Jump to content

Ghana

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Nagsasabtan: 7°49′N 1°03′W / 7.817°N 1.050°W / 7.817; -1.050

Republika ti Ghana
Republic of Ghana
Wagayway ti Ghana
Wagayway
Eskudo ti Ghana
Eskudo
Napili a pagsasao: "Freedom and Justice"
"Wayawaya ken Hustisia"
Nailian a kanta: "Apo Bendisionam ti Ghana"
Lokasion ti Ghana
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Accra
5°33′N 0°12′W / 5.550°N 0.200°W / 5.550; -0.200
Opisial a sasaoIngles[1][2]
Mabigbig a nilian a sasao
Grupgrupo ti etniko
(2010[2][3])
Relihion
Nagan dagiti umiliGhanaiano
Gobierno
• Presidente
Nana Akufo-Addo
• Bise Presidente
Mahamudu Bawumia
• Tagabitla ti Parlamento
Alban Sumana Kingsford Bagbin
• Mangipangulo ti Hustisia
Kwasi Anin-Yeboah
LehislaturaParlamento
Wayawaya manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian
• Dominion
6 Marso 1957
• Republika
1 Hulio 1960
• Agdama a batay-linteg
28 Abril 1992
Kalawa
• Dagup
239,567 km2 (92,497 sq mi) (Maika-80)
• Danum (%)
4.61 (11,000 km; 4,247 mi2)
Populasion
• Karkulo idi 2020
31,072,940[5] (Maika-47)
• Senso idi 2010
24,200,000[6]
• Densidad
101.5/km2 (262.9/sq mi) (Maika-103)
GDP (PPP)Karkulo idi 2020
• Dagup
$226 bilion[7]
• Tunggal maysa a tao
$8,343[7]
GDP (nominal)Karkulo idi 2020
• Dagup
$73.594  bilion[7]
• Tunggal maysa a tao
$2,374[7]
Gini (2016)negatibo nga idadakkel 43.5[8]
kalalainganna
HDI (2019)increase 0.611[9]
kalalainganna · Maika-138
KuartaCedi (GHS)
Sona ti orasUTC (GMT)
Pormat ti petsaaa/bb/tttt
bb/aa/tttt
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag+233
Kodigo ti ISO 3166GH
TLD ti internet.gh

Ti Ghana (/ˈɡɑːnə/ (Maipanggep iti daytoy nga unidengngen)), opisial a ti Republika ti Ghana (Ingles: Republic of Ghana), ket ti maysa a pagilian iti Laud nga Aprika. Sakupenna daytoy ti Golpo ti Guinea ken ti Taaw Atlantiko iti abagatan, makibinningay kadagiti pagbeddengan iti Côte d'Ivoire iti laud, Burkina Faso iti amianan, ken Togo iti daya.[10] Sakupen ti Ghana ti kalawa iti 238,535 km2 (92,099 sq mi), ken sumakop iti agdumaduma a heograpia ken ekolohia a sumakop manipud kadagiti aplaya a sabana aginggana kadagiti tropikal a katuduan a bakir. Iti sumurok a 31 a riwriw a tattao, ti Ghana ket ti maikadua a kaaduan ti populasion a pagilian iti Laud nga Aprika, kalpasan ti Nigeria. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ket ti Accra; dagiti nangruna pay a siudad ket mairaman ti Kumasi, Tamale, ken Sekondi-Takoradi.

Ti immuna idi a permanente nga estado iti agdama nga aldaw a Ghana ket ti estado ti Bono iti maika-11 a siglo.[11] Rimmuar dagiti nadumaduma a pagarian ken dagiti imperia kadagiti napalabas a siglo, kadagitoy ti kabilegan ket ti Pagarian ti Dagbon iti amianan[12] ken ti Imperio ti Ashanti iti abagatan.[13] Idi rugi ti maika-15 a siglo, ti Imperio ti Potugal, ken sinaruno dagiti sabali a nadumaduma a bileg ti Europa, ket nagsusupiatanda ti lugar para kadagiti karbengan ti panagtagilako, aginggana idi ultimato a tinengngel dagiti Briton ti pantar babaen idi naladaw a maika-19 a siglo. Kalpasan ti sumurok a maysa a siglo a panagresistansia dagiti patneng, nabukelen dagiti agdama a pagbeddengan ti Ghana, ken sakupenna dagiti uppat a sabali a kolonial a teritorio ti Briton: Pantar ti Balitok, Ashanti, ti Akin-amianan a Terteritorio ken ti Togoland ti Briton. Naikaykaysa dagitoy a kas maysa a nawaya a dominion iti kaunegan ti Mankomunidad ti Pagpagilian idi 6 Marso 1957, ken nagbalin a ti immuna a kolonia iti sub-Sahara nga Aprika a nakagun-od iti kinaturay.[14][15][16] Kanungpalan a nagbalin nga impluensial ti Ghana kadagiti ganetget ti dekolonisasion ken ti tignay ti Pan-Aprikano.[17]

Ti Ghana ket maysa a multinasional nga estado, pagtaengan dagiti nadumaduma a grupo ti etniko, lingguistiko ken relihion;[5] bayat a dagiti Akan ti kadakkelan a grupo ti etniko, buklenda laeng iti maysa a pluralidad. Ti kaaduan dagiti Ghanaiano ket dagiti Kristiano (71.2%), ken asideg a pagkalima ket dagiti fifth being Muslim ken ti pagkasangapulo ket agsansanay kadagiti tradisional a pammati wenno maireporta nga awanan iti relihion.[18] Ti Ghana ket maysa a unitario a maipapan iti batay-linteg a demokrasia nga idauluan babaen ti maysa a presidente nga isu met laeng ket ti daulo ti estado ken ti daulo ti gobierno.[19] Manipud idi 1993, nangtalinaay daytoy iti maysa kadagiti kawayaan ken katalnaan a gobierno iti kontinente, ken nasayaat nga agobra kadagiti metriko iti salun-at, idadakkel ti ekonomia, ken panagrang-ay ti nagtagitaon.[20]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Language and Religion" (iti Ingles). Ghana Embassy. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 1 Marso 2017. Naala idi 8 January 2017. English is the official language of Ghana and is universally used in schools in addition to nine other local languages. The most widely spoken local languages are Dagbanli, Ewe, Ga and Twi.
  2. ^ a b "Ghana – 2010 Population and Housing Census" (PDF). Government of Ghana (iti Ingles). 2010. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 25 Septiembre 2013. Naala idi 1 Hunio 2013.
  3. ^ "People > Ethnic groups: Countries Compared" (iti Ingles). NationMaster. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 14 Hulio 2014. Naala idi 22 Hulio 2014.
  4. ^ The World Factbook
  5. ^ a b "2020 Population Projection by Sex, 2010–2020" (iti Ingles). Ghana Statistical Service. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 24 Abril 2018. Naala idi 2 Mayo 2018.
  6. ^ Mintah, Antoinette I. (2010). "2010 Provisional Census Results Out". 4 Pebrero 2011 (iti Ingles). Population Division, Ghana Government. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 15 Hunio 2011. Naala idi 7 Pebrero 2011.
  7. ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects". IMF (iti Ingles). Naala idi 29 Pebrero 2020.
  8. ^ "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org (iti Ingles). World Bank. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 25 Enero 2019. Naala idi 14 Hulio 2021.
  9. ^ "Human Development Report 2020" (PDF) (iti Ingles). United Nations Development Programme. Disiembre 15, 2020. Naala idi Disiembre 15, 2020.
  10. ^ Jackson, John G. (2001) Introduction to African Civilizations, Citadel Press, p. 201, ISBN 0-8065-2189-9.
  11. ^ Meyerowitz, Eva L. R. (1975). The Early History of the Akan States of Ghana (iti Ingles). Red Candle Press. ISBN 978-0-608-39035-2.
  12. ^ Danver, Steven L (10 Marso 2015). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues (iti Ingles). Routledge. p. 25. ISBN 978-1-317-46400-6.
  13. ^ "Asante Kingdom". Afrika-Studiecentrum, Leiden. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 12 Hulio 2014. Naala idi 8 Hunio 2014.
  14. ^ Video: A New Nation: Gold Coast becomes Ghana In Ceremony, 1957/03/07 (1957) (iti Ingles). Universal Newsreel. 1957. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 Enero 2013. Naala idi 20 Pebrero 2012.
  15. ^ "First For Sub-Saharan Africa" (iti Ingles). BBC. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 1 Nobiembre 2011. Naala idi 29 Pebrero 2012.
  16. ^ "Exploring Africa – Decolonization" (iti Ingles). exploringafrica.matrix.msu.edu. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2 Hunio 2013. Naala idi 29 Pebrero 2012.
  17. ^ Ateku, Abdul-Jalilu. "Ghana is 60: An African success story with tough challenges ahead". The Conversation (iti Ingles). Naala idi 2021-06-27.
  18. ^ "2010 Population & Housing Census: National Analytical Report" (PDF) (iti Ingles). Ghana Statistical Service. 2013. p. 63. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 12 Hulio 2018. Naala idi 23 Enero 2014.
  19. ^ CIA World FactBook. "Ghana". CIA World FactBook (iti Ingles). CIA World FactBook. Naala idi 20 Mayo 2016.
  20. ^ Ateku, Abdul-Jalilu. "Ghana is 60: An African success story with tough challenges ahead". The Conversation (iti Ingles). Naala idi 2021-06-27.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Ghana iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Ghana manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Ghana&oldid=392261"