Jump to content

Turkia

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Turkey)

Nagsasabtan: 39°N 35°E / 39°N 35°E / 39; 35

Republika ti Turkia
Türkiye Cumhuriyeti
Wagayway ti Turkia
Wagayway
kayarigan ti Turkia
kayarigan
Nailian a kanta: İstiklâl Marşı
Martsa ti Wayawaya
Lokasion ti Turkia
Lokasion ti Turkia
KapitolioAnkara
39°55′N 32°50′E / 39.917°N 32.833°E / 39.917; 32.833
Kadakkelan a siudadIstanbul
41°1′N 28°57′E / 41.017°N 28.950°E / 41.017; 28.950
Opisial a sasaoTurko
Nagan dagiti umiliTurko
GobiernoPresidensial a republika
Recep Tayyip Erdoğan
Fuat Oktay
LehislaturaNalatak a Nailian a Gimong
Panagsarsaruno 
iti Imperio nga Otomano
Hulio 24, 1923
• Panangirangarang ti Republika
Oktubre 29, 1923
Kalawa
• Dagup
783,562 km2 (302,535 sq mi) (Maika-37)
• Danum (%)
1.3
Populasion
• Karkulo idi 31 Disiembre 2020
Neutral increase 83,614,362[1] (Maika-19)
• Densidad
109[1]/km2 (282.3/sq mi) (Maika-107)
GDP (PPP)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $2.749 trilion[2] (Maika-11)
• Tunggal maysa a tao
increase $32,278[2] (Maika-45)
GDP (nominal)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $794.530 bilion[2] (Maika-20)
• Tunggal maysa a tao
increase $9,327[2] (Maika-67)
Gini (2017)negatibo nga idadakkel 43.0[3]
kalalainganna · Maika-56
HDI (2019)increase 0.820[4]
nangato unay · Maika-54
KuartaLira ti Turkia[5] (TRY)
Sona ti orasUTC+2 (EET)
• Kalgaw (DST)
UTC+3 (EEST)
Pormat ti petsaaa/bb/tttt (AD)
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag90
TLD ti internet.tr

Ti Turkia (Turko: Türkiye), opisial a ti Republika ti Turkia (Maipanggep iti daytoy nga uniTürkiye Cumhuriyeti (tulong·pakaammo)), ket maysa a pagilian idiay Europa a mabirukan idiay Akinlaud nga Asia (kaaduanna idiay peninsula ti Anatolia) ken idiay Daya a Trasia idiay Abagatan a daya nga Europa. Ti Turkia ket nabeddengan babaen dagiti walo a pagilian: Bulgaria iti amianan a laud; Gresia iti laud; Georgia iti amianan a daya; Armenia, Azerbaijan (ti exclave iti Nakhchivan) ken Iran iti daya; ken Irak ken Siria iti abagatan a daya. Ti Baybay Mediteraneo ken Cyprus ket addada iti abagatan; ti Baybay Egeo ket adda iti laud; ken ti Baybay Nangisit ket adda iti amianan. Ti Baybay Marmara, ti Bosporo ken ti Dardanelo (dagitoy ket buklenda dagiti Nailet a baybay ti Turko) ket ilasinna ti nagbeddengan a nagbaetan ti Daya a Trasia ken Anatolia; ilasinna pay ti Europa ken Asia.[6]

Ti Turkia ket maysa kadagiti innem a nawaya a Turko nga estado. Ti kaaduan iti populasion kadagitoy ket Muslim.[7] Ti opisial a pagsasao iti daytoy a pagilian ket ti Turko, a ti Kurdo ken Zazaki ket maisasao dagitoy babaen dagiti Kurdo ken Zaza, a mangbukel ti 18% iti populasion.[8]

Dagiti Oghuz a Turko ket nangrugrugida a mapmapan iti lugar a makunkuna tattan a ti Turkia (naala manipud iti Mediebal a Latin Turchia, i.e. "Daga dagiti Turko") idi maika-11 a siglo. Daytoy ket pimmardas babaen ti panangabak dagiti Seljuk kadagiti Bisantino idiay Gubat ti Manzikert.[9] Adda dagiti bassit a beyliks ken ti Seljuk a Sultanato iti Rûm a nagturay ti Anatolia aginggana ti Mongol a panagraut. Idi rugi ti maika-13 a siglo, ti Otomano a beylik ket pinagtitiponda ti Anatolia ket nagaramidda iti imperio a gumay-at iti kaaduan iti Abagatan a daya iti Europa, Akinlaud nga Asia ken Amianan nga Aprika. Kalpasan ti panagrebba ti sumaganad a pannakaabak ti Imperio nga Otomano idi Umuna a Sangalubongan a Gubat, adda dagiti pasetna a sinakupan babaen ti nangabak a Kumaduaan. Adda maysa a grupo dagiti ubbing ng opisial a militar, nga indauloan babaen ni Mustafa Kemal Atatürk ken dagiti kaduana, nagaramidda ti nagballigi a sumupiat kadagiti Kumaduaan; idi 1923, nangipatakder dagitoy iti moderno a Republika iti Turkia ken immuna a presidente ni Atatürk.

Ti Turkia ket maysa a demokrata, sekular, unitario, batay-linteg a republika nga addaan iti taga-ugma a tinawtawid a kultura. Ti Turkia ket umad-adu a naipatipon iti Laud babaen ti panagkameng kadagiti organisasion a kas ti Konseho ti Europa, NATO, OECD, OSCE ken ti G-20 a dagiti kangrunaan nga ekonomia. Ti Turkia ket nangrugi a nakitulag ti napno a panagkameng iti Kappon ti Europa idi 2005, nga isu ket maysa idin a kumaduaan a kameng iti Europeano a Komunidad ti Ekonomia manipud idi 1963 ken nakadanon ti maysa a tulagan ti kappon ti aduana idi 1995. Ti Turkia ket nagtaraken iti asideg a kultural, politikal, ekonomiko ken industria a pannakibiang iti Tengnga a Daya, dagiti Turko nga estado iti Tengnga nga Asia ken dagiti pagilian ti Aprika babaen ti panagkameng kadagiti organisasion a kas ti Konseho a Turko, Nagsaupan nga Administrasion iti Turko nga Arte ken Kultura, Organisasion iti Islamiko a Panagtitinnulong ken ti Organisasion ti Ekonomiko a Panagtitinnulong.

Ti lokasion ti Turkia iti nagsasabtan ti Europa ken Asia ket mangaramid daytoy a maysa a nangruna a heostratehiko a pagilian.[10][11][12] Gapu ti naipangruna a lokasionna, dakkel nga ekonomia ken kabilegan ti militar, ti Turkia ket maysa a nangruna a rehional a bileg.[12][13]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. 1 2 "The Results of Address Based Population Registration System, 2020". Turkish Statistical Institute (iti Ingles). 31 Disiembre 2020. Naala idi 5 Pebrero 2021.
  2. 1 2 3 4 "World Economic Outlook Database, April 2021". International Monetary Fund (iti Ingles). Naala idi 8 Abril 2021.
  3. ↑ "Gini Coefficient of Equivalised Disposable Income – EU-SILC Survey". Eurostat (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-02-18. Naala idi 13 Pebrero 2020.
  4. ↑ United Nations Development Programme. 2020 Human Development Report (PDF) (Reporta) (iti Ingles). Naala idi 15 Disiembre 2020.
  5. ↑ Ti Lira ti Turkia (Türk Lirası, TL) ket sinukatanna ti Baro a lira ti Turkia idi Enero 1, 2009.
  6. ↑ National Geographic Atlas of the World [Atlas ti Nailian a Heograpiko iti Lubong] (iti Ingles) (Maika-7 nga ed.). Washington, D.C.: National Geographic Society. 1999. ISBN 0-7922-7528-4. "Europa" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "Ti kadawyan a maaw-awat a pannakabingbingay a baetan ti Asia ken Europa … ket pinorma babaen ti Bambantay Ural, Karayan Ural, Baybay Kaspio, Bambantay Kaukaso, ken ti Nangisit a Baybay nga addaan kadagiti pagayusanna, ti Bosporo ken Dardanelo."
  7. ↑ KONDA (2007). "Religion, Secularism and the Veil in Daily Life" [Relihion, Sekularismo ken ti Dalungdong iti Inaldaw a Biag] (PDF) (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2009-03-25. Naala idi 2012-04-18.
  8. ↑ "Turkey". The World Factbook (iti Ingles). Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-05-14. Naala idi 2011-05-16.
  9. ↑ "Turkey – Turkish Origins" [Turkia – Dagiti Turko a Nagtaudan]. Countrystudies.us (iti Ingles). Naala idi 2011-05-16.
  10. ↑ Mango, Andrew (2000). Atatürk (iti Ingles). Overlook. ISBN 1-58567-011-1.
  11. ↑ Shaw, Stanford Jay; Shaw, Ezel Kural (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume 1, Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280–1808 [Pakasaritaan iti Imperio nga Otomano ken Moderno a Turkia; Tomo 1, Imperio iti Gazis. Ti Pannakabangon ken Pannakaawan ti Imperio nga Otomano, 1280–1808] (iti Ingles). Cambridge University Press. ISBN 0-521-29163-1.
  12. 1 2 Bhalla, Reva; Goodrich, Lauren; Zeihan, Peter (2009-03-17). "Turkey and Russia on the Rise" [Panagpangato ti Turkia ken Rusia]. Stratfor (iti Ingles). Naala idi 2011-08-21.
  13. ↑ Dessi, Andrea (2010-12-18). "Can Turkey Be a Source of Stability in the Middle East?" [Ti Turkia ngata ket Taudan iti Stabilidad ti Tengnga a Daya?]. The Heptagon Post (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-06-13. Naala idi 2011-05-16.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Turkia iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Turkia manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkia&oldid=393872"