Chad

Republika ti Chad
*République du Tchad* (Pranses)
جمهورية تشاد (Arabiko)
*Jumhūriyyat Tšād*
Republika ti Chad République du Tchad (Pranses); جمهورية تشاد (Arabiko); Jumhūriyyat Tšād
	Wagayway Eskudo
	Napili a pagsasao: "Unité, Travail, Progrès" (Pranses); "الاتحاد، العمل، التقدم" (Arabiko); "Panagkaykaysa, Obra, Progreso";
	Nailian a kanta: La Tchadienne (Pranses); نشيد تشاد الوطني (Arabiko); (Ilokano: "Ti Kanta dagiti Chadiano");
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	N'Djamena; 12°06′N 16°02′E / 12.100°N 16.033°E
Opisial a sasao	Arabiko • Pranses
Grupgrupo ti etniko (2009 Census)	26.6% Sara; 12.9% Arabo; 8.5% Kanembu; 7.2% Masalit; 6.9% Toubou; 4.8% Masa; 3.7% Bidio; 3.7% Boulala; 3.0% Marba; 2.6% Dadjo; 2.5% Moundang; 2.4% Gabri; 2.4% Zaghawa; 2.1% Fula; 2.0% Tupuri; 1.6% Tama; 1.4% Karo; 1.3% Banguirmi; 1.0% Mesmedjé; 2.6% Dadduma a Chadiano; 0.7% Gangganaet;
Relihion (2015)	51.8% Islam; 44.1% Kristianidad; 2.9% Awan relihion; 0.7% Animismo; 0.5% Dadduma;
Nagan dagiti umili	Chadiano
Gobierno	Unitario a probisional a gobierno babaen ti maysa a junta militar
• Mangipangulo ti Transisional a Konseho ti Militar	Mahamat Déby Itno
• Kangrunaan a Ministro	Succès Masra
• Presidente ti Nailian nga Asemblia	Bakante
Lehislatura	Transisional a Konseho ti Militar
Wayawaya
• Napundar ti republika	28 Nobiembre 1958
• manipud iti Pransia	11 Agosto 1960
Kalawa
• Dagup	1,284,000 km2 (496,000 sq mi) (Maika-20)
• Danum (%)	1.9
Populasion
• Karkulo idi 2020	16,244,513 (Maika-70)
• Senso idi 2009	11,039,873
• Densidad	8.6/km2 (22.3/sq mi)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2018
• Dagup	$30-bilion (Maika-123)
• Tunggal maysa a tao	$2,428 (Maika-168)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2018
• Dagup	$11-bilion (Maika-130)
• Tunggal maysa a tao	$890 (Maika-151)
Gini (2011)	43.3; kalalainganna
HDI (2019)	0.398; ababa · Maika-187
Kuarta	Pranko CFA ti Tengnga nga Aprika (XAF)
Sona ti oras	UTC+1 (WAT)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+235
Kodigo ti ISO 3166	TD
TLD ti internet	.td

Nagsasabtan: 15°N 19°E / 15°N 19°E / 15; 19

Ti Chad (/tʃæd/ (dengngen); Arabiko: تشاد‎ Tšād, Panangibalikas nga Arabiko: [tʃaːd]; Pranses: Tchad, panangibalikas: [tʃa(d)]), opisial nga ammo a kas ti Republika ti Chad (Arabiko: جمهورية تْشَاد‎ Jumhūriyyat Tšād; Pranses: République du Tchad), ket ti maysa a napalikmutan ti daga a pagilian iti amianan-tengnga nga Aprika. Daytoy ket beddengan babaen ti Libya iti amianan, ti Sudan iti daya, ti Republika ti Tengnga nga Aprika iti abagatan, ti Kamerun iti abagatan-laud, ti Nigeria iti abagatan a laud (iti Danaw Chad), ken ti Niger iti laud.

Ti Chad ket addaan kadagiti nadumaduma a rehion: ti maysa a sona ti desierto iti amianan, ti maysa a namaga a barikes ti Sahel iti tengnga ken ti maysa a nalamlames a sona ti Sabana ti Sudan iti abagatan. Ti Danaw Chad, a nakainaganan ti pagilian, ket ti maikadua a kadakkelan a kalugnakan iti Aprika. Ti kapitolio ti N'Djamena ket ti kadakkelan a siudad. Dagiti opisial a pagsasao ti Chad ket ti Arabiko ken Pranses. Daytoy ket pagtaengan dagiti sumurok a nadumaduma a 200 nga etniko ken dagiti lingguistiko a grupo. Ti Islam (51.8%) ken Kristianidad (44.1%) ket isu dagitoy ti kangrunaan a nasansanay a relihion iti Chad.^[2]

Idi rugi ti maika-7 a milenio BC, dagiti populasion ti tattao ket aduda nga immalis iti labneng ti Chad. Babaen idi patingga ti umuna a milenio AD, adda dagiti serye dagiti nabangon ken narebba nga estado ken imperio iti pirgis ti Sahel ti Chad, ti tunggal maysa ket naipatengnga ti isip iti panagtengngel kadagiti dalan ti pagtagilakuan ti trans-Sahara a lumabas iti rehion. Pinarmek ti Pransia ti teritorio babaen idi 1920 ken inkorporadona daytoy a kas parte ti Ekuitorial nga Aprika ti Pranses. Idi 1960, nakagun-od ti wayawaya ti Chad babaen ti panangidaulo ni François Tombalbaye. Dagiti panagmadmadi kadagiti annurotenna iti amianan a Muslim ket naggappuan ti irurugi ti napaut sibil a gubat idi 1965. Idi 1979 pinarmek dagiti rebelde ti kapitolio ken pinatinggaanda ti hegemonia ti Abagatan. Ngem naglalaban met dagiti daulo ti rebelde aginggana idi ni Hissène Habré dagiti karibalna. Nangrugi ti suppiat ti Chad–Libya idi 1978 babaen ti panagraut ti Libya a napasardeng idi 1987 babaen ti maysa a pannakibiang ti militar ti Pranses (Operasion Épervier). Naipatuang met ni Hissène Habré idi 1990 babaen ni heneral Idriss Déby. Iti isusuporta ti Pranses, nairugi ti maysa a modernisasion ti Nailian a Buyot ti Chad idi 1991. Manipud idi 2003 ti didigra ti Darfur idiay Sudan ket nairaman met ti pagbeddengan ken nakariruan ti pagilian. Napanglaw metten, nagsagsagaba ti pagilian ken tattao mangipakamang kadagiti ginasut aginggana dagiti rinibo a napatalaw a taga-Sudan a nagtataeng iti ken iti likmut dagiti kampo iti akindaya a Chad.

Dagiti nagibasaran

^ "Analyse Thematique des Resultats Definitifs Etat et Structures de la Population" (iti Pranses). Institut National de la Statistique, des Études Économiques et Démographiques du Tchad. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 Disiembre 2019. Naala idi 3 Mayo 2020.
^ ^a ^b Bureau Central du Recensement (1998). "Enquête Démographique et de Santé 1996–1997" (PDF) (iti Pranses).
^ ^a ^b "Chad's President Idriss Déby Dies 'in Clashes with Rebels'". BBC News (iti Ingles). 20 Abril 2021. Naala idi 20 Abril 2021.
^ "Chad President Idriss Deby Killed on Frontline, Son to Take Over". Thomson Reuters Foundation (iti Ingles). Reuters. 20 Abril 2021. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2021-04-22. Naala idi 20 Abril 2021.
^ "Chad President Idriss Deby Dies on Front Lines, According to An Army Statement". Deutsche Welle (iti Ingles). 20 Abril 2021. Naala idi 20 Abril 2021.
^ Muhammad Irfan (20 Abril 2021). "Chad Sets Up Transitional Military Council Headed By Son Of Late President – Reports". UrduPoint (iti Ingles). Naala idi 2021-04-20.
^ "Le Tchad en bref" (iti Pranses). INSEED. 22 Hulio 2013. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 22 Disiembre 2015. Naala idi 18 Disiembre 2015.
^ INSEED (Hulio 2014). Projections demographiques 2009–2050 Tome 1: Niveau national (PDF) (Reporta) (iti Pranses). p. 7. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 22 Disiembre 2015. Naala idi 18 Disiembre 2015.
^ INSEED (Marso 2012). Deuxieme recensement general de la population et de l'habitat (RGPH2, 2009): resultats globaux definitifs (PDF) (Reporta) (iti Pranses). p. 7. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 24 Septiembre 2015. Naala idi 18 Disiembre 2015.
^ ^a ^b ^c ^d "Chad" (iti Ingles). International Monetary Fund.
^ "Gini Index" (iti Ingles). World Bank. Naala idi 16 Abril 2017.
^ United Nations Development Programme (2020). Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (iti Ingles). pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 Disiembre 2020.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Chad iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Chad manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Chad iti Curlie (iti Ingles)
Wikimedia Atlas iti Chad
Heograpiko a datos a mainaig iti Chad iti OpenStreetMap

[recensement2009-1] "Analyse Thematique des Resultats Definitifs Etat et Structures de la Population" (iti Pranses). Institut National de la Statistique, des Études Économiques et Démographiques du Tchad. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 Disiembre 2019. Naala idi 3 Mayo 2020.

[auto1-2] Bureau Central du Recensement (1998). "Enquête Démographique et de Santé 1996–1997" (PDF) (iti Pranses).

[BBCnews2021-3] "Chad's President Idriss Déby Dies 'in Clashes with Rebels'". BBC News (iti Ingles). 20 Abril 2021. Naala idi 20 Abril 2021.

[newgovernment-4] "Chad President Idriss Deby Killed on Frontline, Son to Take Over". Thomson Reuters Foundation (iti Ingles). Reuters. 20 Abril 2021. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2021-04-22. Naala idi 20 Abril 2021.

[:0-5] "Chad President Idriss Deby Dies on Front Lines, According to An Army Statement". Deutsche Welle (iti Ingles). 20 Abril 2021. Naala idi 20 Abril 2021.

[newgvernment2021-6] Muhammad Irfan (20 Abril 2021). "Chad Sets Up Transitional Military Council Headed By Son Of Late President – Reports". UrduPoint (iti Ingles). Naala idi 2021-04-20.

[area-7] "Le Tchad en bref" (iti Pranses). INSEED. 22 Hulio 2013. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 22 Disiembre 2015. Naala idi 18 Disiembre 2015.

[INSEEDproj-8] INSEED (Hulio 2014). Projections demographiques 2009–2050 Tome 1: Niveau national (PDF) (Reporta) (iti Pranses). p. 7. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 22 Disiembre 2015. Naala idi 18 Disiembre 2015.

[census-9] INSEED (Marso 2012). Deuxieme recensement general de la population et de l'habitat (RGPH2, 2009): resultats globaux definitifs (PDF) (Reporta) (iti Pranses). p. 7. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 24 Septiembre 2015. Naala idi 18 Disiembre 2015.

[imf2-10] "Chad" (iti Ingles). International Monetary Fund.

[wb-gini-11] "Gini Index" (iti Ingles). World Bank. Naala idi 16 Abril 2017.

[UNHDR-12] United Nations Development Programme (2020). Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (iti Ingles). pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 Disiembre 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Kontrol ti autoridad
Sapasap	ISNI 1 VIAF 1 WorldCat (babaen ti VIAF)
Dagiti nailian a biblioteka	Espania Pransia (datos) Alemania Israel Estados Unidos Hapon Republika a Tseka Polonia Suesia
Dagiti patakder ti panagsukisok ti arte	KulturNav (Norwega)
Dadduma	Faceted Application of Subject Terminology Naipakasaritaan a Diksionario ti Suisa MusicBrainz (ayan) Nailian nga Ar-arkibo (EU) RERO (Suisa) 1 SUDOC (Pransia) 1 İslâm Ansiklopedisi Parlamento ti NP