Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Berlin
52°31′N 13°23′E / 52.517°N 13.383°E / 52.517; 13.383
Opisial a sasaoAleman[1]
Grupgrupo ti etniko
Aleman 91.5%, Turko 2.4%, dadduma pay 6.1% (kaaduan a buklen dagiti Griego, Italiano, Polako, Ruso, Serbo-Kroata, Espaiol)
Nagan dagiti umiliAleman
GobiernoPederal a parlamentario a batay-linteg a republika
Frank-Walter Steinmeier
• Kanselor
Olaf Scholz (SPD)
Nagtakderan
2 Pebrero 962
18 Enero 1871
23 Mayo 1949
3 Oktubre 1990
Kalawa
• Dagup
357,588 km2 (138,065 sq mi) (Maika-63)
• Danum (%)
1.27
Populasion
• Karkulo idi 2021
Neutral increase 83,129,285[1] (Maika-18)
• Densidad
232/km2 (600.9/sq mi) (Maika-58)
GDP (PPP)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $4.743 trillion[2] (Maika-5)
• Tunggal maysa a tao
increase $56,956[2] (Maika-15)
GDP (nominal)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $4.319 trillion[2] (Maika-4)
• Tunggal maysa a tao
increase $51,860[2] (Maika-15)
Gini (2019)positive decrease 29.7[3]
ababa
HDI (2019)increase 0.947[4]
nangato unay · Maika-6
KuartaEuro (€)[2](2002 – agdama)
Suiso a prsnko (de facto idiay Büsingen) (EUR, CHF)
Sona ti orasUTC+1 (CET)
• Kalgaw (DST)
UTC+2 (CEST)
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag49
TLD ti internet.de [3]
  1. ^ Pagsasao a Danes, Nababa nga Alemania, Sorbian, Romani ken Frisian ket opisial a mabigbigan babaen ti ECRML.
  2. ^ Sakbay idi 2002: Deutsche Mark (DEM).
  3. ^ Ken ti .eu, naibingbingay kadagiti kameng nga estado ti Kappon ti Europa.

Ti Alemania [5] (Ingles: Federal Republic of Germany); (Aleman: Bundesrepublik Deutschland), a ti pannakaibalikas ket [bun·des·re·pu·blík dóych·land]) ket maysa a parlamentario a republika a tiponan ti muyong idiay Europa. Daytoy a pagilian ket addan dagiti 16 nga estado nga ti kapitoliona ken kadakkelan a siudad ket ti Berlin. Naisakupan ti Alemania iti kalawa nga 357,021 km2 ken addaan iti kaaduan a kalalainganna a kasasaad ti panawen. Nga addaan daytoy iti 81.8 a riwriw a nagtaeng, isu daytoy ti kaaduan dagiti bilang ti umili a kameng ti estado ken isu ti kadakkelan nga ekonomia iti Kappon ti Europa. Maysa daytoy a nagruna a nabileg a politika iti kontinente iti Europa ken daulo ti teknolohikal kadagiti ad-adu pay a paset.

Ti maysa a rehion a nanaganan iti Hermania, a tinaengan dagiti nadumaduma a Hermaniko a tattao, nga idi ket nadokukomento sakbay idi AD 100. Iti las-ud ti Panag-akar a Paset ti panawen, dagiti Hermaniko a tribu ket nagpaabagatanda a nagpadakkel ken nangipatakder kadagiti agsasaruno a pagarian iti amin a Europa. Idi rugi ti maika-10 a siglo, dagiti Aleman a teritorio ket nagporma ti sentro a paset ti Nasantuan nga Imperio a Romano.[6] Idi las-ud ti maika-16 a siglo, dagiti akin-amianan a rehion ti Alemania ket nagbalin a sentro ti Protestante a Repormasion bayat a dagiti akin-abagatan ken akin-laud a paset ket nabati a tinurayan babaen dagiti Romano Katoliko a denominasion, a dagitoy dua a sangkatiponan ket nakilaban idiay Tallopulo a Gubat, a daytoy ti nagmarka ti rugi ti Katoliko–Protestante a panakabingbingay a nakaidasig ti Aleman a kagimongan manipud idin.[7] Nasakupan idi las-ud ti Napoleoniko a Gubgubat, ti itattakder ti Pan-Hermanismo idiay uneg ti Aleman a Konpederasion a nagbanagan idi 1871 iti panagkaykaysa dagiti kaaduan nga estado ti Alemania iti Alemania nga Imperio, a kaaduan a tinurayan ti Prusia. Kalpasan ti Aleman a Rebolusion iti 1918–1919 ken ti simmaruno a panagsuko ti milisia iti Umuna a Sangalubongan a Gubat, ti Imperio ket sinukatan babaen ti Weimar a Republilka idi 1918, ken nabingbingay babaen ti Tulag iti Versailles. Iti tengnga ti Nalatak a Panagsagsagaba, ti Maikatlo a Reich ket nairangarang idi 1933. Dayta a naudi a paset ti panawen ket namarkaan babaen ti Passmo ken Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Kalpasan ti 1945, ti Alemania ket nabingbingay idi babaen ti simmakup a kumaduaan, ken nagbalin daytoy a dua nga estado, ti Daya nga Alemania ken Laud nga Alemania. Idi 1990 ti pagilian ket naipagkaykaysa.

Ti Alemania ket kameng a nangibangon ti Europeano a Komunidad idi 1957, a daytoy ket nagbalin a ti Kappon ti Europa idi 1993. Daytoy ket paset ti Schengen a Lugar ken manipud idi 1999 daytoy ket kameng ti eurosona. Ti Alemania ket maysa a Nalatak a Bileg ken kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, NATO, ti G8, ti G20, ti OECD ken ti Konsilo iti Europa, ken nkaala ti saan nga agtultuloy a tugaw idiay Salaknib a Konsilo ti UN par aiti 2011–2012 a termino.

Daytoy ket adda ti maikapat a kadakkelan nga ekonomia babaen ti nominal GDP iti Lubong ken ti maikalima a kadakkelan babaen ti pagpadaan ti kapigsa ti panag-gatang. Ti Alemania ket isu ti maikadua a kadakkelan ti komersio iti ruar ken maikatlo a kadakkelan nga agimimportar kadagiti tagilako. Ti pagilian ket nakaparang-ay ti maysa a nangato unay a pagalagadan ti panagbiag ken maysa a komprehensibo a sistema ti sosial sekuridad. Ti Alemania ket pagtaengan pay dagiti adu a makaseknan a pilosopo, dagiti sientista ken agin-inbento, ken naamammoan pay para iti bukodna a kultura ken politiko a pakasaritaan.

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Dagiti nagan ti Alemania

Ti balikas nga Alemania ket naala manipud iti Latin a Hermania, a daytoy ket nairugi a naususar idi inampon ni Julius Caesar para kadagiti tattao ti daya ti Rin.[8] Ti Aleman a termino Deutschland (kasisigud a ti diutisciu land, "ti Aleman a dag-daga") ket naala manipud iti deutsch, a nanipud ti Daan a Ngato nga Aleman diutisc "nadayeg" (kas iti, tagikua ti aag wenno minamaag a "tattao"; kasisigud idi nga inus-usar a panangilasin ti pagsasao ti kadawyan a tao manipud iti Latin ken dagiti nagtaudanna a Romanse). Daytoy ket nagtaud metten manipud iti Proto-Hermaniko *þiudiskaz "nadayeg" (kitaen pay ti nai-Latin a porma ti Theodiscus), a naala manipud iti *þeudō, a nagtaud manipud iti Proto-Indo-Europeano *tewtéh₂- "tattao".[9]

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Pakasaritaan iti Alemania

Dagiti Hermaniko a tribu ken Pranko nga Imperio

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga ar-artikulo: Hermania ken Panag-akar a Paset ti panawen
Mapa iti Hermania ken ti Imperio a Romano

Dagiti Hermaniko a Tribu ket dagiti napanuntan a napetsaan iti Nordiko a Gambang a Panawen wenno ti Sakbay ti Romano a Landok a Panawen. Manipud ti akin-abagatan nga Eskandinabia ken amianan nga Alemania, nagpabagatanda a nagpadakkel, ti daya ken ti laud manipud idi umuna a siglo BC, a nakasarakda kadagiti Selta a tribu ti Gaul ken dagiti pay Irani, Baltiko, ken dagiti Eslabo a tribu idiay Akindaya nga Europa.[10] Babaen ni Augustus, ti Romano a Heneral a ni Publius Quinctilius Varus ket nangrugida a nagraut ti Hermania (ti maysa a lugar nga agarup a naigay-at manipud iti Rhine aginggana ti Ural a Banbantay). Idi AD 9, dagiti tallo Sangaarbanan a Romano nga indauloan babaen ni Varus ket inabak babaen ti [Cheruscan]] a daulo a ni Arminius. Babaen ti AD 100, idi ni Tacitus ket nagsurat ti Hermania, dagiti Hermaniko a tribu ket nagtaengda kadagiti igid ti Rin ken ti Danube (ti Limes Germanicus), a kaaduan a simmakop kadagiti lugar ti moderno nga Alemania; Austria, akin-abagatan a Bavaria ken ti lumaud a Rhineland, nupay kasta, dagitoy ket Roman a probinsia.[11]

Idi maika-3 a siglo adda dagiti nagtitipon a dakkel a tribu ti Lumaud nga Hermaniko a tribu: ti Alemanni, Franks, Chatti, Saxons, Frisii, Sicambri, ken Thuringii. Idi agarup a 260, dagiti Hermaniko a tattao ket naisinada kadagiti natengtengngel ti Romano a dag-daga.[12] Kalpasan ti panaraut dagiti Huns idi 375, ken ti panakapaay iti Roma manipud idi 395, dagiti Hermaniko atribu ket immadayoda nga immalis idiay abagatan a laud. Adda pay dagiti dadkkel a tribu a naggigiddan a nagporma a tattan ket ti makunkuna nga Alemania ken pinatalwda dagiti babbabassit a Hermaniko a tribu. Dagiti dadakkel a lugar (nga ammo manipud idi Merobingio a paset ti panawen a kas ti Austrasia) ket sinakupan babaen dagiti Pranko, ken ti Akin-amianan nga Alemania ket tinurayan babaen dagiti Sahone ken dagiti Eslabo.[11]

Nasantuan nga Imperio a Romano

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Nasantuan nga Imperio a Romano
Ni Martin Luther ket isu ti nangirugi ti Protestante a Repormasion.

Idi 25 Disiembre 800, ni Karlomagno ket inpatakderna ti Imperio a Karolingio, nga daytoy ket nabingbingay idi 843.[13] Ti Nasantuan nga Imperio a Romano ket nagbanagan manipud iti dumaya a paset tipanakabingbingay. Ti bukodna ateritorio ket gumay-at manipud iti Karayan Eider idiay amianan aginggana idiay abagatn nga aplaya ti Mediteraneo.[13] Babaen ti anagturay dagiti emperador ti Otoniana (919–1024), adda dagiti nadumaduma a dukado a naipagkaykaysa idi, ken ti ari ti Alemania ket nabalangaatn idi a kas ti Emperador ti Nasantuan a Romano kadagitoy a rehion idi 962. Ti Nasantuan nga Imperio a Romanoket sinagepsepanna ti akin-amianan nga Italia ken Burgundy babaen ti panagturay dagiti Salian nga emperador(1024–1125), ngem dagitoy nga emperador ket napulkawda dagiti kabileganda babaen ti Inbestidura a Kontobersia.

Babaen dagiti Hohenstaufen nga emperador(1138–1254), dagiti Aleman a prinsipe ket nagpaaduda kadagiti mpluensia ti adayo a nagpaabagatan ken dagiti daya a teritorio a natagtagitao babaen dagiti Eslabo, a sinarunuan ti Aleman a pagtaengan kadagitoy a lugar ket ti ad-adayo a daya (Ostsiedlung). Dagiti akin-amianan nga ili ti ti Aleman ket rimang-ayda a kas dagiti kameng ti Hanseatika aLIga.[14] Iti panagirugi ti Nalatak a Bisin idi 1315, ken ti pay Nangisit a Patay iti 1348–50, bimassit ti populasion ti Alemania.[15] Ti bilin iti Nabalitokan a Turete idi 1356 ket nangited ti naikabatayan ti batay-linteg ti imperio ken inkodigona ti panakabutos tiemperador babaen dagiti pito a prinsipe a butos nga isu tinagituray kadagiti kabilegan a prinsipalidad ken arsobispado.[16]

Ni Martin Luther ket nangipadayeg Ti Siam a pulo ket lima a Tesis idi 1517, a kimmarit ti Romano Katoliko a Simbaan ken nangirugi ti Protestante Repormasion. Ti sabali a Luterano a simbaan ket nagbali nga opisial a relihion kadagiti adu nga estado ti Alemania kalpsan idi 1530. Ti relihioso a suppiatan ket nagiturong ti Tallopulo a Gubat (1618–1648), a daytoy ket nagdadael kadagiti daga ti Alemania.[17] Ti populasion dagiti estado ti Alemania ket napabassit babaen ti agarup a 30%.[18] Ti Kappia Westphalia (1648) ket nangipatingga ti kadagiti panakigubatan ti relihion kadagiti estado ti Alemania, ngem ti imperio ket de facto idi a nabingbingay kadagiti nadumaduma a nawaya a prinsipalidad. Idi maika-18 a siglo, ti Nasantuan nga Imperio a Romano ket binukel dagiti agarup a 1,800 kadagitoy a teritorio.[19] Manipud idi 1740 ken dagiti sumakbayan, ti dualismo a nagbaetan ti Austriano a Monarkia ti Habsburg ken t Pagarian iti Prusia ket dagitoy ti nagituray ti pakasaritaan ti Alemania. Idi 1806, ti Imperium ket naraut idi ken narunaw a kas ti nagbanagan ti Napoleoniko a Gubgubat.[20]

Aleman a Konpederasion ken Imperio

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga ar-artikulo: Aleman a Konpederasion, Aleman nga Imperio, ken Pan-Hermanismo
Pundasion ti Aleman nga Imperio idiay Versailles, 1871. Ni Bismarck ket adda idiay tengnga a naka-uniporme ti puraw.

Kalpasan ti panakatnag ni Napoleon, ti Kongreso iti Vienna ket nagtaripnong idi 1814 ken nangipatakder ti Aleman a Konpederasion (Deutscher Bund), ti nalukay a liga dagiti 39 a naturay nga estado. Ti suppiatan iti restorasion a politika ket bassit a gapuanan ti bassit ti itatakder dagiti liberal a tignay, a sinarunuan babaen dagiti baro a pamay-an iti panagigawid babaen ti Austriano nga estadista a ni Metternich. Ti Zollverein, ti taripa a kappon, ket nagpasayaat pay ti ekonomia apanagkaykaysa dagiti estado ti Alemania.[21] Dagiti Panakaumilian ken liberal a kapanunotan ti Pranses a Rebolusion ket nakaala ti immad-adu a suporta kadagiti kagimongan, a naipangpangruna dagiti katutubo, nga Aleman. Iti nagbanagan dagiti serye ti rebolusionario a tignay idiay Europa, nga isu daytoy ti nangipatakder ti republika idiay Pransia, dagiti nasirib ken dagiti saan a nantanok a tattao ket nangirugida dagiti Rebolusion iti 1848 kadagiti Aleman nga estado. Ni ari Frederick William IV iti Prusia ket naidatonan idi ti titulo a kas ti Emperador, ngem gapu ti panakapukawna ti bileg; linikudanna ti balangat ken nagidiaya ti batay-linteg, a ngiturong daytoy ti temporario a pannakapaay para iti tignay.

Imperial nga Alemania (1871–1918), nga adda tinaturay a Pagarian iti Prusia iti asul

Ti suppiat a nagbaetan ni Ari William I iti Prusia ken ti umad-adu a liberal a parlamento ket rimsuak gapu kadagiti milisia a reporma idi 1862, ken ti ari ket indutokna ni Otto von Bismarck idiay baro a Ministro Presidente iti Prusia. Ni Bismarck ket nagballigi a nangitangda ti gubat idiay Dinamarka idi 1864. Ti Prusiano a panagballigi iti Austro-Prusiano a Gubat idi 1866 ket nagpakabael kaniana a nagpartuat ti Amianan nga Aleman a Konpederasion (Norddeutscher Bund) ken ti panagilaksid ti Austria, a daytoy ket ti dati a daulo ti Aleman nga estado, manipud kadagiti pannakibinag ti pederasion. Kalpasan ti Pranses a pakaabak iti Pranko-Prusiano a Gubat, ti Aleman nga Imperio ket nairangarang idi 1871 idiay Versailles, a daytoy ket nagikaykaysa kadagiti naiwarwara a paset ti Alemania malaksid ti Austria (Kleindeutschland, wenno "Basbassit nga Alemania"). Nga adda ti gangani a dua a pagkatlo kadagiti teritoriona ken populasion, ti Prusia ket isu idi ti katurayan a konstituente ti baro nga estado; ti Hohenzollern nga Ari iti Prusia ket isu ti nagturay a kas ti agdama nga Emperadorna, ken ti Berlin ket isu ti nagbalin a kapitoliona. Iti Gründerzeit a paset ti panawen a kalpasan ti panagkaykaysa ti Alemania, ti gangganaet nga annuroten ni Bismarck' a kas ti Kanselor iti Alemania babaen ni Emperador William I ket nagpasingked ti puesto ti Alemania a kas maysa a nalatak a pagilian babaen ti panagpanday dagiti sangkatiponan, a nagisina ti Pransia babaen dagiti diplomatiko apamay-an, ken ti panalillik ti gubat. Babaen ni Wilhelm II, nupay kasta, ti Alemania, a kasla dagiti dadduma pay a bileg ti Europa, ket nangala ti imperialistiko a dalan a nagiturong ti panakabusor dagiti kumaaruba a pagilian. A kas nagbanagan ti Berlin a Komperensia idi 1884 ti Alemania ket nangitunton kadagiti nadumaduma a kolonia a mairaman ti Aleman a Daya nga Aprika, ti Aleman a Abagatan aLaud nga Aprika, ti Togo, ken ti Kamerun.[22] Kaaduan kadagiti kumaduaan idi a nakairamanan ti Alemania ket saan a napabaro, ken dagiti baro a kumaduaan ket inaksidda ti pagilian.[23]

Ti asasinasion ni nabalangatn a prinsipe ti Austria idi 28 Hunio 1914 ket isu ti nagkalbit ti Umuna a Sangalubongan a Gubat. Ti Alemania, a kas paset dagiti Sentro a Bileg, ket nakasagaba ti suppiatan a panakaabak manipud iti Kumaduaan iti maysa kadagiti kadaksan a suppiatan iti amin a panawen. Adda ti nakarkulo a dua a riwriw nga Aleman asoldado ti natay iti Umuna aSangalubongan a Gubat.[24] Ti Aleman aRebolusion ket rimsua idi Nobiembre 1918, ken ni Emperador Wilhelm II ken amin dagiti agturturay nga prinsipe ti Aleman ket nagikkatda. Ti armistisio ketnagipasardeng ti gubat idi 11 Nobiembre, ken ti Alemania ket napilit a nagpirma ti Tulag iti Versailles idi Hunio 1919. Daytoy a tulag ket nasirmata idiay Alemania a kas maysa a panagemma a panagtultuloy ti gubat, ken kankanayon a nadakdakamat a kas ti nangimpluesia ti itatakder iti Nazismo.[25]

Weimar a Republika ken Nazi a Turay

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga ar-artikulo: Weimar a Republika ken Nazi nga Alemania
Ni Adolf Hitler, kanselor ken presidente1 ti 1933–1945
1: ti opisina ket dati a bakante manipud idi Agosto 1934; ni Hitler ket inestilona ti bagina a kas ti "Führer und Reichskanzler"[26]

Iti rugi ti Aleman a Rebolusion idi Nobiembre 1918, ti Alemania ket nairangarang a kas maysa a republika. Nupay kasta, ti panagsagsagaba para iti bileg ket nagtultuloy, nga adda ti radikal a kanigid a Komunista a nagagaw ti bileg idiay Babaria. Ti rebolusion ket nagpatingga idi 11 Agosto 1919, nga idi ti demokratiko a Weimar a Batay-linteg ket pinirmaan idi babaen ni Presidenet Friedrich Ebert.[27] Nagsagsagaba manipud iti Nalatak a Depresion iti 1929, ti narusanger a kasasaad ti kappia a nga indiktaran Tulag iti Versailles, ken dagiti adu a panagsasaruno ti saan a natalinaay a gobierno, dagiti Aleman ket immadaduda a naawanan ti panakailasin iti gobierno. Daytoy ket pinakaro babaen ti sapasap a kanawan a payak ti Dolchstoßlegende, wenno agbagkong ti likudan a sarsarita, a nagisuppiat a ti Alemania ket naabak ti Umuna a Sangalubongan a Gubat gapu kadagiti nagayat a mangituang ti gobierno. Ti Weimar a gobierno ket napabasol a nagliput ti Alemania babaen ti panagpirma ti Tulag iti Versailles. Babaen idi 1932, ti Aleman a Partido Komunista ken ti Nazi a Partido ket nagtengtengngel ti kaaduan iti Parlamento, a sinungrodan daytoy babaen ti panakadiskontento ti Weimar a gobierno. Kalpasan kadagiti serye ti napaay a gabite, ni Presidente Paul von Hindenburg ket indutokna ni Adolf Hitler a kas ti kanselor iti Alemania idi 30 Enero 1933.[28] Odi 27 Pebrero 1933 ti Reichstag a pasdek ket nauram, ken ti simmaruno a emerhensia a bilin ket nagikkat kadagiti pagibatayan a karbengan dagiti umili. Ti panagpakabael a tignay ket naipasa idiay parlamento ken nagited ken ni Hitler ti awan ti lappedna a lehislatibo a bileg. Ti laeng Partido Sosial Demokratiko ti bimmutos a simmupiat ti daytoy, bayat a dagiti Komunista nga MP ket naibaluden.[29][30] Nga nagus-usar ti bilegna ti manglusit ti ania man a pudno wenno makapataud a resistansia, ni Hitler ket nangibangon ti naipatengnga a totalitariano nga estado kadagiti sumaganad a bulan. Ti industria ket naparang-ay nga adda ti napatengngaan ti isip ti panag-armas manen ti milisia.[31]

Idi 1935, ti Alemania nakaala manen ti panagtengngel iti Saar ken idi 1936 ti milisia a panagtengngel iti Rhineland, a dagitoy dua ket napukaw idi babaen ti Tulag iti Versailles.[32] Idi 1938, ti Austria ket naikapet, ken idi 1939, ti Czechoslovakia ket naiyeg babaen ti Aleman a turay. Ti panagraut iti Polonia ket naisaga idi babaen ti Molotov–Ribbentrop a tulag ken Operasion Himmler. Odi 1 Septiembre 1939 ti Aleman a Wehrmacht nangirugi ti blitzkrieg idiay Polonia, a daytoy ket nadaras a sinakupan babaen ti Alemania ken babaen ti Nalabbaga a Buyot ti Sobiet. Ti Nagkaykaysa a Pagarian ken Pransia ket nagirangarand ti gubat iti Alemania, a daytoy ti nagmarka ti irurugi iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.[33] Idi nagprogproferso ti gubat, ti Alemania ken dagiti kumaduaanna ket napardasda a nakatengngel ti kaaduan ti kontinental a Europa ken Amianan nga Aprika, ngem ti plano a mangpilit ti Nagkaykaysa aPagarian ti mangipasrdeng ti gubat wenno sumuko ket napaay. Idi 22 Hunio 1941, ti Alemania ket nagtukkol ti Molotov–Ribbentrop a tulag ken ti rinautna ti Kappon ti Sobiet. Ti panagraut idiay Pearl Harbor ti Hapon ket nagiturong ti Alemania a mangirangarang ti gubat iti Estados Unidos. Ti Gubat Stalingrad ket pimmilit ti buyot ti Alemania nga agpasanod idiay Dumaya a Sanguanan.[33] Idi Septiembre 1943, ti kumaduaan ti Alemani anga Italia ket simmuko, ken dagiti tropa ti Alemania ket napilitda a mangsalaknib ti nainayon a sanguanan idiay Italia. Ti D-Day ket naglukat ti maysa a Lumaud a Sanguanan, a kas dagiti puersa ti Kumaduaan ket nagtultuloyda a nagabanse kadagiti teritorio ti Alemania. Odi 8 Mayo 1945, dagiti Aleman a puersa ket simmukoda kalpasan ti panagsakop ti Nalabbaga a Buyot iti Berlin.[34]

Ti Berlin a nadaddadael kalpasan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat

Iti kalpasan daytoy a nagbalin nga ammo a kas ti Holokausto, ti Maikatlo a Reich a turay ket nagaramid kadagiti annuroten a dagus a nagparukma kadagiti adu a disidente ken minoridad. Rinwriw a tattao ti pinatay babaen dagiti Nazis idi lasud ti Holokausto, a mairaman dagiti agarup nga innem a riwriw a Hudio, ken dagiti adu a bilang dagiti tattao a Romani, Saksi ni Jehovah, Polako ken dagiti dadduma pay nga Eslabo, naibalud a Sobiet, attao nga adda sakit tiulo ken/wenno maipapan ti bagi a disabilidad, dagiti bakla, ken kamkameng dagiti suppiatan ti politiko ken relihion.[35] Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket akinrebbeng para kadagiti ad-adu ngem 40 a riwriw a natnatay idiay Europa.[36] Dagiti tribunal ti Nuremberg ket natenggel para kadagiti Nazi a mangdakdakes ti gubat kalpasan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.[37] Dagiti nadangran ti gubat para iti Alemania ket nakarkulo iti 5.3 a riwriw nga Aleman a soldado[38] ken riniwriw nga Aleman a paisano;[39][40][41][42][43] ken ti pannakaabak ti gubat ket nagbanagan iti dakkel a panakapukaw dagiti teritorio; ti panagpatalwa dagiti agarupa 15 a riwriw nga etniko nga Aleman manipud kadagiti dati nga akindaya a teritorio iti Alemania ken dagiti dumaya a Europiano a pagilian; adu a pangrames kadagiti Alemania a babbai;[44] ken ti panakadadael kadagiti nadumaduma a kangrunaan a siudad.

Administribo a pannakabingbingay

[urnosen | urnosen ti taudan]
Estado Kapitolio Kalawa (km²) Populasion
Baden-Württemberg Stuttgart 35,752 10,717,000
Bavaria Munich 70,549 12,444,000
Berlin Berlin 892 3,400,000
Brandenburg Potsdam 29,477 2,568,000
Bremen Bremen 404 663,000
Hamburg Hamburg 755 1,735,000
Hesse Wiesbaden 21,115 6,098,000
Mecklenburg-Vorpommern Schwerin 23,174 1,720,000
Nababa a Saxony Hanover 47,618 8,001,000
Amianan a Rhine-Westphalia Düsseldorf 34,043 18,075,000
Rhineland-Palatinate Mainz 19,847 4,061,000
Saarland Saarbrücken 2,569 1,056,000
Saxony Dresden 18,416 4,296,000
Saxony-Anhalt Magdeburg 20,445 2,494,000
Schleswig-Holstein Kiel 15,763 2,829,000
Thuringia Erfurt 16,172 2,355,000

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Bevölkerungsstand am 30. Juni 2021". Statistisches Bundesamt (Destatis). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-03-22. Naala idi 2021-10-28.
  2. ^ a b c d "World Economic Outlook Database: April 2021". International Monetary Fund (iti Ingles). Abril 2021. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 12 Abril 2021. Naala idi 12 Abril 2021.
  3. ^ "Gini Coefficient of Equivalised Disposable Income". Eurostat (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 9 Oktubre 2020. Naala idi 15 Disiembre 2020.
  4. ^ "Human Development Report 2020". United Nations Development Programme (iti Ingles). 15 Disiembre 2020. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 15 Disiembre 2020. Naala idi 15 Disiembre 2020.
  5. ^ Rubino, Carl Ralph Galvez (2000). "Alemania". Ilocano Dictionary and Grammar: Ilocano-English, English-Ilocano (iti Ingles ken Ilokano). University of Hawaiʻi Press. p. 22. ISBN 978-0-8248-2088-6.
  6. ^ Ti Latin a nagan Sacrum Imperium (Nasantuan nga Imperio) ket nadokumentuan manipud idi 1157. Ti Latin a nagan Sacrum Romanum Imperium (Nasantuan nga Imperio a Romano) ket immuna idi a nadokumentuan idi 1254. Ti napno a nagan "Nasantuan nga Imperio a Romano ti Aleman a Pagilian" (Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation) ket napetsaan manipud idi maika-15 a siglo.
    Zippelius, Reinhold (2006) [1994]. Kleine deutsche Verfassungsgeschichte: vom frühen Mittelalter bis zur Gegenwart (iti Aleman) (Maika-7 nga ed.). Munich: Beck. p. 25. ISBN 978-3-406-47638-9.
  7. ^ "Alemania". Berkley a Sentro para iti Relihion, Kappia, ken Pannakibiang iti Lubong. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-10-12. Naala idi 2011-12-15.
  8. ^ Schulze, Hagen (1998). Alemania: Ti Baro a Pakasaritaan. Unibersidad ti Harvard a Pagmalditan. p. 4. ISBN 0-674-80688-3.
  9. ^ Lloyd, Albert L.; Lühr, Rosemarie; Springer, Otto (1998). Etymologisches Wörterbuch des Althochdeutschen, Band II (iti Aleman). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. pp. 699–704. ISBN 3-525-20768-9. (para iti minamaag) Lloyd, Albert L.; Lühr, Rosemarie; Springer, Otto (1998). Etymologisches Wörterbuch des Althochdeutschen, Band II (iti Aleman). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. pp. 685–686. ISBN 3-525-20768-9. (para iti maag)
  10. ^ Claster, Jill N. (1982). Mediebal a Kapadasan: 300–1400. Unibersidad ti New York a Pagmalditan. p. 35. ISBN 0-8147-1381-5.
  11. ^ a b Fulbrook 1991, pp. 9–13.
  12. ^ Bowman, Alan K.; Garnsey, Peter; Cameron, Averil (2005). Ti didigra ti imperio, A.D. 193–337. Ti Cambridge a Taga-ugma a Pakasaritaan. Vol. 12. Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. p. 442. ISBN 0-521-30199-8.
  13. ^ a b Fulbrook 1991, p. 11.
  14. ^ Fulbrook 1991, pp. 13–24.
  15. ^ Nelson, Lynn Harry. Ti Nalatak a Bisin (1315–1317) ken ti nagisit a Patay (1346–1351). Unibersidad iti Kansas. Naala idi 19 Marso 2011.
  16. ^ Fulbrook 1991, p. 27.
  17. ^ Philpott, Daniel (Enero 2000). "Ti Relihioso a Ramut iti Moderno a Sangalubongan a Panakibiang". Dagiti politika ti lubong. 52 (2): 206–245.
  18. ^ Macfarlane, Alan (1997). Dagiti salbahe a gubat ti kappia: Inglatera, Hapon ken ti Malthus a palab-og. Blackwell. p. 51. ISBN 978-0-631-18117-0.
  19. ^ Gagliardo, G., Reich ken Pagilian, Ti Nasantuan nga Imperio a Romano a kas maysa a Kapanunotan ken Kinapudno, 1763–1806, Unibersidad ti Indiana a Pagmalditan, 1980, p. 12-13.
  20. ^ Fulbrook 1991, p. 97.
  21. ^ Henderson, W. O. (Enero 1934). "The Zollverein". History. 19 (73): 1–19. doi:10.1111/j.1468-229X.1934.tb01791.x.
  22. ^ Black, John, ed. (2005). 100 maps. Sterling Publishing. p. 202. ISBN 978-1-4027-2885-3.
  23. ^ Fulbrook 1991, pp. 135, 149.
  24. ^ Crossland, David (22 Enero 2008). "Last German World War I Veteran Believed to Have Died". Spiegel Online. Naala idi 25 Marso 2011.
  25. ^ Lee, Stephen J. (2003). Europa, 1890–1945. Routledge. p. 131. ISBN 978-0-415-25455-7.
  26. ^ Thamer, Hans-Ulrich (2003). "Beginn der nationalsozialistischen Herrschaft (Teil 2)". Nationalsozialismus I (iti Aleman). Bonn: Pederal nga Ahensia para iti Sibik nga Edukasion. Naala idi 5 Abril 2012. Ni Presidente Paul von Hindenburg ket pimmusay idi maikadua ti Agosto, 1934. Ti aldaw sakbay, a nagpasingked ti gabinete a nagited ken ni Hitler a kas ti sumaruno kaniana. Ti opisina ti presidente ket marunawto ken maitiponn iti opisina ti kanselor babaen ti nagan a "Führer und Reichskanzler". Nupay kasat, daytoy ket sawagen iti Panagbakabael a Tignay. (naipangyababa ken sinabalin ti pannakaisao)
  27. ^ Fulbrook 1991, pp. 156–160.
  28. ^ Fulbrook 1991, pp. 155–158, 172–177.
  29. ^ "Das Ermächtigungsgesetz 1933" (iti Aleman). Museo ti Deutsches Historisches. Naala idi 25 Marso 2011.
  30. ^ Stackelberg, Roderick (1999). Alemania ni Hitler: Dagiti taudan, pannakaipatarus, legado. Routledge. p. 103. ISBN 978-0-415-20115-5.
  31. ^ "Industrie und Wirtschaft" (iti Aleman). Museo ti Deutsches Historisches. Naala idi 25 Marso 2011.
  32. ^ Fulbrook 1991, pp. 188–189.
  33. ^ a b Fulbrook 1991, pp. 190–195.
  34. ^ Steinberg, Heinz Günter (1991). Die Bevölkerungsentwicklung in Deutschland im Zweiten Weltkrieg: mit einem Überblick über die Entwicklung von 1945 bis 1990 (iti Aleman). Kulturstiftung der dt. Vertriebenen. ISBN 978-3-88557-089-9.
  35. ^ Niewyk, Donald L.; Nicosia, Francis R. (2000). Ti Columbia a Pagalagadan ti Holokausto. Unibersidad ti Columbia a Pagmalditan. pp. 45–52. ISBN 978-0-231-11200-0.
  36. ^ "Dagiti daulo ti Sobiet ket agdungdung-awda kadagiti natnatay ti gubat". BBC News. 9 Mayo 2005. Naala idi 18 Marso 2011.
  37. ^ Overy, Richard (17 Pebrero 2011). "Nuremberg: Dagiti napabpabasol a Nazi". BBC History. Naala idi 25 Marso 2011.
  38. ^ Rűdiger Overmans. Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg 2000. ISBN 3-486-56531-1
  39. ^ Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg, Bd. 9/1, ISBN 3-421-06236-6. Page 460 (Daytoy a panagadal ket insagana babaen ti Panagsukisok ti Pakasaritaan ti Militar ti Siiigam a Buyot ti Alemania]], ti maysa nga ahensia ti Aleman a gobierno)
  40. ^ Peter Antill; Peter Dennis (10 Oktubre 2005). Berlin 1945: gibus ti Sangaribo a Tawen ti Reich. Osprey Publishing. p. 85. ISBN 978-1-84176-915-8. Naala idi 24 Hunio 2011.
  41. ^ Bonn : Kulturstiftung der Deutschen Vertriebenen, Vertreibung und Vertreibungsverbrechen, 1945–1948 : Bericht des Bundesarchivs vom 28. Mai 1974 : Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte / [Redaktion, Silke Spieler]. Bonn :1989 ISBN 3-88557-067-X. (Daytoy ket ti panagadal ti Aleman a nadangran a napatalaw gapu ti "managdakakes ti gubat" nga insagana babaen dagiti Arkibo ti Aleman a Gobierno)
  42. ^ Dagiti reporta ti Alemania. Nga dda ti pangyuna babaen ni Konrad Adenauer. Alemania (Laud). Presse- und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961] Panid 32
  43. ^ Robert N. Proctor, Racial Hygiene: Ti Medisina babaen dagiti Nazi, Harvard 1988,
  44. ^ Beevor, Antony (2003) [2002]. Berlin: The Downfall 1945 [Berlin: Ti Panakarebba 1945] (iti Ingles). Penguin. pp. 31–32, 409–412. ISBN 978-0-14-028696-0.
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Alemania&oldid=397024"