Tunisia

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Darsen a mapan iti pagdaliasatan Darsen a mapan agbiruk

Nagsasabtan: 34°N 9°E / 34°N 9°E / 34; 9

Republika ti Tunisia
الجمهورية التونسية (Arabiko)
al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah
République tunisienne  (Pranses)
Wagayway ti Tunisia
Wagayway
Eskudo ti Tunisia
Eskudo
Napili a pagsasao: حرية، كرامة، عدالة، نظام‎
"Ḥurrīyah, Karāma, 'Adālah, Niẓām"
"wayawaya, dignidad, hustisia, ken urnos"[1]
Nailian a kanta: حماة الحمى‎
"Humat al-Hima"
(Ilokano: "Dagiti Mangisalsalakan iti Nakayanakan a Daga")
Lokasion ti Tunisia iti akin-amianan nga Aprika
Lokasion ti Tunisia iti akin-amianan nga Aprika
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Tunis
36°49′N 10°11′E / 36.817°N 10.183°E / 36.817; 10.183
Opisial a sasaoArabiko[2]
Dagiti naisasao a pagsasao
Grupgrupo ti etniko
Arabo-Bereberes 98%, Europeano 1%, Hudio ken dadduma 1% [8][9]
Relihion
Islam (opisial)[10]
Nagan dagiti umiliTunisiano
GobiernoUnitario a semi-presidensial a batay-linteg a republika[11][12]
• Presidente
Kais Saied
• Kangrunaan a Ministro
Najla Bouden Romdhane
• Tagabitla ti Asemblia
Rached Ghannouchi
LehislaturaAsemblia dagiti Pannakabagi ti Tattao
Pannakabangon
• Naiyussuat ti Taga-ugma a Kartahe
814 BC
• Naiyussuat ti Aghlabids
800
• Naiyussuat ti Kalipato ti Fatimid
909
• Naiyussuat ti Dinastia ti Hafsid
1207
• Naiyussuat ti Dinastia ti Husainid
15 Hulio 1705
• Wayawaya manipud iti Pransia
20 Marso 1956
• Nairangarang ti Republika
25 Hulio 1957
• Kudeta ti Tunisia idi 1987
7 Nobiembre 1987
• Aldaw ti Rebolusion
14 Enero 2011
• Nairangarang ti maika-2 a republika
10 Pebrero 2014
Kalawa
• Dagup
163,610 km2 (63,170 sq mi) (Maika-91)
• Danum (%)
5.04
Populasion
• Karkulo idi 2020
11,708,370[13] (Maika-81)
• Densidad
71.65/km2 (185.6/sq mi) (Maika-110)
GDP (PPP)Karkulo idi 2020
• Dagup
increase $159.707-bilion[14]
• Tunggal maysa a tao
increase $13,417[14]
GDP (nominal)Karkulo idi 2020
• Dagup
increase $44.192-bilion[14]
• Tunggal maysa a tao
increase $3,713[14]
Gini (2017)35.8[15]
kalalainganna
HDI (2019)increase 0.740[16]
nangato · Maika-95
KuartaDinar ti Tunisia (TND)
Sona ti orasUTC+1 (CET)
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag+216
Kodigo ti ISO 3166TN
TLD ti internet

Ti Tunisia,[a] opisial a ti Republika ti Tunisia,[b] ket ti akin-amianan unay a pagilian iti Aprika. Daytoy ket parte ti rehion ti Maghreb iti Amianan nga Aprika, ken beddengan babaen tiu Arhelia iti laud ken abagatan a laud, Libya iti abagatan a daya, ken ti Baybay Mediteraneo itiamianan ken daya; sakupenna ti 163,610 km2 (63,170 sq mi), ken agraman ti populasion iti 11 a riwriw. Daytoy ket aglaon iti akindaya a patingga ti Banbantay Atlas ken dagiti akin-amianan a sakup ti desierto Sahara, ken dagiti nabati pay a teritoriona ket iti maarab a daga. Ti pantarna iti 1,300 km (810 mi) ken mangiraman ti pagtumpongan dagiti akinlaud ken akindaya a parte ti Labneng Mediteraneo. Ti Tunisia ket ayan ti akin-amianan unay a punto ti Aprika, ti Rawis Angela; ken ti kapitolio ken kadakkelan a siudadna ket ti Tunis, ken mabirukan daytoy iti amianan akindaya a partar, ken nakaalaan daytoy ti nagan ti pagilian.

Manipud idi nasapa nga ugma, tinagtagitao idi ti Tunisia babaen dagiti indihenio a Bereberes. Nangrugrugi a simmangpet dagidi Penisio idi maika-12 a siglo BC, ken nangipatakderda kadagiti nadumaduma a pagtaengan, ken ti rimmuaran ti Kartahe a kas ti kabilegan babaen idi maika-7 a siglo BC. Ti maysa a nangruna nga agtagtagilako nga imperio ken ti maysa karibel iti militar ti Republika a Romano, inabak idi ti Kartahe babaen dagidi Romano idi 146 BC, ken isuda ti nagsakup ti Tunisia para kadagiti kaaduan a sumaruno a 800 a tawen, ken nangipaammoda iti Kristianidad ken nangibati kadagiti maipapan iti arkitektura a legado a kas ti ampiteatro ti El Jem. Kalpasan dagiti panangipadas a nangrugi idi 647, pinarukma dagiti Muslim iti amin a Tunisia babaen idi 697, ken nangiyegda iti Islam ken kultura nga Arabo kadagiti lokal nga agtataeng. Nangitakder ti panagtengngel ti Imperio nga Otomano idi 1574 ken nagturay kadagiti sumurok a 300 a tawen, aginggana iti panagrukma ti Pranses iti Tunisia idi 1881. Nakagun-od ti wayawaya ti Tunisia babaen ti panangidaulo ni Habib Bourguiba, nga isu ti nangirangarang iti Republika ti Tunisia idi 1957. Ita nga aldaw, ti Tunisia ti kabassitan a pagilian iti Amianan nga Aprika, ken ti kultura ken identidadna ken nairamut iti napaut a panagtutumpong dagiti nadumaduma a kultura ken etnisidad iti daytoy a siglo.

Idi 2011, ti Rebolusion ti Tunisia, a kinalbit babaen ti kaawan ti wayawaya ken demokrasia babaen dagiti 24 a tawen a turay ni presidente Zine El Abidine Ben Ali, ket nangparmek ti turayna ken nangikatalisado iti dakdakkel a Primabera nga Arabo iti amin a ballasiw ti rehion. Dagiti nawaya nga adu ti partidona a parlamento a panagbubutos ket nabiit a natengel kalpasan dayta; nagbutos manen ti pagilian iti parlamento idi 26 Oktubre 2014,[18] ken para iti presidente idi 23 Nobiembre 2014.[19] Agtultuloy ti Tunisia a kas maysa a unitario a semi-presidensial a representatibo a demokratiko a republika; ken ti kaikaisuna a pagilian iti Amianna nga Aprika a naidasig a kas "Nawaya" babaen ti Freedom House,[20] ken naikeddeng a ti kaikaisuna a napno a demokratiko nga estado iti Lubong nga Arabo babaen ti Indeks ti Demokrasia ti Economist Intelligence Unit.[21][c] Daytoy ket maysa kadagiti bassit-usit a pagilian iti Aprika a nairanggo iti nagato iti Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan, nga agraman iti maysa kadagiti kangatuan ti matgedan iti tunggal maysa a tao iti kontinente.

Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti nota
  1. ^ Arabiko: تونس‎ Maipanggep iti daytoy nga uniTūnis; Bereberes: Tunest, ; Pranses: Tunisie.
  2. ^ Arabiko: الجمهورية التونسية‎ Maipanggep iti daytoy nga unial-Jumhūrīya at-Tūnisīya; Pranses: République tunisienne)
  3. ^ Ti Lebanon ken Irak ken dagiti kompesional a demokrasia.
Dagiti nagibasaran
  1. ^ "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF) (iti Arabiko). 26 Enero 2014. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 9 Pebrero 2014. Naala idi 10 Pebrero 2014.
  2. ^ "Tunisian Constitution, Article 1" (PDF) (iti Arabiko). 26 Enero 2014. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 9 Pebrero 2014. Naala idi 10 Pebrero 2014. "Nawaya nga Estado ti Tunisia, siwawaya ken naturay; Islam ti relihionna, Arabiko ti pagsasaona, ken Republika ti pormana."
  3. ^ Arabic, Tunisian Spoken. Ethnologue (19 Pebrero 1999). Naala idi 5 Septiembre 2015.
  4. ^ "Tamazight language". Encyclopædia Britannica.
  5. ^ "Nawaat – Interview avec l' Association Tunisienne de Culture Amazighe". Nawaat.
  6. ^ Gabsi, Z. (2003). An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia). PhD Thesis, Western Sydney University.
  7. ^ "Tunisian Amazigh and the Fight for Recognition – Tunisialive". Tunisialive. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 18 Oktubre 2011.
  8. ^ Fadhlaoui-Zid, Karima; Martinez-Cruz, Begoña; Khodjet-el-khil, Houssein; Mendizabal, Isabel; Benammar-Elgaaied, Amel; Comas, David (Oktubre 2011). "Genetic structure of Tunisian ethnic groups revealed by paternal lineages". American Journal of Physical Anthropology (iti Ingles). 146 (2): 271–280. doi:10.1002/ajpa.21581. PMID 21915847.
  9. ^ "Tunisia" (PDF). International Religious Freedom Report for 2011, United States Department of State – Bureau of Democracy Human Rights and Labor.
  10. ^ "The Constitution of the Tunisian Republic" (PDF). constitutionnet.org. Naala idi 29 Oktubre 2017.
  11. ^ Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors. Routledge. p. 4. ISBN 978-1-317-59745-2.
  12. ^ Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt". International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Naala idi 7 Enero 2016.
  13. ^ "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 Nobiembre 2019. Naala idi 2 Marso 2020.
  14. ^ a b c d "Tunisia". International Monetary Fund.
  15. ^ "GINI index". World Bank. Naala idi 19 Enero 2013.
  16. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 Disiembre 2020.
  17. ^ "Report on the Delegation of تونس". Internet Corporation for Assigned Names and Numbers. 2010. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 31 Mayo 2012. Naala idi 8 Nobiembre 2010.
  18. ^ "Tunisie : les législatives fixées au 26 octobre et la présidentielle au 23 novembre". Jeune Afrique (iti Pranses). 25 Hunio 2014.
  19. ^ "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 Nobiembre 2014.
  20. ^ "Tunisia | Country report | Freedom in the World | 2020". freedomhouse.org. 2020. Naala idi 30 Abril 2020.
  21. ^ "Democracy Index 2018". The Economist (iti Ingles). Naala idi 30 Disiembre 2019.

Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Tunisia iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Tunisia manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Tunisia&oldid=386847"