Jump to content

Espania

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Espanya)

Nagsasabtan: 40°N 4°W / 40°N 4°W / 40; -4

Pagarian ti Espania
Reino de España
Wagayway ti Espania
Wagayway
Eskudo ti Espania
Eskudo
Napili a pagsasao: "Plus Ultra"  (Latin)
(Ilokano: Sumaruno iti Labes)
Nailian a kanta: "Marcha Real"  (Espaniol)[paammo 1]
(Ilokano: Naarian a Martsa)
Lokasion ti  Espania  (nangisit a berde) – idiay Europa  (berde ken nangisit a kolordapo) – idiay Kappon ti Europa  (berde)  —  [Leyenda]
Lokasion ti  Espania  (nangisit a berde)

– idiay Europa  (berde ken nangisit a kolordapo)
– idiay Kappon ti Europa  (berde)  —  [Leyenda]

Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Madrid
40°26′N 3°42′W / 40.433°N 3.700°W / 40.433; -3.700
Opisial a sasaoEspaniol[paammo 2]
Mabigbig a rehional a sasaoBasko, Katalan/Balensiano, Galego ken Aranes (Oksitano)
Nagan dagiti umiliEspaniol, Kastila
GobiernoUnitario a parlamentario a batay-linteg a monarkia
• Ari
Juan Carlos I
Mariano Rajoy
LehislaturaCortes Generales
• Akinngato a kamara
Senado
• Akinbaba a kamara
Kongreso dagiti Deputado
Pannakabangon 
Maika-16 a siglo
•   Tinawtawid a petsa
569 (panagpangato idiay trono ni Liuvigild)
•   Dinastiko
1479
•   De facto
1516
•   De jure
1715
1812
1978
Kalawa
• Dagup
504,030 km2 (194,610 sq mi) (Maika-51)
• Danum (%)
1.04
Populasion
• Karkulo idi 2010
46,030,109[1] (Maika-27)
• Densidad
93/km2 (240.9/sq mi) (Maika-106)
GDP (PPP)Karkulo idi 2011
• Dagup
$1.413 trilion[2] (Maika-13)
• Tunggal maysa a tao
$30,622[2] (Maika-28)
GDP (nominal)Karkulo idi 2011
• Dagup
$1.536 trilion[2] (Maika-12)
• Tunggal maysa a tao
$33,298[2] (Maika-26)
Gini (2013)33.7[3]
kalalainganna
HDI (2013)steady 0.869[4]
nangato unay · Maika-27
KuartaEuro (€)[paammo 3] (EUR)
Sona ti orasUTC+1 (CET[paammo 4])
• Kalgaw (DST)
UTC+2 (CEST[paammo 5])
Pakaammo a ti Is-isla ti Kanario ket addaan iti sabali a sona ti oras
Pormat ti petsadd.mm.yyyy (Espaniol; CE)
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag34
TLD ti internet.es[paammo 6]

Ti Espania[5] (Espaniol: España, panangibalikas: [esˈpaɲa] (Maipanggep iti daytoy nga unidengngen)), opisial a ti Pagarian ti Espania (Espaniol: Reino de España),[paammo 7][6] ket maysa a naturay nga estado ken maysa a kameng iti Kappon ti Europa a mabirukan idiay abagatan a laud nga Europa idiay Iberiko a Peninsula. Ti kangrunaan a dagana ket nabeddengan iti abagatan ken daya babaen ti Baybay Mediteraneo malaksid ti bassit a daga a nagbeddengan ti Ballasiw Taaw a Teritorio ti Britaniko iti Gibraltar; iti amianan babaen ti Pransia, Andorra, ken ti Luek Biskaya; ken iti amianan a laud ken laud babaen ti Taaw Atlantiko ken Portugal.

Ti Espaniol a teritorio ket mairaman pay ti Is-isla ti Balear idiay Mediteraneo, ti Is-isla ti Kanario idiay Taaw Atlantiko idiay pantar ti Aprika, ken dagiti dua a naturay a siudad idiay Amianan nga Aprika, Ceuta ken Melilla, a nabeddengan ti Morocco. Maysa pay, ti ili iti Llívia ket maysa nga Espaniol nga exclave a naisanglad ti uneg ti Pranses a teritorio. Nga addaan iti kalawa a 504,030 kuadrado kilometro (194,610 sq mi), isu daytoy ti maikadua a kadakkelan a pagilian iti Akinlaud nga Europa ken ti Kappon ti Europa kalpasan ti Pransia, ken ti maikapat a kadakkelan a pagilian idiay Europa kalpasan ti Rusia, Ukrania ken Pransia.

Gapu ti lokasionna, ti teritorio ti Espania ket suheto ti adu nga akinruar nga impluensia manipud dagiti prehistoria a panawen ken aginggana ti panakabalinna a maysa a pagilian. Ti Espania ket rimsua a kas maysa a naipagtitipon a pagilian idi maika-15 a siglo, kalpasan ti panagasawa iti Katoliko a Monarkia ken ti panakalpas ti panagparukma manen, wenno Reconquista, iti Iberiko a peninsula idi 1492. Daytoy ket nangruna pay a nagtaudan iti impluensia kadagiti sabsabali a rehion, naipangpangruna idi agdama a moderno a panawen, idi nagbalin a globo nga imperio a nangibati kadagiti legado iti sumurok a 500 a riwriw a nga agsasao ti Espaniol tatta nga aldaw, a makaaramid daytoy ti maikadua a kaaduan ti mangisasao nga umuna a pagsasao.

Ti Espania ket maysa a demokrasia a naurnong iti porma iti maysa a parlamentario a gobierno babaen ti maysa a batay-linteg a monarkia. Daytoy ket maysa a narang-ay a pagilian nga addaan iti maika sangapulo ket dua a kadakkelan nga ekonomia iti lubong babaen ti nominal a GDP, ken nangato unay a pagalagadan ti panagbiag, a mairaman a ti maikasangapulo a kangatuan a ranggo ti pagsurotan ti kasayaat ti panagbiag iti lubong, manipud idi 2005. Kameng daytoy iti Nagkaykaysa a Pagpagilian, Kappon ti Europa, NATO, OECD, ken ti WTO.

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti pudno a naggapuan ti nagan nga Espania ken "Espaniol" ket nasuppiatan. Ti taga-ugma a Romano a nagan para iti Iberiko, Hispania, ket naala manipud iti naidaniw a balikas a Hesperia a mangitudo ti Espania, nga agiballatek ti Griego puot iti Italia a kas maysa a "akinlaud a daga" wenno "daga iti lumlumnek nga init" (Hesperia, Εσπερία iti Griego) ken Espania, a daytoy ket adadayo pay ngem ti laud, a kas ti Hesperia ultima.[7]

Daytoy ket baka kapadpada pay ti Puniko Ispanihad, a kayat na a sawen ket "daga dagiti koneho" wenno "igid", maysa a reperensia iti lokasion ti Espania idiay gibus ti Mediterraneano; Ti Romana a naaramid a sensilio iti daytoy a rehion manipud iti panagturay ni Hadrian ket agipakpakita ti maysa a babai a langa nga addaan iti koneho iti sakana.[8] Adda pay dagiti agibagbaga a ti balikas nga Espania ket naala manipud iti Basko a balikas nga Ezpanna a kayatna a sawen ket ti "igid" wenno "nagbeddengan", maysa pay a reperensia a ti kinapudno a ti Iberiko a peninsula ket buklenna ti abagatan a laud iti kontinente ti Europa.[7]

Ti humanista a ni Antonio de Nebrija ket nangigay-at a ti balikas a Hispania ket naggapu ti Iberiko a balikas a Hispalis, a kayatna a sawen ket ti "siudad iti akinlaud a lubong". Ni Jesús Luis Cunchillos ket nangisuppiat a ti ramut ti balikas a span ket ti Penisia a balikas ti spy, a kayatna a sawen ket ti "agpanday kadagiti metal". Ngarud ket ti i-spn-ya ket kayatna a sawen ket "ti daga a pagpandayan kadagiti metal".[9]

Paammo

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Agserbi pay daytoy a kas ti Naarian a kanta
  2. ^ Dagiti dadduma a naturay a komunidad, Katalan, Balensiano, Galego, Basko ken Aranes (Oksitano) ket dagiti kumadua nga opisial a pagsasao. Aragones, Asturiano ken Leones ket addaan iti bassit nga opisial a pannakabigbig
  3. ^ Sakbay ti 1999 (babaen ti linteg, 2002) : Espaniol a Peseta.
  4. ^ Malaksid ti Is-isla ti Kanario, a mangsursurot ti WET (UTC) iti nalamiis a tiempo.
  5. ^ Malaksid ti Is-isla ti Kanario, a mangsursurot ti WEST (UTC+1) iti kalgaw a tiempo.
  6. ^ Ti .eu a turayan ket maus-usar pay, a pinakibinbinningay kadagiti kameng nga estado ti Kappon ti Europa. Ti pay, .cat a pagturayan ket naus-usar kadagiti teritorio nga agsasao ti Katalan.
  7. ^ Idiay Espania, dagiti sabsabali a pagsasao ket opisial a mabigbigan a maitunos ti linteg a patneng a (rehional) a pagsasao babaen ti Europeano a Dokumento ti linteg para iti Rehional wenno dagiti Rehional a Pagsasao. Iti tunggal maysa kadagitoy, ti opisial a nagan ti Espania ket dagiti sumaganad:

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Opisial a Bilbilang ti Populasion ti Espania. Ti populasion idi 1 Abril 2010". Instituto Nacional de Estadística de España. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-03-17. Naala idi 5 Hulio 2010.
  2. ^ a b c d "Espania". Internasional a Pundo ti Panguartaan. Naala idi 5 Nobiembre 2011.
  3. ^ "Gini coefficient of equivalized disposable income (source: SILC)". Eurostat Data Explorer. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-03-04. Naala idi 22 Hulio 2014.
  4. ^ "2014 Human Development Report" (PDF). 14 Marso 2013. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.
  5. ^ Rubino, Carl Ralph Galvez (2000). "Espania". Ilocano Dictionary and Grammar: Ilocano-English, English-Ilocano (iti Ingles ken Ilokano). University of Hawaiʻi Press. p. 186. ISBN 978-0-8248-2088-6.
  6. ^ Ti Espaniol a Batay-linteg ket saan nga agipatakder ti ania man a nagan para iti Espania, nupay ti balikas nga Espania, Estado español (Estado nga Espaniol) ken Nación española (Pagilian nga Espaniol) ket maus-usar kadagiti dokumento. Uray ngarud, ti Espaniol a Ministro iti Ganganaet a Pannakibiang ket nangipatakder ti maysa a bilin a naipablaak idi 1984 a ti denominasion nga Espania ken Reino de Espania (Pagarian ti Espania) ket agpadpada a umisu a mangidutoken iti Espania kadagiti internasional a tultulag. Daytoy a balikas, Pagarian iti Espania, ket kaaduan nga inus-usar babaen dagiti gobierno kadagiti amin a nailian ken internasional a pannakibiang, a mairaman dagiti gangganaet a tulag ken dagiti pay opisial a nailian a dokumento, nga isu daytoy ket mabigbigan a kas ti opisial a nagan babaen dagiti adu nga internasionaland nga organisasion. Acuerdo entre el Reino de de España y Nueva Zelanda, Acuerdo entre el reino de España y el reino de Marruecos Naiyarkibo 2011-07-20 iti Wayback Machine}; lisensia pammalubos Tratado de la Unión Europea
  7. ^ a b Anthon, Charles (1850). Maysa a sistema iti taga-ugma ken mediebal a heograpia para iti panagusar kadagiti pagadalan ken kolehio. New York: Harper & Brothers. p. 14.
  8. ^ Burke, Ulick Ralph (2008). Maysa a pakasaritaan ti Espania manipud kadagiti Umuna a Panawen aginggana ti ipupusay ni Fernando ti Katoliko, Tomo 1. Londres: Longmans, Green & Co. p. 14. ISBN 978-1-4437-4054-8.
  9. ^ # ↑ Linch, John (direktor), Fernández Castro, María Cruz (del segundo tomo), Historia de España, El País, volumen II, La península Ibérica en época prerromana, pg. 40. Dossier. La etimología de España; ¿tierra de conejos?, ISBN 978-84-9815-764-2

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Espania iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Espania&oldid=399166"