Jump to content

Malawi

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Nagsasabtan: 13°30′S 34°00′E / 13.500°S 34.000°E / -13.500; 34.000

Republika ti Malawi
Dziko la Malaŵi
Wagayway ti Malawi
Wagayway
Eskudo ti Malawi
Eskudo
Napili a pagsasao: "Unity and Freedom"
Nailian a kanta: Mulungu dalitsa Malaŵi  (Chichewa)
O Bendisionam Apo ti Dagami a Malawi [1]
Lokasion ti  Malawi  (nangisit nga asul) – idiay Aprika  (napusasaw nga asul ken nangisit a kolor-dapo) – idiay ti Kappon ti Aprika  (napusasaw nga asul)
Lokasion ti  Malawi  (nangisit nga asul)

– idiay Aprika  (napusasaw nga asul ken nangisit a kolor-dapo)
– idiay ti Kappon ti Aprika  (napusasaw nga asul)

Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Lilongwe
13°57′S 33°42′E / 13.950°S 33.700°E / -13.950; 33.700
Opisial a sasaoIngles[2]
Mabigbig a nilian a sasaoChichewa[2]
Grupgrupo ti etniko
(2008)
Nagan dagiti umiliTaga-Malawi
GobiernoUnitario a presidensial a republika
Lazarus Chakwera
Saulos Chilima
LehislaturaNailian nga Asemblia
Wayawaya
• fmanipud iti Nagkaykaysa a Pagarian
6 Hulio 1964
• republika
6 Hulio 1966
• Agdama aBatay-linteg
18 Mayo 1994
Kalawa
• Dagup
118,484 km2 (45,747 sq mi) (Maika-99)
• Danum (%)
20.6%
Populasion
• Karkulo idi 2013
16,407,000[3] (Maika-64)
• Senso idi 1998
9,933,868
• Densidad
128.8/km2 (333.6/sq mi) (Maika-86)
GDP (PPP)Karkulo idi 2012
• Dagup
$14.265-bilion[4]
• Tunggal maysa a tao
$857[4]
GDP (nominal)Karkulo idi 2012
• Dagup
$4.212 billion[4]
• Tunggal maysa a tao
$253[4]
Gini (2010)43.9[5]
kalalainganna
HDI (2013)steady 0.414[6]
ababa · Maika-174
KuartaKwacha (D) (MWK)
Sona ti orasUTC+2 (CAT)
• Kalgaw (DST)
UTC+2 (saan a mapalpaliiw)
Pagmanehuankanigid
Kodigo ti panagtawag+265[7]
Kodigo ti ISO 3166MW
TLD ti internet.mw[7]
• Dagiti karkulo ti populasion para iti daytoy a pagilian ket nalawag a mangiraman dagiti epekto iti adu nga ipupusay gapu ti AIDS; daytoy ket mabalin a pagresultaan iti ab-ababa a panagbiag, nagatngato a gatad ti ipupusay dagiti maladaga, dagiti ab-ababa a gatad ti populasion iya-adu ti populasion, ken dagiti panagbalbaliw iti pannakaiwarwaras ti populasion babaen ti tawe ken sekso a no saan ket mabalin nga isu ti manamnama.
• Ti pakaammo ket naala manipud iti CIA Factbook malaksid no adda sabali a naipakaammo.

Ti Malawi (Chichewa [malaβi]), opisial a ti Republika ti Malawi, ket ti napalikmutan ti daga a pagilian idiay abagatan a daya nga Aprika a dati nga ammo a kas ti Nyasalandia. Daytoy ket bineddengan babaen ti Zambia iti amianan a laud, ti Tanzania iti amianan a daya, ti Mozambique iti daya, abagatan ken laud. Ti pagilian ket naisina manipud iti Tanzania ken Mozambique babaen ti Danaw Malawi. Ti Malawi ket sumurok a 118,000 km2 (45,560 sq mi) ken addaan daytoy iti nakarkulo a populasion ti 16,777,547 (karkulo ti Hulio 2013). Ti kapitoliona ket ti Lilongwe ken isu pay daytoy ti kadakkelan a siudad ti Malawi; ti maikadua a kadakkelan ket ti Blantyre ken ti maikatlo ket ti Mzuzu. Nagtaud ti nagan a Malawi manipud iti Maravi, ti duog a nagan ti tattao a Nyanja a nagtagtagitao iti lugar. Ti pagilian ket nabirngasan pay iti "The Warm Heart of Africa".[8]

Ti Malawi ket maysa kadagiti kabassitan a pagilian iti Aprika. Ti Danaw Malawi ket mangsakop iti agarup a pagkatlo iti kalawa ti Malawi.[9]

Ti lugar idiay Aprika nga ammo itan a kas Malawi ket tinagtagitao idi babaen dagiti immak-akar a grupo ti Bantu idi agarup a maika-10 a siglo. Kadagiti napalabas a siglo idi 1891 ti lugar ket kinolonia babaen ti Britaniko. Iti 1953 a Malawi, idi ammo a kas Nyasalandia, ti protektorado ti Nagkaykaysa a Pagarian, ket nagbalin a protektorado iti kaunegan ti nawaya-bassit a Pederasion ti Rhodesia ken Nyasalandia. Nawaswas ti Pederasion idi 1963. Idi 1964 nagpatingga ti protektorado ti Nyasaland ken ti Nyasaland ket nagbalin a nawaya a pagilian babaen ni Reina Isabel ken addaan iti baro a nagan iti Malawi. Kalpasan ti dua a tawen ti Malawi ket nagbalin a republika. Kalpasan ti pannakaala iti wayawaya daytoy ket nagbalin a maysa-partido nga estado babaen ti presidensia ni Hastings Banda, ken nagtultuloy a presidente aginggana idi 1994, idi naabak isuna iti panagbubutos. Ni Peter Mutharika ti agdama a presidente. Ti Malawi ket addaan iti demokratiko, adu-partido a gobierno. Ti Malawi ket addaan iti bassit a puersa ti militar nga adaan iti buyot, marina ken aero puersa. Ti gangganaet nga annuroten ti Malawi ket managkayat iti Akinlaud ken mangiraman kadagiti positibo a diplomatiko a pannakibiang kadagiti kaaduan a pagilian ken ti pannakibinglay kadagiti nadumaduma a gunglo ti sangalubongan.

Ti Malawi ket maysa kadagiti saan unay a naparang-ay a pagilian. Kaaduan iti ekonomiana ket naibatay iti agrikultura, ken kaaduan iti populasionna ket adda iti away. Ti gobierno ti Malawi ket kaaduan nga agdepdepende kadagiti tulong manipud kadagit isabali a pagilian tapno tapno maabotna dagiti masapulna iti panagdur-as, ngem daytoy met a kasapulan ket bimaasiten (ken ti nadaton a tulong) manipud idi 2000. Makasango ti gobierno ti Malawian kadagiti karit iti panagpartuat ken panagpadakkel iti ekonomia, panagpasayaat iti edukasion, panagaywan ti salun-at, panagsalaknib iti enbironmento, ken iti panagbalin a nawaya iti pinasia. Ti Malawi ket addaan kadagiti nadumaduma a naparang-ay a programa manipud idi 2005 a mangipatengnga iti isip kadagitoy a parikut, ken ti masakbbayn ti pagilian ket sumaysayaat, gapu kadagiti panagpasayaat ti panagpadakkel ti ekonomia, edukasion ken panagaywan ti salun-at a nakita idi 2007 ken 2008.

Dagiti nota

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Malawi National Anthem Lyrics". National Anthem Lyrics. Lyrics on Demand. Naala idi 24 Agosto 2008.
  2. ^ a b "Malawi Government". Malawi Government. Naala idi 31 Hulio 2015.
  3. ^ Karkulo ti FAO para iti tawen ti 2013
  4. ^ a b c d "Malawi". International Monetary Fund. Naala idi 17 Abril 2013.
  5. ^ "Gini Index". World Bank. Naala idi 2 Marso 2011.
  6. ^ "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.
  7. ^ a b "Country profile: Malawi". BBC News Online. BBC. 13 Marso 2008. Naala idi 17 Agosto 2008.
  8. ^ "Malawi, The Warm Heart of Africa". Network of Organizations for Vulnerable & Orphan Children. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-27. Naala idi 26 Enero 2011.
  9. ^ Songs from the Heart, Malawi's amazing birdlife. Central Africana Limited. 2014. ISBN 978-99908-14-33-0.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Cutter, Charles H. (2006). Africa 2006 (41st nga ed.). Harpers Ferry, West Virginia: Stryker-Post Publications. ISBN 1-887985-72-7.
  • Davidson, Basil (1991). Africa in History: Themes and Outlines (Revised and Expanded nga ed.). New York: Collier Books, MacMillan Publishing Company. ISBN 0-02-042791-3.
  • Dickovick, J. Tyler (2008). Africa 2008 (43rd nga ed.). Harpers Ferry, West Virginia: Stryker-Post Publications. ISBN 978-1-887985-90-1.
  • Gall, Timothy L. (1998). Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life. Vol. 1. Cleveland, Ohio: Eastword Publications Development Inc. ISBN 0-7876-0553-0.
  • Meredith, Martin (2005). The Fate of Africa – From the Hopes of Freedom to the Heart of Despair: A History of 50 Years of Independence. New York: Public Affairs. ISBN 1-58648-246-7.
  • Murphy, Philip (2005). Central Africa: Closer Association 1945–1958. London, UK: The Stationery Office. ISBN 0-11-290586-2.
  • Reader, John (1999). Africa: A Biography of the Continent (First Vintage Books nga ed.). New York: Vintage Books. ISBN 0-679-73869-X.
  • Turner, Barry (2008). The Statesman's Yearbook 2009: The Politics, Cultures and Economies of the World. Macmillan Publishers. ISBN 978-1-4039-9278-9.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Malawi iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Malawi manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Malawi&oldid=397904"